Historia Capoeira

Z Wikipedii

Capoeira jest brazylijską grą (port. jogo), zabawą (port. vadiação), tańcem (port. dança), sztuką walki (port. arte marcial) i częścią kultury brazylijskiej.

Historia Capoeira jest tematem sporów wśród wielu badaczy, a tym samym i wśród praktyków tej sztuki. Dlatego podzielimy ten problem na podproblemy i zajmiemy się każdym z nich z osobna.

Spis treści

1 Kontekst kulturowy
2 Domniemania o prehistorii Capoeira
3 Etymologia słowa "capoeira"
- 3.1 Busz
- 3.2 Ptaki grzebiące
4 Niewolnictwo
5 Po zniesieniu niewolnictwa
6 Siostry Capoeira
7 Historia Muzyki w Capoeira
8 Główni badacze
9 Główne źródła

[edytuj] Kontekst kulturowy

[edytuj] Haplogrupy (genetyka)

[edytuj] Grupy językowe (lingwistyka)

[edytuj] Przenikanie się kultur (komparystyka)

[edytuj] Domniemania o prehistorii Capoeira

Różne źródła podają różne informacje n/t sztuk, które mogły mieć wpływ na powstanie Capoeira.

[edytuj] Naśladowanie zwierząt

[edytuj] Zebra (N'golo)

N'golo/NíGolo/Ngolo/Engolo to rytualny taniec zebry, charakterystyczny dla rdzennych mieszkańców DRK, RK, Angoli, Namibii, Zambii, RPA. Przykłady ludów Bantu w Angoli, u których ten rytuał występował: Mucopes/Mucúpis/Mucupis, Mucubais, Cuanhamas. Taniec ten miał formę gry polegającej na przewróceniu przeciwnika przy użyciu nóg (kopnięcie zebry) i ewolucji na rękach (zebra staje na przednich kończynach). Spotyka się wiele wariantów nazwy ngolo, np. oihanangolo. Również wiele miejsc w Afryce nosi nazwę N'golo, Ngolo, Engolo, itp. (nie mylić z Ngola, co oznacza Angola). Taniec ten rozwinął się w Brazylii w sztukę Capoeira Angola – wg autorytetów tej sztuki, takich jak Mestre Pastinha, Mestre Moraes. Źródła związane z capoeira opisują taniec następująco: kiedy młoda dziewczyna osiągała wiek odpowiedni do ożenku (pomiędzy 12 a 15 rokiem życia), jej ojciec wybierał najzamożniejszych mężczyzn z plemienia, by udowodnili swoje męstwo przez obronę przyszłej żony; ći zaś walczyli między sobą używając głów, rąk i nóg, próbując sprowadzić przeciwnika na ziemię; pierwszy, który upadł stawał się pośmiewiskiem dla wioski, zwycięzca wygrywał żonę.

[edytuj] Antylopa

Taniec antylopy eland to taniec analogiczny do N'golo, lecz charakterystyczny dla Buszmenów (a nie dla Bantu – jak w przypadku N'golo). Być może Buszmeni zaadaptowali taniec zebry sąsiadujących z nimi ludów Bantu, tworząc taniec antylopy. Możliwa jest też sytuacja odwrotna, zwłaszcza, że kultura Buszmenów i Hotentotów (grupa językowa Khoi-San) jest bardziej pierwotna niż ludów bantoidalnych, a w jaskiniach ludu San !Kung odnajdujemy starożytne malunki przedstawiające taniec elandów.

[edytuj] Wąż

W RPA występują tańce związane z walką, w których używa się płynnych wężowatych ruchów skradających, służących w walce jako wejścia wywracające. Lesole Maine, pochodzący z okolic Johanesburga, dyrektor Lesole's Dance Project, uczy tańca Indlamu (obok innych tradycyjnych tańców południowo-afrykańskich jak Gumboots, Isipanstula, czy klasycznych i nowoczesnych tańców zachodnich, Afro-Fusion). Być może z podobnej sztuki wzięły się w Capoeira Angola techniki Vingativa. Pewne źródła podają jakoby pochodziły one jednak z Batuque. Obok wężowatych ruchów występują w Indlamu wysokie kopnięcia do rytmu bębnów, wykonywane przez dwóch wojowników, przy idealnie nakładających się cieniach ich ruchów (porównaj do tańca wojowników, kopiących stopą w noszone na głowie olbrzymie bębny, w Burundi, por. też do wykonywanych przez capoeiristas na przeciwko siebie lustrzanych ruchów, np. ginga). Wężowe ruchy występują także w nowoczesnych tańcach afrykańskich, takich jak angolańskie Kuduru, południowo-afrykańska Pantsula, czy w tańcach amerykańskich o korzeniach afrykańskich, takich jak Electro-Boogie, Popping, Locking. Pewne podobieństwa do techniki vingativa wykazują też pewne techniki styli wewnętrznych azjatyckiego gongfu, takich jak xingyiquan, baguazhang, taijiquan.

[edytuj] Bawół

Jako, że byki i bawoły walczą uderzając się głowami, przypuszcza się pochodzenie technik Cabeçada w Capoeira Angola od naśladownictwa właśnie tych zwierząt, występujących nie tylko w Ameryce Pd, ale i w Afryce. Style walki stosujące uderzenia głowami, to np. Gwindulumutu, Musangwa, Luta do bode.

[edytuj] Małpa (Macaco)

W Capoeira występują "stójki na rękach" i różne "gwiazdy" i "przerzuty" gimnastyczne, nazywane "stylem małpy w Capoeira" (Bananeira, Au, Au role, Macaco, Macaco Paulista). Jednak inspiracją dla tych technik mogły być też ruchy zwierząt kopytnych, stających na przednich kończynach w celu wykonania mocnego kopnięcia kopytami w przeciwnika (wówczas stąd w Capoeira również kopnięcia piętą Meia lua de compasso i Rabo de arraia). Porównaj też stojące "au role" w nowoczesnej Capoeira i wywrotkowe/przykucne (przypadkowość powstania Macaco) w jej pierwotniejszej wersji – Capoeira Angola. Zazwyczaj najpierw postaje sztuka, później nazwa (tytuł dzieła).

[edytuj] Kurczak (Kipura, Capure)

Kipura to taniec, w którym tancerze naśladują ruchy kogutów w walce. Prawdopodobne pochodzenie: Kabinda lub Kongo. Podobieństwa: teoria etymologii słowa "capoeira" od klatek na kurczaki, używanych na targowiskach miast portowych Brazylii. W ich pobliżu miała wg pewnych źródeł powstać Capoeira. Jednocześnie występuje dziś w Capoeira unik zwany "kukuryku" (Cocorinha). Więcej informacji n/t samej Kipury podaje dr hab. Kimbwandende Kia Bunseki. Słowo "capoeira" jest deformacją słowa w języku kikongo "Kipura"/"kipula". Zarówno "pura", jak i "pula", znaczą "trzepotać, odfruwać, przemykać z miejsca na miejsce; szamotać się, walczyć, chłostać". Oba terminy są używane do opisu ruchów koguta podczas walki: ich cofnięcia się i gwałtowne ataki w kierunku przednim, w górę i w dół, jak również ruchy odwracające. Kipura, w kontekście kulturowym ludów mówiących językiem kongo, oznacza ...osobę, indywidualność, której techniki walki lub szamotania się bazują lub rozwijają się na bazie technik walki kogutów. Wśród Capoeiristas istnieje przypuszczenie, że mała ilość ofensywnych technik ręcznych w capoeira, jest spowodowana tym, że niewolnicy mieli unieruchomione łańcuchami ręce. Jednak bardziej prawdopodobna wydaje się, ta nieobecność boksu, pochodzić od starożytnej tradycji ludów kongo-języcznych, wg której dłonie powinny być używane do dobrej, pozytywnej pracy, np. czynności tworzenia, kiedy stopy powinny służyć do złych prac – karania czy destrukcji. Fu-Kiau objaśniał to za pomocą przysłowia z j. kikongo: Mooko mu tunga, malu mu diatikisa ("Ręce są do budowania, stopy do niszczenia").

[edytuj] Inicjacja dziewcząt (Efundula, Ohango)

http://www.gwsafrica.org/knowledge/patricia/efprint.htm

[edytuj] Oihanangolo

Oihanangolo to jedna z odmian tańca zebry n'golo, występująca u ludów żyjących w Owambolandzie – na połudnowych krańcach Angoli i w północnej Namibii. Została sfotografowana i opisana przez Portugalczyków przebywających w Namakunde.

[edytuj] Władcy (Ngola)

Od nazwy Ngola, określenia na władców Angoli, pochodzi nazwa tego państwa.

[edytuj] Mwene Njinga Mbande

Pewne źródła podają, że krok Ginga w Capoeira Angola ma swoje korzenie w tańcach Angolan zainspirowanych postawą królowej Nzinga Mbanda (1583-1663), władającej królestwami Ndongo i Matamba. W listach pisała swoje imię jako Ginga. W kościele katolickim ochrzczona jako Ana de Sousa, to jedna z najlepiej opisanych afrykańskich postaci; w latach 1624-1631 przez portugalskiego gubernatora Fernão de Sousa; w latach 1658-1663 przez portugalskiego kronikarza António de Oliveira de Cadornega i dwóch włoskich księży Kapucynów Giovanni Antonio Cavazzi da Montecuccolo i Antonio Gaeta da Napoli. Wspomniał o niej markiz Donatien Alphonse François de Sade (1740-1814), od którego pochodzi słowo "sadyzm". W swoim dziele La Philosophie Dans le Boudoir twierdził, że składała w ofierze swoich kochanków. Hipotezę tę oparł na książce History of Zangua, Queen of Angola, przypisując jej jednocześnie posiadanie haremu złożonego z mężczyzn walczących, przed swoją śmiercią, o jedną noc z królową (porównaj ten rytuał do ceremonii inicjacji efundula i tańca n'golo).

http://en.wikipedia.org/wiki/Nzinga_of_Ndongo_and_Matamba

[edytuj] Taniec

[edytuj] Karnawał w Luandzie

Karnawał w Luandzie (port. Carnaval Luandense) to karnawał w stolicy Angoli, w którym biorą udział takie grupy, jak: Bakongo, Bambundu, Ovimbundu, Nganguela, Lunda, Cokwé, Hereru, Nyaneka, Humbe, Ambó, Ndonga. Prezentują one m.in. tańce: Semba, Muala/Kimuala, Mabalakata.

[edytuj] Nganguela

Nganguela lub Ngangela to taniec ludu Ganguella/Ganguela/Gangela, sprawiającego problemy kolonizatorom portugalskim, a posługującego się językiem Tchiganguela/Nyemba/Nhemba z grupy bantu Chokwe-Luchazi (K.20), i zamieszkującego okolice rzeki Cuchi, południowo-środkowe i południowo-wschodnie obszary Angoli, oraz pobliskie tereny Namibii i Zambii.

[edytuj] Semba, Muala, Mabalakata

Muala/Kimuala, Mabalakata to tańce do rytmu Semba, z muzyką Kamama, Kapari i mulenvu, skierowane do ducha wielkiego myśliwego Dinyânga, dotyczące ludu Axiluanda z Luandy, mieszkańców regionu Viana i wyspy Ilha de Luanda.

[edytuj] Samba de Roda

[edytuj] Jongo

Jongo jest uznawany, przez społeczność tańczącą go (brazylijskie "narody" związane z religiami Makumba/Candomble/Umbanda/Quimbanda: angolas, congos, cabindas, benguelas, moçambiques), za przodka Samby.

[edytuj] Batuque

Batuque to pojęcie odnoszące się do:

religii Candomble Bantu i ich pierwotnych tańców ("narody" angolas, congos, cabindas, benguelas, moçambiques);
religii Candomble w ogóle (w tym Ketu – "narody" iorubas, Bantu, i inne), prawdopodobnie błędnie;
"sztuki walki" praktykowanej przez ojca Mestre Bimba.

Pewne źródła podają, że z Batuque wzięły się w Capoeira Regional techniki Vingativa, Banda, itp. Być może Batuque ma korzenie w "stylu węża" w tańcach Afryki Pd. Walka Batuque praktykowana była w dwóch formach. W pierwszej z nich, silniejszy Czarny mężczyzna stawał w środku koła, kiedy drugi próbował go wytrącić z równowagi za pomocą uderzeń. Druga forma była próbą znokautowania przeciwnika za pomocą kopnięć nogami lub uderzeń rękami. Ta druga forma wykazywała pewne podobieństwo do Capoeira Regional. Ojciec Mestre Bimba był wielkim batuqueiro – mistrzem brazylijskiego stanu Bahia.

[edytuj] Coco de Zambê

[edytuj] Tambor de Crioula

[edytuj] Punga

[edytuj] Bumba Meu Boi

[edytuj] Caxambu

[edytuj] Cateretê

[edytuj] Lundu

[edytuj] Frevo

[edytuj] Maracatu

[edytuj] Sztuka walki

[edytuj] Baçula, Bassula

Baçula lub Bassula jest kompozycją walki i tradycyjnej gry ludu Axiluanda (l.mnoga; l.poj: Muxiluanda) – rybaków z wybrzeża Luandy i z wyspy Ilha do Cabo czyli Ilha de Luanda, znajdującą się w Luanda, stolicy Angola. Lud Axiluanda to rezultat mieszania się kultur i ludów Bantu, głównie Bakongo (j. kikongo) i Bambundu (j. kimbundu). Sytuowali się oni wzdłuż wybrzeża, w rybackich wioskach od Barra do Dande do Corimba (dziś Mussolo). Bassula popularna była jeszcze w latach 60. XX-wieku, wzdłuż wybrzeża oraz w slamsach (muceques) Luandy. Odeszła zaś w zapomnienie w 1975 roku, czyli od momentu niepodległości Angoli, i zanikła. Mistrzem tej sztuki był Mestre Kabetula. Do tradycyjnego stroju Bassuli należała wielokolorowa spódnica dikombo. W dalszej przeszłości sztuka ta polegała na brutalnym unieszkodliwieniu przeciwnika (unieruchomieniu go na ziemi), jednak później ograniczała się jedynie do wywrócenia go. Była przede wszystkim praktykowana na wybrzeżach, gdzie piach amortyzował upadki i chronił przed nieszczęśliwymi wypadkami. Brazylijski folklorysta Câmara Cascudo sugerował, że Bassula mogła się wywodzić z n'golo. Zachowały się źródła ikonograficzne, z których wydaje się być bassula typem zapasów, w których przeciwnicy trzymają się za łokcie lub ciało (porównaj z chamada w Capoeira Angola). Z ruchów występują rzuty i unieruchomienia (porównaj z brazylijskim jiu-jitsu), uderzenia głową (analogia do cabeçada), również techniki jak rasteira w Capoeira. Od mistrza Kabetuli mamy też inne dane. Chłopcy uczyli się owej sztuki od ich ojców i krewnych, w celu wywalczenia swojej pozycji w życiu społecznym lub zawodowym, np. podczas targowania się z portugalskimi handlarzami, lub by odpierać ataki kongolańskich rybaków. W walkach występowały również bronie: pałki i maczety (porównaj z Maculele), oraz noże (porównaj z zabiciem specjalnym nożem posiadacza corpo fechado, czyli "zamkniętego ciała", Besouro Mangangá "Cordão de Ouro" z Bahii, oraz ze stylem Capoeira jaki reprezentował uczeń Besouro – Rafael Alves Franca znany jako Mestre Cobrinha Verde, któremu przypisywano – niesłusznie – granie Capoeira z przypiętymi do stóp nożami). Podczas angolańskiego karnawału występowały prawdziwe walki pomiędzy rywalizującymi grupami tanecznymi. W tych warunkach walki ulicznej bassula zwana była ji nvunda, co znaczy w języku kimbundu "konflikt, walka". Bassula de kissoko reprezentowała inną ruchliwość – "tylko dla zabawy i sportu". Grana była pomiędzy przyjaciółmi z tej samej kissoko – grupy bliskich znajomych lub krewnych, jako forma rozrywki, lub podczas rodzinnych ceremonii, np. pomiędzy ojcem (teściem) i jego nowym synem (zięciem). Różne rybackie społeczności organizowały pomiędzy sobą turnieje. Axiluanda spotykali się, jako mieszkańcy wybrzeża, z ludźmi (np. żeglarzami) z przeróżnych grup etnicznych z całego świata. Salas Neto rozpoznał w nowoczesnej bassuli wpływy z azjatyckich sztuk walki, a niektórzy sugerują, że to Capoeira mogła wpłynąć na Bassulę, niekoniecznie na odwrót. Prawda jednak jest nam dziś nieznana.

[edytuj] Gabetula, Kabangula

Gabetula to sztuka walki rękami pochodząca z Angoli. Kabangula, Kamangúla, lub Kamangula to sztuka uderzania otwartymi dłońmi (w polskim slangu: sprzedawanie plaskaczy), także z Angoli. Być może stąd wzięły się w Capoeira techniki Galopante i inne uderzenia rękami.

[edytuj] Gwindulumutu, Musangwa, Luta do Bode

Gwindulumutu to sztuka walki z terenów Konga, w której kluczową rolę odgrywają uderzenia głową. Musangwa to sztuka walki z terenów RPA, w której stosuje się uderzenia głową, otwartymi dłońmi (w uszy), pięściami i kolanami. Luta do Bode lub dança do bode to jeszcze jedna walka, istniejąca w dawnych czasach, przypominająca atakujące się wzajemnie byki (przeciwnicy używali do ataku i wywrócenia drugiego tylko swoich głów). Pojedynki kończyły się poważnymi zranieniami, lub śmiercią. Sztuka zanikła w XX wieku. Być może z którejś z nich wzięły się w Capoeira Angola techniki cabeçada.

[edytuj] Bate Coxa

Bate Coxa była walką praktykowana głównie przez wysokich Czarnych mężczyzn, której celem było powalenie przeciwnika, uderzając go w uda lub pośladki. Kto przestał walczyć lub upadł, stawał się automatycznie przegranym. Walczono, także "po pijaku", o wartości materialne, takie jak pieniądze, stragan, lub o kobietę.

[edytuj] Laamb

Laamb lub Lamb jest sztuką walki i formą zapasów związaną z tańcem lwa Simba, z techniką perkusyjną i bębnem Sabar, oraz z ludem Wolofów z Senegalu, wg niektórych źródeł również z Ngolo.

[edytuj] Uka Uka, Quarupe

Uka-uka była walką indiańskich aborygenów Xingu, kiedy podczas celebracji święta zmarłych Qüarupe, konfrontowało swoje umiejętności dwóch indiańskich wojowników, z dwóch różnych plemion. W pojedyku wykorzystywany był system punktowy. Celem rytuału było powalenie przeciwnika na ziemie lub zebranie jak największej ilości punktów za kopnięcia w tył stawu kolanowego.

[edytuj] Marana

Marana to styl walki charakterystyczny dla Indian Potiguares, praktykowany w kręgu, z przesiewaczem muszli w dłoniach. Wojownicy Potiguares uderzali się palmami do rytmu bębnów (rzekomo atabaques), stosując też kopnięcia i uderzenia rękami, demonstrując swoją dzielność; wygrywał ten, który powalił drugiego na glebę lub znokautował.

[edytuj] Pernada

[edytuj] Capoeiragem

[edytuj] Akrobacje i Kontortion

[edytuj] Afryka Zachodnia

W Nigerii występuje taniec akrobatyczny Egbabonelimwin grupy etnicznej Edo, mówiącej językiem z grupy Gbe. M.in. z tej grupy łapano niewolników. Wykonują elemente analogiczne, jak w nowoczesnej Capoeira i w XMA – techniki Raiz i Gumbi. Oprócz tego wykonują tańce innego typu: Adoleigbe, Wayere, Ayuwa, Edo, Ekpenede, Otedo.

http://www.youtube.com/watch?v=H1XBdf2IshY

[edytuj] Afryka Środkowa

W Burundi w miejscowościach takich, jak Kibondo, Bujumbura, występuje wiele tańców akrobatycznych do muzyki olbrzymich bębnów.

[edytuj] Afryka Południowa

W Kapsztadzie w RPA chodzą po ulicach czarnoskórzy kontortioniści.

http://www.youtube.com/watch?v=c1hLWGqfF1o

[edytuj] Etymologia słowa "capoeira"

[edytuj] Busz

[edytuj] Arkady Fiedler

Miejsce akcji: okolice rzek Marequinha oraz Ivahy (Ivai), stan Paraná, Brazylia.

KURCZAK INDIANKI RATUJE SYTUACJĘ

-- Trafiłem go, głowę daję! Zdechnie gdzie w kapoeirze.

Nie ma innej rady, jak przeszukać gęstwinę. Trudne to zadanie, bo kapoeira pomimo braku większych drzew jest miniaturową puszczą o pogmatwanych, wysokich zielskach i krzewach, w których łatwo ukryje się wół wyrośnięty, a cóż dopiero kurczak. Pilnie pomagają nam szukać Indianki i Indianiątka i rzeczywiście dopisuje nam szczęście. Znajduje się kurczak. (...)

Rok 1928 "Rio de Oro" Arkady Fiedler (1894-1985)

[edytuj] Bolesław Mrówczyński

Miejsce akcji: stan Paraná, Brazylia.

VIVA REVOLUÇÁO

Mknął bystro Srebrny Potok i skrząc się w słońcu, jak uśmiechem krasił Bartochową dziedzinę. Miał się z czego radować. Ongiś musiał się tutaj przebijać poprzez półmrok i zaduch pochylającej się nad nim pierwotnej puszczy, w której jedynie dziki zwierz miał legowiska, a indiański bożek Yaci Yataré podstępnie naprowadzał na siebie ludzi i napełniwszy ich dusze wrogością, rzucał w śmiertelny bój, aby krwią i ciałami nakarmić glebę. Dziś było zupełnie jasno. Jak okiem sięgnąć – po obu jego stronach rozciągały się pola uprawne, kapuejry* przeznaczone na wypalenie, tu i ówdzie czerniały skrawki ziemi tak czystej, jak gdyby pług i brona przygotowały ją świeżo pod zasiew. Nie brakowało też głosów i dźwięków. Jak niewolnik przykuty do młota, manżolo wybijało nieustannie swój rytm monotonny, niekiedy rozhałasował się tartak, porykiwało bydło, skrzypiały wozy. Beztrosko odzywało się ptactwo. Za to posępne wycia, złowróżebne pohukiwania, jęki żałosne, które dawniej po nocach napełniały lękiem wszelkie żywe stworzenie, zaginęły w tej okolicy na zawsze. (...)

Ludzie znający dobrze indiańską historię twierdzą, że bożek Yaci Yataré ma dwie natury. Najchętniej wyrządza ludziom psoty, zwabia w pułapki, wyczerpuje siły, doprowadza do szału, zanosi się śmiechem na widok śmierci. Gdy jednak napotyka zacięty opór i ktoś mu zaimponuje śmiałością, przedzierzga się w przyjaciela. Tak chyba właśnie stało się nad Srebrnym Potokiem. Gdy Jędra Bartoch, właściciel tej pięknej zagrody, przed ponad dwudziestu laty zjawił się tu po raz pierwszy, waliły mu się na głowę wszelkie możliwe nieszczęścia. Dziś prawie nie miał kłopotów. Wprawdzie dwa wielkie rody brazylijskie – Maisów i Coimbrów – w trudnych początkach wspierające go w pracy i w walce, przeniosły się do Rio de Janeiro, a Luis, wychowany przez niego od dziecka dawny murzyński niewolnik, osiadł niedaleko już na własnej zagrodzie, lecz mimo to dom ciągle był pełny. Oddanych przyjaciół zastępowała obecnie własna rodzina. (...)

Był to rok 1893. Dopiero przed pięcioma laty cesarz Don Pedro II odważył się na największy czyn swego życia i zniósł niewolnictwo, lecz już w kilka miesięcy później zapłacił za to utratą tronu. (...)

OBJAŚNIENIA

Kapuejra – młody lasek odrastający na miejscu wykarczowanej puszczy. Kapuejry wypala się co pewien czas, aby popiołem użyźnić ziemię pod świeże zasiewy.

Rok 1967 "Tętniący step" Bolesław Mrówczyński (1910-1982)

[edytuj] Pessanha

CAPOEIRUÇU – Alt. de caá-puéra-oçú. De caá, "mato"; puéra, "que foi"; oçú, "grande, extenso, avultado"

Pessanha BlogSpot COM

Tłumaczenie z języka portugalskiego w wersji brazylijskiej:

capoeiruçu <- caá-puéra-oçú -> mato que foi grande -> busz, który był wielki
capoeira <- caá-puéra -> mato que foi -> busz, który był

Webster's Online Dictionary

[edytuj] Inne źródła

Wiele źródeł mówi, że w/w słowo caá-puéra, zapisywane też kaá-puéra wywodzi się z grupy językowej tupi-guarani. Z tej samej grupy wywodzą się słowa takie jak: Karibowie, Karaiby (od karaĩb), jaguar (od îagûar), pirania (od pirá añã – ryba-diabeł) i wreszcie kapibara (od kaapĩ-ûara – busz-zjadacz). W kontekście kaá-puéra największe znaczenie ma dla nas przedrostek kaá równoznaczny z kaapĩ, a oznaczający busz. Przyrostek puéra jest znacznikiem czasu przeszłego (port. "que foi" – "który był"). Inni twierdzą, że słowo capoeira wywodzi się od kaapĩ-ûera, co miałoby znaczyć "busz martwy", jako że przyrostek ûera znaczy "zły, stary, martwy". Porównaj to znaczenie do definicji z książek polskich podróżników.

[edytuj] Ptaki grzebiące

[edytuj] Ptaszek capoeira

Johann Baptist von Spix (1781.02.09-1826.03.14) to niemiecki naturalista, który w latach 1817-1820 roku podróżował po Brazylii, razem z Carl Friedrich Philipp von Martius – uzbierali 6500 roślin, 2700 owadów, 116 ryb, 150 płazów, 350 ptaków, 85 ssaków – materiał, z którego uformowano bazę dla Bawarskiej Kolekcji Zoologii w Monachium. Zwinny ptaszek capoeira z dżungli Ameryki Pd został sklasyfikowany w świecie nauki, w roku 1825, właśnie przez Spix'a. Łacińska nazwa ptaka to Odontophorus capueira, przez rdzennych mieszkańców tropikalnej puszczy brazylijskiej, w ich starym języku Tupi, nazywany jednakże urú (co znaczy ptak, od tego słowa pochodzi też nazwa Urugwaj), po polsku nazywa się go przepiór brazylijski. Przepióry (Odontophoridae) to rodzina ptaków z rzędu grzebiących (Cracidae), podobnie jak bażant, cietrzew, głuszec, indyk, kuropatwa, kura domowa. Zatem nie dziwi, że pewne źródła mówią, iż ptaszek capoeira jest odmianą kuropatwy, a więc ptakiem na poły dzikim, na poły hodowlanym (porównaj zdjęcia z kurczakiem).

[edytuj] Klatka na kurczaki

Być może chodziło we wcześniejszej wersji o miejsce gdzie żyły kuropatwy (wykarczowany las, łąka-busz, gospodarstwa na skraju lasu), później o zagrodzone pomieszczenie dla kur, by w końcu przejść na klatkę na kurczaki.

[edytuj] Wykastrowany kogut

Podobno etymologia portugalskiego słowa capoeira jest następująca: capão -> capon (wykastrowany kogut) -> capoeira (walka wykastrowanych kogutów). Gdy się walkami kogutów zainteresowali Portugalczycy, przypięli im rzekomo etykietkę Capoeira. W ten sposób mogło słowo trafić do języka portugalskiego. Jednak pierwotne jego korzenie mogłyby nadal sięgać słowa kipura z j. kikongo, nieznanego dziś słowa z j. mbundu, czy wyżej opisanych słów z grupy językowej Tupi-Guarani.

[edytuj] Niewolnictwo

[edytuj] "Odkrycie Ameryki"

[edytuj] Epoka wyrębu brazylijskich lasów

W latach 1500-1530 na terenach dzisiejszej Brazylii odbywał się wyrąb lasów. Drewno brazylijskie posłużyło do produkcji tekstylnej w Europie. Wykorzystywano do tego celu rdzennych mieszkańców (jako niewolników od 1502 r.), przy użyciu europejskich dóbr takich, jak lustra, nożyce, noże, siekiery. Pomocni byli też żądni przygód Europejczycy, którzy zamieszkali z aborygenami, poznając ich język i kulturę. Weżne "odkrycia" z tego okresu: 1500 Porto Seguro (Bahia), 1501 Baia de Todos os Santos (Bahia), 1502 Baía da Guanabara (RdJ), oraz São Paulo. W 1519 roku sporządzono słynną mapę.

[edytuj] Poszukiwanie złota

[edytuj] Epoka plantacji trzciny cukrowej

W latach 1530-1700 trwał cykl trzciny cukrowej. Na plantacje cana-de-açúcar sprowadzano niewolników z Afryki. Dom wybudowany do produkcji cukru z trzciny, nazywano engenho. Rozkładano trzcinę w okolicy takiego domu, stąd pojęcie się rozszerzyło do engenho jako farma. Duży dom, w którym żył właściciel farmy z rodziną, nazywano casa-grande. Miejsce, w którym trzymani byli niewolnicy, nazywano senzalą. Brazylia eksportowała cukier, tabakę, bawełnę, rum i rdzenne produkty, a importowała z Portugalii wino, oliwę z oliwek, tekstylia i dobra luksusowe – przenoszone do Portugalii z innych europejskich krajów. W 1532/1536 Portugalczycy założyli miasto São Vicente (stan São Paulo), w 1535/1536 Nova Lusitânia (stan Pernambuco), w 1549 São Salvador (stan Bahia), a w 1565 Rio de Janeiro. Od lat 50. XVI wieku Brazylia nie brała udziału w handlu triangularnym, pozostałe rejony Ameryki (śr, pn) jeszcze często tak. Afryka pełniła ważną rolę w dostawie niewolników, dla których właściciele plantacji robili alkohol z destylowanego spirytusu cachaça otrzymywanego z trzciny. Pośród całego okresu niewolnictwa, do roku 1600 przetransportowano 3% z nich, zaś w latach 1600-1700 już 16% (tendencja wzrostowa).

[edytuj] Konkurencja cukrowa

Transport niewolników wzrastał tak, że w latach 1700-1800 wyniósł on 52,5%. Następnie stopniowo spadał aż do 1888 r., w sumie wynosząc w XIX wieku 28,5% z całości okresu 1500-1900.

[edytuj] Abolicja

1888 rok to oficjalna data zniesienia niewolnictwa w Brazylii.

[edytuj] Po zniesieniu niewolnictwa

[edytuj] Epoka wielkich mistrzów

Benedito pochodził z Angoli. Uczył się od niego przez kilka lat (1900-1902) młody wówczas mulat Vincente Ferreira Pastinha (1889.04.05-1981.11.13), późniejszy Mestre Pastinha.

Bentinho był kapitanem żeglugi morskiej. Niektóre źródła podają, że był też Afrykańczykiem. Uczył się od niego Manuel dos Rais Machado, nazywany potem Mestre Bimba.

[edytuj] Epoka modernizacji

[edytuj] Rodzenie się styli i grup

[edytuj] Drzewo przekazu

[edytuj] Wpływ na kulturę

Capoeira miała wpływ na rozwój, m.in.: Maculelê

[edytuj] Siostry Capoeira

Mianem "sióstr Capoeira" określimy sztuki walki-tańca zrodzone w podobny sposób jak Capoeira.

[edytuj] Le Moringue, Batay Kréol

Słowo moring pochodzi z malgaskiego słowa moraingy, co oznacza walka-boks. Sztuka ta jest jednocześnie tańcem (w rytm bębnów), który się wykrystalizował w XVIII wieku na plantacjach trzciny cukrowej na następujących wyspach: Madagaskar, Mayotte, Réunion.

[edytuj] Le danmyé, Le ladja

Inne nazwy: L'Ag'Ya, Ag'Ya. Miejsce występowania: Martynika.

[edytuj] Le sové vayan, Le maloyè, Le bénodin

Miejsce występowania: Gwadelupa.

[edytuj] Baile del maní

Taniec-walka z Kuby, w którym dwóch mężczyzn Bantu porusza się do rytmu wygrywanego na bębnach yuka.

[edytuj] Historia Muzyki w Capoeira

[edytuj] Główni badacze

Luís da Câmara Cascudo
Kimbwandende Kia Bunseki – autor m.in. "African Cosmology of the Bântu-Kôngo"
Matthias Röhrig Assunção
Rui Takeguma

[edytuj] Główne źródła

Luís da Câmara Cascudo "Dicionário do Folclore Brasileiro" (1952 r.)
Matthias Röhrig Assunção (obecnie Wydział Historii, Centrum Studiów Latyno-Amerykańskich, University of Essex, Anglia) "Capoeira: Zur Geschichte einer afro-brasilianischen Kunstform zwischen Anpassung und Widerstand" (1997 r. lub później)
Rui Takeguma (Grupo Anarquista de Capoeira Angola) "Capoeira – Qual é a sua ?? Angola, Regional, ou Contemporânea" (São Paulo, Luty 2002 r.)
http://www.nzinga.org.br/
http://somaie.vilabol.uol.com.br/
http://www.capoeira-connection.com/
http://www.mashufaa.co.uk/
http://etnograf.blogspot.com/
http://br.geocities.com/mestrandopimenta/Origensdacapoeira.htm
http://www.brasilcapoeira.ch/sites_e/history_fights.htm
http://www.scom.com.pl/~helenka.kotwik/artes/print.php?type=A&item_id=10
http://www.capoeira-angola.org/what_is_capoeira.htm

Kategoria: Brazylijskie sztuki walki

We provide Linux to the World