Giennadij Striekałow

Z Wikipedii

Giennadij Michajłowicz Striekałow

Giennadij Michajłowicz Striekałow ros. Геннадий Михайлович Стрекалов (ur. 28 października 1940 w Mytiszczi, obwód moskiewski (ZSRR); zm. 25 grudnia 2004 w Moskwie), inżynier-mechanik, kosmonauta radziecki i rosyjski.

[edytuj] Wykształcenie i praca zawodowa

• 1957 – ukończył 10-klasową szkołę średnią w Kaliningradzie w obwodzie moskiewskim.
• 1957-1960 – pracował w Zjednoczeniu Naukowo-Produkcyjnym „Energia” (НПО "Энергия" - научно-производственное объединение "Энергия"). Uczestniczył m.in. w przygotowaniu korpusu pierwszego sztucznego satelity.
• 1964 – w trakcie studiów rozpoczął pracę w biurze konstrukcyjnym Siergieja Korolowa (OKB-1).
• 1965-1973 – w 1965 został absolwentem Wyższej Szkoły Technicznej im. N. E. Baumana i otrzymał tytuł magistra inżyniera mechanika. Po studiach kontynował na różnych stanowiskach pracę w OKB-1, później przemianowanym na Centralne Biuro Konstrukcyjne Eksperymentalnej Budowy Maszyn (ЦКБЭМ). Brał udział w przygotowaniu dokumentacji technicznej na potrzeby radzieckiego załogowego programu księżycowego: rakiety nośnej N-1 (Н-1), statku księżycowego ŁK (ЛК), księżycowego statku orbitalnego ŁOK (ЛОК). Brał również udział w testach wspomnianych konstrukcji. Pracował też nad statkami typu Sojuz: o przeznaczeniu wojskowym – Sojuz WI oraz serii 7K-OK.
• 1985 – otrzymał stopień kandydata nauk technicznych po tym jak obronił pracę w Centralnym Naukowo-Badawczym Instytucie Budowy maszyn (ЦНИИмаш - Центральный научно-исследовательский институт машиностроения)

[edytuj] Kariera kosmonauty

• 1973 – 27 marca został wybrany do grupy kosmonautów - inżynierów biura konstrukcyjnego „Energia”. Razem z nim przyjęci wówczas zostali również: Władimir Aksjonow, Aleksandr Iwanczenkow oraz Walerij Riumin.
• 1974-1976 – jako inżynier pokładowy wspólnie z Jurijem Małyszewem trenował do doświadczalnego lotu na statku kosmicznym typu Sojuz 7K-S. We wrześniu 1976 obaj byli dublerami podstawowej załogu statku Sojuz 22.
• 1978-1979 – przechodził szkolenie do pierwszej załogowej misji statku typu Sojuz T. Razem z Wasilijem Łazariewem tworzyli trzecią, zapasową załogę. Pod koniec 1979 obaj otrzymali przydział do pierwszej załogi misji Sojuza T-3. Załogę uzupełniono lekarzem Walerijem Polakowem. Program lotu miał być poświęciny badaniom medycznym.
• 1980 – w maju awarii uległy systemy pokładowe Saluta 6 i zaszła konieczność wysłania tam ekipy remontowej i załoga Striekałowa została ekipą dublerów. W październiku Striekałowa przeniesiono jednak do podstawowego składu. Zastąpił w nim Konstantina Fieoktistowa. W grudniu odbył swój pierwszy lot na pokładzie statku Sojuz T-3.
• 1981-1983 – od września 1981 do maja 1982 wspólnie z Władimirem Titowem byli dublerami załogi Sojuza T-5, którego załoga była pierwszą stałą ekipą pracującą na stacji Salut 7. Kilka miesięcy później powierzono mu funkcję inżyniera pokładowego pierwszej załogi Sojuza T-8. Do wiosny 1983 trenował z Władimirem Titowem i Iriną Poroniną. Na około miesiąc przed startem zrezygnowano z udziału w misji kolejnej kosmonautki i Poronina została zastąpiona przez Aleksandra Sieriebrowa. W kwietniu 1983 Striekałow uczestniczył w zakończonym przedwcześnie locie Sojuza T-8. Krótko po powrocie na Ziemię rozpoczął przygotowania do kolejnej misji. Ponownie z Władimirem Titowem początkowo byli dublerami załogi Sojuza T-9 (czerwiec 1983), a później wyznaczono ich jako pierwszą załogę Sojuza T-10 i trzecią stałą załogę stacji Salut 7. 26 września 1983 podczas startu doszło do pożaru rakiety nośnej i życie kosmonautów uratował awaryjny system ratunkowy. Ta nieudana misja znana jest też pod oznaczeniem Sojuz T-10-1.
• 1984 – w lutym trafił do radziecko-indyjskiej załogi Sojuza T-11 w miejsce wycofanego z powodów zdrowotnych kosmonauty. 8-dniowy lot odbył się w kwietniu.
• 1985 – razem z Aleksandrem Wiktorienką i Jewgienijem Salejem trenował w załodze dublującej ekipę Sojuza T-14.
• 1985-1988 - przeszedł szkolenie w ramach programu Buran. W grupie kosmonautów-badaczy znaleźli się zarówno kosmonauci obecnego RKK Energia oraz Lotniczego Instytutu Doświadczalnego m.in.: Walentin Lebiediew, Aleksandr Iwanczenkow, Aleksandr Bałandin, Aleksandr Ławiejkin, Musa Manarow, Siergiej Krikalew, Igor Wołk i Anatolij Lewczenko. Striekałow był wyznaczony do jednej z czterech pierwszych załóg. Początkowo w parze z Rimantasem Stankjawiciusem, a później z Anatolijem Lewczenką. Przerwanie programu spowodowałó rozformowanie wszystkich przygotowywanych załóg.
• 1989-1990 – od sierpnia 1989 wspólnie z Giennadijem Manakowem przygotowywał się do lotu na stację orbitalną Mir. Początkowo w załodze trenował jeszcze Wiktor Zabłocki z programu Buran. W lutym 1990 był dublerem inżyniera pokładowego Sojuza TM-9. W sierpniu 1990 wystartował na pokładzie Sojuza TM-10 w kierunku stacji Mir. Przebywał na niej do grudnia 1990.
• 1993-1995 – od kwietnia 1993 razem z innymi kosmonautami ponownie rozpoczął przygotowania do lotu na stację Mir. Początkowo miał polecieć w składzie 16 stałej załogi Mira razem z Jurijem Malenczenką oraz oraz Tałgatem Musabajewem Ostatecznie zatwierdzono go do składu załogiSojuza TM-21 – pierwszego rosyjsko-amerykańskiego lotu w ramach programu NASA-Mir. Dowódcą misji był Nikołaj Dieżurow a kosmonautą-badaczem Norman Thagard ze Stanów Zjednoczonych.
• 1995 - 17 stycznia formalnie opuścił korpus kosmonautów w związku z przejściem na emeryturę i powierzeniem mu funkcji naczelnika jednego z wydziałów RKK Energia. Pozostał jednak na specjalnym kontrakcie do 7 lipca 1995 aby uczestniczyć w kolejnej wyprawie. W swój ostatni lot w kosmos wystartował w marcu 1995 na rosyjskim Sojuzie. Powrócił w lipcu na pokładzie wahadłowca Atlantis realizującego misję STS-71.

[edytuj] Loty załogowe

• „Sojuz T-3”

Po raz pierwszy Giennadij Striekałow wyruszył w kosmos 27 listopada 1980 roku na pokładzie statku Sojuz T-3. Dowódcą wyprawy był Leonid Kizim, inżynierem pokładowym Oleg Makarow a Striekałow pełnił funkcję inżyniera-badacza. Był to pierwszy od 1971 start Sojuza trzyosobową załogą. Poza przetestowaniem nowego pojazdu kosmicznego głównym celem misji było przeprowadzenie prac remontowych i konserwacyjnych na pokładzie stacji Salut 6. Dzień po starcie Sojuz pomyślnie przycumował do Saluta i jego załoga przystąpiła do naprawy m.in. systemu podtrzymywania życia, paliwowego i elektrycznego. 10 grudnia 1980 kapsuła z kosmonautami wylądował pomyślnie w odległości około 130 km od Dżezkazganu.

• "Sojuz T-8"

Druga misja kosmiczna Striekałowa nie była udana. Wystartował 20 kwietnia 1983 na pokładzie statku Sojuz T-8 razem z Władimirem Titowem i Aleksandrem Sieriebrowem. Mieli oni odbyć długotrwały lot na kompleksie orbitalnym Salut 7-Kosmos 1443. W trakcie zbliżania się do Saluta nie zadziałał system zbliżania „Igła”. Podczas fazy startu zerwany został maszt anteny systemu co w praktyce uniemożliwiło bezpieczne przeprowadzenie operacji dokowania. W tej sytuacji podjęto decyzje o przerwaniu lotu. 22 kwietnia 1983 kosmonauci wyladowali w odległości około 60 km od miasta Arkałyk.

• „Sojuz T-10-1”

26 września 1983 miał się rozpocząć kolejny lot Sojuza w kierunku stacji Salut 7. Ponownie Striekałow znalazł się w załodze dowodzonej przez Władimira Titowa. Podczas procedury startowej doszło do awarii jednej z pomp paliwowych co wznieciło pożar rakiety nośnej. Dzięki awaryjnemu systemowi ratunkowemu SAS kabina załogowa statku została wyniesiona na wysokość kilkuset metrów i następnie po otwarciu spadochronu wylądowała w bezpiecznej odległości od wyrzutni. Zaledwie dwie sekundy po zadziałaniu SAS doszło do eksplozji rakiety nośnej, która zniszczyła platformę startową. Maksymalne przeciążenie jakiemu zostali poddani kosmonauci wynosiło 17 G.

• „Sojuz T-11”

3 kwietnia 1984 kosmonauta ponownie znalazł się w przestrzeni kosmicznej. Razem z Jurijem Małyszewem oraz indyjskim pilotem wojskowym Rakeshem Sharmą wystartował na spotkanie Saluta 7 w statku kosmicznym Sojuz T-11. Do załogi włączono go po tym jak zachorował Nikołaj Rukawisznikow i musiał zostać wycofany z przygotowań. Następnego dnia po starcie doszło do połączenia ze stacją kosmiczną na której pracowała stała załoga: Leonid Kizim, Władimir Sołowjow oraz Oleg Atkow. Obie ekipy pracowały przy programie badań przygotowanym przez radzieckich i indyjskich naukowców. Dominowały w nim obserwacje powierzchni Ziemi skupiające się przede wszystkim na terytorium Indii. Wykonano także badania i eksperymenty biologiczne oraz z zakresu materiałoznawstwa. 11 kwietnia kosmonauci powrócili na Ziemię w kapsule pojazdu Sojuz T-10 ladując około 50 km od Arkałyku.

Oficjalne zdjęcie załogi STS-71 i Sojuza TM-21.Od lewej stoją: Norman Thagard, Giennadij Striekałow, Gregory Harbaugh, Ellen Baker, Charles Precourt, Bonnie Dunbar i Nikołaj Budarin. Siedzą od lewej: Nikołaj Dieżurow, Robert Gibson i Anatolij Sołowiow

• „Sojuz TM-10”

Tym razem Striekałow udał się w kosmos 1 sierpnia 1990 na pokładzie Sojuza TM-10 dowodzonego przez Giennadija Manakowa. Dwa dni później kosmonauci byli już na pokładzie stacji orbitalnej Mir i zmienili poprzednią stałą załogę (Anatolija Sołowjowa i Aleksandra Bałandina) rozpoczynając blisko 130-dniową misję. W tym czasie do Mira przycumowały dwa statki towarowe Progress (M-4 i M-5). 29 października 1990 Striekałow przez 2 godziny i 45 minut pracował w otwartej przestrzeni kosmicznej wykonując prace remontowe przy module Kwant 2. Podczas pobyty na pokładzie stacji załoga przeprowadzała przede wszystkim badania geo- i astrofizyczne. Na Ziemię kosmonauci powrócili 10 grudnia 1990. Kapsuła Sojuz TM-10 osiadła około 70 km od miasta Arkałyk. Razem z załogą Mira powrócił również japoński dziennikarz Toyohiro Akiyama, który przybył na stację 4 grudnia razem z załogą Sojuza TM-11.

• „Sojuz TM-21”

Ostatni lot w kosmos Striekałowa rozpoczął się 14 marca 1995. Na pokładzie statku Sojuz TM-21 dowodzonego przez Władimira Dieżurowa znajdował się również amerykański astronauta Norman Thagard, którego lot był pierwszym w ramach programu NASA-Mir. 16 marca Sojuz połączył się z Mirem a jego załoga rozpoczęła przejmowanie stacji od Wiktorienki, Kondakowej oraz Polakowa, którzy powrócili na Ziemię 22 marca 1995. Striekałow z Dieżurowem podczas 3 spacerów kosmicznych przez blisko 18 godzin pracowali poza stacją, głównie przy panelach baterii słonecznych. Podczas lotu przeprowadzono również operacje przecumowania modułu „Kristałł” oraz przyłączenia do kompleksu orbitalnego kolejnego modułu o nazwie Spektr. 29 czerwca do Mira przycumował wahadłowiec Atlantis (misja STS-71). Na jego pokładzie załoga Sojuz TM-21 powróciła na Ziemię 7 lipca 1995.

[edytuj] Po opuszczeniu oddziału kosmonautów

W 1995, po opuszczeniu oddziału kosmonautów Striekałow objął funkcję naczelnika jednego z wydziałów obecnego RKK Energia (wówczas Zjednoczenia Naukowo - Produkcyjnego „Energia”). Po zakończonym 7 lipca 1995 locie uczestniczył w wielu sympozjach i konferencjach naukowych. W ostatnich latach życia kierował rosyjskim komitetem Międzynarodowego Stowarzyszenia Uczestników Lotów Kosmicznych. W 1999 roku był jednym z założycieli fundacji mającej na celu uratowanie stacji Mir przed zatopieniem. 25 grudnia 2004 zmarł w Moskwie na raka żołądka.

[edytuj] Nagrody i odznaczenia

• dwukrotnie medal “Złotej Gwiazdy” i tytuł Bohatera Związku Radzieckiego – (1980 i 1984),
• Order Lenina – trzykrotnie,
• Order Rewolucji Październikowej,
• order „Za zasługi dla Ojczyzny” III stopnia,
• medal „Weteran Pracy”,
• indyjski order Ashoka Chakra I stopnia,
• Dyplom im. S. P. Korolowa przyznany w 1990 przez FAI,
• medal NASA „Za lot kosmiczny” (NASA Space Flight Medal),

[edytuj] Wykaz lotów

[edytuj] Zobacz też

• Alfabetyczna lista astronautów i kosmonautów
• Grupy i oddziały astronautów

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Biografia na stronie NASA (en)
• Biogram na stronie Spacefacts (en)
• Biografia na stronie Encyclopedia Astronautica (en)