Hangyl

Z Wikipedii

**Hangyl**
Nazwa koreańska
Transkrypcja poprawiona	Hangeul
Transkrypcja McCune'a-Reischauera	Han'gŭl
Transkrypcja polska	Hangyl
Hangyl	한글
Hancha	brak
Wymowa
IPA	Hangɯl
Przybliżona polska	Hangyl

Hangyl (koreańskie 한글) to alfabet koreański; składa się z 24 znaków, 14 spółgłosek i 10 samogłosek. Jest jednym z niewielu alfabetów, który został stworzony sztucznie a nie wyewoluował z hieroglifów czy ideogramów, jak to się działo w przypadku większości nowoczesnych języków. Każda sylaba zapisywana jest jako blok, na polu kwadratu, składający się ze znaków alfabetu (tzw. jamo). Słowa w tym alfabecie zapisywać można poziomo lub pionowo.

Spis treści

1 Nazwy
2 Jamo
- 2.1 Budowa Jamo
  - 2.1.1 Spółgłoski
- 2.2 Porządek alfabetyczny

[edytuj] Nazwy

Słowo hangyl zapisane w alfabecie hangyl. Przy koreańskich literach podano ich odczytanie w transkrypcji poprawionej

Nazwa hangyl (한글) została wymyślona przez Ju Si-gyeong w 1912 roku i oznacza w dawnym koreańskim "wielkie pismo" a w dzisiejszym "koreańskie pismo". Nazwa ta nie ma odpowiednika w chińskich znakach hancha. Słowo to wypowiada się hanɡɯl (wymowa IPA), i jest transkrybowane w następujące sposoby:
- Hangeul lub Han-geul w transkrypcji poprawionej używanej przede wszystkim w Republice Korei
- Han'gŭl lub hangŭl w transkrypcji McCune'a-Reischauera (czasami zapisuje się bez znaków diakrytycznych: hangul), używanej przede wszystkim w Korei Północnej
- Hankul w romanizacji Yale
- Hangyl w transkrypcji polskiej
Pierwotna nazwa brzmiała Hunmin Jeongeum
Północnokoreańczycy preferują nazwę Chosŏn'gŭl (조선글).

[edytuj] Jamo

"Jamo" (자모; 字母) to koreańskie określenie na litery wchodzące w skład alfabetu koreańskiego. Ja oznacza literę lub znak, mo - matkę. Jamo wchodzą w skład sylabogramów, jest to połączenie liter spółgłoskowych i samogłoskowych odpowiadające pojedynczej sylabie.

Występuje 51 jamo, z czego 24 są proste (nie złożone) i są odpowiednikami liter w alfabecie łacińskim. Pozostałe 27 jest złożeniami 2 lub 3 jamo podstawowych. Z pierwszych 24 jamo, 14 to spółgłoski (ja'eum; 자음; 子音; dosłownie "dźwięk dziecka") a 10 to samogłoski (moeum; 모음; 母音; dosłownie "dźwięk matki").

14 podstawowych spółgłosek
5 podwojonych spółgłosek
11 złożonych spółgłosek
10 podstawowych samogłosek
11 dyftongów

Cztery z podstawowych samogłosek mają kształt, który nie należy do podstawowych (zawiera dodatkowe kreski oznaczające zmiękczenie głoski) ㅑ (ya), ㅕ (yeo), ㅛ (yo) oraz ㅠ (yu).

[edytuj] Budowa Jamo

[edytuj] Spółgłoski

Budowa podstawowych spółgłosek jamo opiera się na modelu fizycznej morfologii języka, podniebienia, zębów i gardła w trakcie wymawiania danej litery. Można je podzielić na pięć grup, każdą z podstawowym kształtem i jedną lub więcej formą pochodną z dodatkowymi kreskami. Nazwy w nawiasach to tradycyjna sinokoreańska terminologia lingwistyczna.

Spółgłoski tylnojęzykowe (아음 ; 牙音 ; a-eum; "dźwięk trzonowy"):
- ㄱ g, ㅋ k
- Podstawowy kształt: ㄱ przedstawia tylną część języka dotykającą podniebienie miękkie.
Spółgłoski dziąsłowe (설음 ; 舌音 ; seol-eum; "dźwięk językowy"):
- ㄴ n, ㄷ d, ㅌ t, ㄹ r/l
- Podstawowy kształt: ㄴ przedstawia koniec języka dotykający dziąsła.
Spółgłoski dwuwargowe (순음 ; 唇音 ; sun-eum; "dźwięk wargowy"):
- ㅁ m, ㅂ b, ㅍ p
- Podstawowy kształt: ㅁ przedstawia położenie warg.
Spółgłoski zębowe (치음 ; 齒音 ; chieum; "dźwięk zębowy"):
- ㅅ s, ㅈ j, ㅊ ch
- Podstawowy kształt: ㅅ początkowo wyglądał /\. Przedstawia widok boczny zębów.
Spółgłoski zwarte (후음 ; 喉音 ; hueum; "dźwięk gardłowy"):
- ㅇ ng, ㅎ h
- Podstawowy kształt: ㅇ przedstawia kształt gardła.

[edytuj] Porządek alfabetyczny

W porządku alfabetycznym liter koreańskich nie mieszają się ze sobą spółgłoski i samogłoski, jak dzieje się to w alfabetach opartych na znakach łacińskich czy cyrylicy. Spółgłoski znajdują się przed samogłoskami. Dzisiejsze ustawienie liter zostało określone w 1527 roku przez Choi Sejin. W obu Koreach istnieje trochę odmienne ich położenie, ale podstawowe jamo znajdują się na tych samych pozycjach.

[edytuj] Wersja południowokoreańska

Obecny porządek alfabetyczny spółgłosek jamo:

ㄱ ㄲ ㄴ ㄷ ㄸ ㄹ ㅁ ㅂ ㅃ ㅅ ㅆ ㅇ ㅈ ㅉ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ

Podwójne spółgłoski występują zaraz po ich podstawowej wersji.

Samogłoski:

ㅏ ㅐ ㅑ ㅒ ㅓ ㅔ ㅕ ㅖ ㅗ ㅘ ㅙ ㅚ ㅛ ㅜ ㅝ ㅞ ㅟ ㅠ ㅡ ㅢ ㅣ

[edytuj] Wersja północnokoreańska

Spółgłoski:

ㄱ ㄴ ㄷ ㄹ ㅁ ㅂ ㅅ ㅇ ㅈ ㅊ ㅋ ㅌ ㅍ ㅎ ㄲ ㄸ ㅃ ㅆ ㅉ ㅇ

Pierwszy ㅇ reprezentuje końcowy dźwięk /ng/. Ostatnie ㅇ reprezentuje początkowy element graficzny o zerowej wartości fonetycznej. Podwojone jamo zajmują miejsca przed ostatnim ㅇ, ale po wszystkich podstawowych spółgłoskach.

Samogłoski:

ㅏ ㅑ ㅓ ㅕ ㅗ ㅛ ㅜ ㅠ ㅡ ㅣ ㅐ ㅒ ㅔ ㅖ ㅚ ㅟ ㅢ ㅘ ㅝ ㅙ ㅞ

ㅐ oraz ㅔ znajdują się po podstawowych samogłoskach, nie po odpowiadającymi im ㅏ i ㅓ.

[edytuj] Nazwy spółgłosek

Litera	Nazwa południowokoreańska	Nazwa północnokoreańska
ㄱ	giyeok (기역)	gieuk (기윽)
ㄴ	nieun (니은)
ㄷ	digeut (디귿)	dieut (디읃)
ㄹ	rieul (리을)
ㅁ	mieum (미음)
ㅂ	bieup (비읍)
ㅅ	siot (시옷)	sieut (시읏)
ㅇ	ieung (이응)
ㅈ	jieut (지읒)
ㅊ	chieut (치읓)
ㅋ	kieuk (키읔)
ㅌ	tieut (티읕)
ㅍ	pieup (피읖)
ㅎ	hieut (히읗)

Litera	Nazwa południowokoreańska	Nazwa północnokoreańska
ㄲ	ssanggiyeok (쌍기역)	doengieuk (된기윽)
ㄸ	ssangdigeut (쌍디귿)	doendieut (된디읃)
ㅃ	ssangbieup (쌍비읍)	doenbieup (된비읍)
ㅆ	ssangsiot (쌍시옷)	doensieut (된시읏)
ㅉ	ssangjieut (쌍지읒)	doenjieut (된지읒)

[edytuj] Nazwy samogłosek

Nazwa samogłoski jest sylabą wywodzącą się z połączenia litery ㅇ (ieung) i danej samogłoski:

Litera	Nazwa
ㅏ	a (아)
ㅐ	ae (애)
ㅑ	ya (야)
ㅒ	yae (얘)
ㅓ	eo (어)
ㅔ	e (에)
ㅕ	yeo (여)
ㅖ	ye (예)
ㅗ	o (오)
ㅘ	wa (와)
ㅙ	wae (왜)
ㅚ	oe (외)
ㅛ	yo (요)
ㅜ	u (우)
ㅝ	weo (워)
ㅞ	we (웨)
ㅟ	wi (위)
ㅠ	yu (유)
ㅡ	eu (으)
ㅢ	ui (의)
ㅣ	i (이)