Harun ar-Raszid
Z Wikipedii
Hārūn al-Rašīd (arab. هارون الرشيد; ur. 17 marca 763 w Ar-Rajju w Persji, zm. 24 marca 809 w Tusie), nazywany także Harun ar-Raszid lub Haroun al-Raszid - piąty i najbardziej znany kalif (od 786) z dynastii Abbasydów, ojciec Al Mamuna i Al-Amina. Zdolny polityk i administrator, mecenas nauki i sztuki oraz bohater licznych opowieści "Księgi tysiąca i jednaj nocy".
Spis treści |
[edytuj] Pochodzenie
Harun ar-Raszid był jednym z najwybitniejszych władców muzułmańskich okresu kalifatu. Tytuł ten przysługiwał następcom Mahometa jako świeckim i religijnym przywódcom muzułmanów (odłamu sunnickiego). Po śmierci Proroka, który nie zdążył wyznaczyć swego następcy, zdecydowano aby wyznaczać kalifów drogą wyboru przez starszyznę plemienną. W ten sposób został nadany tytuł kalifa czterem pierwszym piastującym tę funkcję dostojnikom w VII wieku: Abu Bakr, Umar ibn al-Chattab, Uthman ibn Affan i Ali ibn Abi Talib, nazywano ich także kalifami sprawiedliwymi. W późniekszym okresie przyjęto zasadę wybierania kalifów wyłącznie spośród plemienia Kurajszytów, do którego należał Mahomet. Z niego również wywodziły się dwa pierwsze rody kalifów: Umajjadzi i Abbasydzi. Harun ar-Raszid był piątym kalifem z dynastii Abbasydów, która panowała od połowy VIII wieku (tzw. Kalifat Bagdadzki) i wywodziła swe pochodzenie od Abbasa, stryja Mahometa. Al-Saffah, w 749 rozpoczął panowanie dynastii Abbasydów, obalając dynastię poprzednią - Umajjadów.
[edytuj] Polityka
Harun ar-Raszid urodził się w Persji i tam spędził swoje dzieciństwo pod opieką bogatej i wpływowej wezyrskiej rodziny Barmakidów. Kiedy zmarł jego ojciec, Al-Mahdi, tron objął początkowo jego brat. Harun ar-Raszid obalił go i kazał zamordować w 786, zostając kalifem w Bagdadzie. W czasie jego panowania nastał okres intensywnego rozwoju kalifatu, który w obejmował wówczas największy w swych dziejach obszar. Utrzymanie integralności terytorialnej wymagało nieprzerwanych działań wojennych i stało się kluczowym elementem polityki zagranicznej. Spowodowało to kolejne wojny z Cesarstwem Bizantyjskim (zajęcie Anatolii, Cypru i zmuszenie cesarza bizantyjskiego do zapłacenia wysokiego trybutu) oraz tłumienie nieprzerwanych buntów w rozległej monarchii: w Syrii, Jemenie i Egipcie. Panowanie Haruna ar-Raszida zbiegło się z okresem rządów w Europie Karola Wielkiego. Stałe stosunki dyplomatyczne z Frankami, oraz hojne dary którymi obdarzał Karola Wielkiego (m. in. przekazał mu w prezencie słonia indyjskiego o imieniu Abu Abbas), pozwoliły mu na uzyskanie sojusznika w walce z Cesarstwem Bizantyjskim i kalifatem Kordoby (wówczas pod władzą Ummajadów) w Hiszpanii. Rządy sprawował początkowo przy pomocy Barmakidów, którzy pełnili nadal władzę wezyrów. W 803 roku, po wymordowaniu konkurentów i swoich dotychczasowych dobroczyńców (obawiając się ich rosnącej pozycji w walce o władzę), zaczął sprawować rządy osobiście.
W polityce wewnętrznej stał się znany jako mecenas twórców. Rozkwit kalifatu związany był przede wszystkim w architekturze z budową obiektów sakralnych (głównie nowych meczetów) oraz rozwojem klasycznej literatury arabskiej. Postać Haruna ar-Raszida rozsławiała przede wszystkim "Księga tysiąca i jednej nocy", której najstarsze fragmenty spisane w języku arabskim pochodzą z IX wieku. Wśród wielu gatunków literackich w dziele tym znajdują się również opowiadania, których bohaterami są postacie historyczne, m.in. kalif Harun ar-Raszid jako wzór sprawiedliwego, jednak surowego władcy. Panowanie Haruna ar-Raszida było szczytem epoki Abbasydów, przed śmiercią podzielił swoje państwo pomiędzy synów: Al-Amina i Al-Mamuna. Zapoczątkowało to okres powolnego upadku kalifatu w następnym stuleciu.
[edytuj] Sytuacja po śmierci Haruna ar-Raszida
Kalifat arabski po śmierci Haruna ar-Raszida i jego syna Al-Mamuna stracił na znaczeniu, dotychczasowa potęga i międzynarodowa pozycja imperium Abbasydów osłabła, wraz z utratą dominującej pozycji Arabów na rzecz Persów, a później Turków. Jednocześnie usamodzielniły się od kalifatu, także na prowincji, dynastie Umajjadów w Hiszpanii i Fatymidów w Egipcie (przejęli oni przejściowo formalny tytuł kalifów, jednak realna władza w państwach muzułmańskich znajdowała się już wtedy w rękach tureckich). Po podboju Egiptu także i tytuł kalifa przejęli tureccy sułtani z dynastii Osmanów w 1517. Kalifat oficjalnie został zniesiony w 1924 po powstaniu laickiej Republiki Tureckiej.
[edytuj] Harun ar-Raszid w sztuce
Janusz Makarczyk - sztuka teatralna Harun al Raszyd, wystawiona w 1932 i 1935 w Sofii, Burgas, Warnie i w Berlinie; podobno także w 1931 w Warszawie z muzyką Witolda Lutosławskiego
