Hamza
Z Wikipedii
Hamza (ء) - znak pisma arabskiego, reprezentujący zwarcie krtaniowe (IPA [ʔ]). Hamza nie jest uznawana za literę i istnieje ze względu na niejasności w zapisie pewnych wyrazów, powstałe w czasach wczesnego islamu. W alfabecie aramejskim i hebrajskim zwarcie krtaniowe jest oznaczane literą alef, odpowiednikiem arabskiego ʼalifa, który jednak oznacza głównie samogłoskę [a:]. Pierwotnie, hamza była znakiem diakrytycznym odróżniającym dwie wartości fonetyczne alifa (podobnie jak kreska nad polskim ć).
Hamza współcześnie może być zarówno znakiem samodzielnym, jak i używanym w połączeniu z inną literą:
- Samodzielna: ء ;
- W połączeniu:
- أ and إ (nad lub poniżej ʼalifa)
- ؤ (nad wāw)
- ئ (nad jāʼ, pisanym wtedy bez kropek)
Spis treści |
[edytuj] Rodzaje hamzy
Samodzielna hamza oznacza zawsze hamzat ul-qatʿ, fonemiczne zwarcie krtaniowe. Hamzat ul-waṣl to zwarcie krtaniowe wprowadzane automatycznie przed nagłosową samogłoską, jak w wyrazie Allah.
[edytuj] Zasady pisania hamzy
Hamza może być pisana w linii, nad lub pod literą. Nie ma zazwyczaj wpływu na pisownię sąsiadujących z nią liter, co oznacza możliwość wystąpienia podwójnego waw lub jāʼ. Połączenie /ʔa:/ jest jednak zapisywane znakiem ﺁ, zwanym ʼalif madda, by uniknąć nieestetycznego połączenia dwóch alifów. Zasady pisania hamzy zależą od tego, czy jest ona pierwszą, środkową czy ostatnią literą wyrazu.
[edytuj] Początkowa hamza
- Zapisywana nad ʼalifem jeśli nałosową samogłoską jest /a/ lub /u/ (jak w wyrazie أﺼﻮﻝ ʼusūl "podstawy"; pod ʼalifem jeśli jest nią /i/ (jak w wyrazie إسلا ʼislām) .
[edytuj] Końcowa hamza
- Poprzedzona samogłoską krótką, jest zapisywana nad literą odpowiadającą tej samogłosce.
- W innych wypadkach, hamza jest niezależną literą.
[edytuj] Wewnątrz wyrazu
- Po długiej samogłosce, spółgłosce lub dyftongu:
-
- Przed /i/ lub /u/ hamza jest zapisywana nad odpowiednio jāʼ lub waw.
- Jeśli poprzednią literą jest jāʼ, hamza umieszczona jest nad nią
- W innych sytuacjach hamza jest pisana w linii (jak w wyrazie ﺷﻲء šayʼ "rzecz").
- Pomiędzy krótkimi samogłoskami:
-
- Jeżeli obie samogłoski są takie same, hamzę zapisujemy nad odpowiadającą im literą.
- Przy dwóch różnych samogłoskach, /i/ ma pierwszeństwo przed /u/ a /u/ przed /a/, tak więc miʼat "sto" piszemy ﻣﺌﺖ , z hamzą nad jāʼ.
[edytuj] W innych językach
W języku paszto znak ئ, zwany felija je, jest używany do zapisu wygłosowej dwugłoski [ej].
[edytuj] Wymowa hamzy
- Hamzę wymawia się podobnie jak w języku polskim drugą samogłoskę "e" w wyrazie "nieetyczny", lub samogłoskę "i" w słowie "igła". W słownikach arabsko-polskich transkrypcja fonetyczna niektórych słów polskich z wyraźnym zwarciem krtaniowym (np "igła") zapisywana jest właśnie z hamzą إيغوا
