Iwan Franko
Z Wikipedii
Iwan Franko, ukr. Іван Франко (ur. 27 sierpnia 1856 we wsi Nahujewice koło Drohobycza, zm. 28 maja 1916 we Lwowie) - działacz społeczny, poeta i pisarz ukraiński, (właściwe nazwisko Frank). Uważany jest obok Tarasa Szewczenki za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli myśli politycznej i literatury ukraińskiej.
Spis treści |
[edytuj] Życie i działalność
- Pochodził z rodziny chłopskiej. Jego ojciec był kowalem, natomiast matka pochodziła z drobnej zagrodowej szlachty ruskiej.
- Uczył się w szkole powszechnej w sąsiedniej Jasienicy Solnej, następnie w gimnazjum w Drohobyczu, które ukończył w 1875.
- 1875 - Rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwowskim (filologia klasyczna, język i literatura ukraińska).
- Będąc na pierwszym roku studiów wydrukował na łamach studenckiego czasopisma Druh swoją pierwszą powieść Petrije i Doboszczukowie oraz wydał pierwszy tomik wierszy Ballady i opowiadania. W rok po przybyciu do Lwowa zaczął ogłaszać na łamach almanachu Dnistrianka cykl tzw. opowiadań borysławskich.
- 1877 - Został aresztowany i oskarżony o propagandę socjalistyczną. Powodem aresztowania były kontakty z Erazmem Kobylańskim (Michałem Koturnickim), delegowanym przez koło studentów polskich w Petersburgu za granicę dla zorganizowania nielegalnego przerzutu literatury socjalistycznej ze Szwajcarii do Rosji. Na ławie oskarżonych, oprócz Kobylańskiego i Franki zasiedli: Edmund Brzeziński, Bolesław Limanowski oraz Ukraińcy: Mychajło Pawłyk i Ostap Terlecki. Był to pierwszy wielki proces socjalistyczny w Galicji.
- Po wypuszczeniu z więzienia nawiązał bliskie kontakty z socjalistami polskimi i stał się głośnym popularyzatorem marksizmu. Tłumaczył na język ukraiński fragmenty Kapitału Marksa i Anty-Dühringa Engelsa
- Uczestniczył w redagowaniu miesięcznika literacko-naukowego Hromadśkyj Druh, wszedł do lwowskiego Komitetu Socjalistycznego i redakcji polskiego organu robotniczego we Lwowie Praca. W Komitecie tym współpracował z Bolesławem Czerwieńskim, Bolesławem Limanowskim, Antonim Mańkowskim i ukraińskim działaczem społecznym Mychajłą Pawłykiem. Dziełem Komitetu było przygotowanie w 1881 programu socjalistów galicyjskich, który propagował solidarność proletariatu galicyjskiego z klasą robotniczą innych krajów oraz głosił ideę walki o poprawę bytu mas pracujących kraju.
- 1880 - Drugie aresztowanie, trzymiesięczne uwięzienie w Kołomyi
- 1887 - Jako stały współpracownik wszedł do redakcji polskiego dziennika Kurier Lwowski (pracował tam dziesięć lat). Redakcją pisma kierowali Henryk Rewakowicz i Bolesław Wysłouch, uczestnik powstania styczniowego, organizator ruchu ludowego w Galicji. Franko zaprzyjaźnił się z nimi i brał czynny udział w życiu społeczno-politycznym polskich środowisk Galicji, zwłaszcza w organizowaniu ruchu socjalistycznego i ludowego. Na łamach Kuriera Lwowskiego opublikował setki artykułów na tematy społeczne, polityczne, gospodarcze, kulturalne i literackie. Swoje prace naukowe drukował nie tylko w prasie ukraińskiej i polskiej, ale także niemieckiej, czeskiej, węgierskiej, rosyjskiej i innych.
- 1889 - Trzecie aresztowanie tuż przed wyborami do sejmu galicyjskiego
- 1890 - Wraz z Mychajłem Pawłykiem założył tak zwaną Ukraińsko-Ruską Partię Radykalną, pierwsze w Galicji ukraińskie ugrupowanie polityczne o ideologii socjalistycznej.
- 1890 - Wyjechał do Czerniowiec a później do Wiednia na studia, uwieńczone w 1893 uzyskaniem stopnia doktora filozofii.
- Po powrocie do Lwowa rozpoczął starania o uzyskanie docentury w tamtejszym uniwersytecie. Mimo chlubnie przeprowadzonej habilitacji stanowiska tego nie otrzymał na skutek oporu reakcyjnych kół własnego społeczeństwa oraz administracji galicyjskiej.
- Redagował organ prasowy partii radykalnej - Chliborob, występował na wiecach organizowanych przez radykałów, pisywał do prasy politycznej krajowej i wiedeńskiej.
- W latach 1895, 1897 i 1898 kandydował do sejmu krajowego Galicji, jednak bez powodzenia.
- Od 1894 ściśle współpracował na niwie Naukowego Towarzystwa im. Szewczenki z przybyłym do Lwowa Mychajłem Hruszewskim. Towarzystwo to stało się w przededniu I wojny światowej ukraińską akademią nauk.
- Działalność polityczna Franki, zarówno na gruncie ukraińskim, jak polskim, ściągała na niego nienawiść i szykany ze strony obu narodowości. Uciekano się do paszkwili i inwektyw, pomagano policji w tropieniu pisarza. Krąg jego ideowych wrogów poszerzał się coraz bardziej, z czasem ogarnął również koła liberalne. Po stronie polskiej zarzucano mu, że wciska się do społeczeństwa polskiego ze zdradzieckimi wobec niego zamiarami. Franko, doprowadzony do ostateczności, odpowiedział na te zarzuty pamfletem historyczno-literackim wymierzonym przeciw kultowi Adama Mickiewicza. Ogłosił go drukiem w 1897 na łamach wiedeńskiego pisma Die Zeit. Zarzucił Mickiewiczowi to, o co jego samego posądzano w polskich środowiskach politycznych: głoszenie ideologii zdrady. Wystąpienie to okazało się jedną z najbardziej przykrych i najdotkliwszych w skutkach pomyłek pisarza, czego później żałował do śmierci. Po ukazaniu się tego artykułu w Die Zeit zamknęły się przed nim podwoje redakcji Kuriera Lwowskiego. Równocześnie uderzono w niego ze strony ugrupowań ukraińskich nacjonalistów.
- Nagonka ta spowodowała, że zamykał się coraz szczelniej w pracy naukowej i literackiej. Od 1898 redagował ukraińskie czasopismo Literaturno-naukowyj Wisnyk. Na jego łamach ogłaszał przekłady wierszy i poematów Mickiewicza. Entuzjastyczne wzmianki o wartościach moralnych polskiego poety zaczęły się ukazywać także w jego pracach historyczno-literackich. Dla współczesnych był to dowód, że artykuł w Die Zeit stanowił przykrą pomyłkę i że ukraiński pisarz żywił głęboki kult dla polskiego wieszcza narodowego jako wyraziciela najszczytniejszych dążeń narodu polskiego.
- Ostatnie lata życia spędził w przygnębieniu i ciężkiej chorobie. Mimo to nie zaprzestawał pracy. Gdy nie mógł już utrzymać pióra w ręku, dyktował synom swoje utwory literackie, artykuły publicystyczne i studia naukowe. Już w czasie I wojny światowej, niedługo przed śmiercią, podyktował wiersz Nie milcz wymierzony przeciw bezsensownej rzezi i szowinistycznym nastrojom.
- Zmarł we Lwowie, został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim.
[edytuj] Dorobek pisarski
Iwan Franko napisał przeszło 5 tysięcy pozycji bibliograficznych. Należą do nich:
- wiersze i poematy,
- powieści i nowele,
- dramaty,
- przekłady z literatur obcych na język ukraiński i z literatury ukraińskiej i rosyjskiej na języki obce,
- studia naukowe w języku ukraińskim, polskim, rosyjskim, niemieckim, czeskim, francuskim, angielskim i węgierskim,
- wydania tekstów literatury staroruskiej i zbiory oryginalnej twórczości poetyckiej ludu ukraińskiego,
- tysiące artykułów publicystycznych, obejmujących najszerszy zakres zagadnień społecznych, politycznych, ekonomicznych i ogólnokulturalnych.
Poważną część prac literackich, naukowych i publicystycznych napisał Franko i ogłosił po polsku.
[edytuj] Poezje
Jego poezja odznacza się ogromnym bogactwem tematów oraz nieznaną dotychczas w literaturze ukraińskiej różnorodnością form.
- 1887 - Ze szczytów i nizin jeden z najwybitniejszych zbiorków poetyckich, zawierający wiersze drukowane poprzednio w czasopismach Hromadśkyj Druh, Dzwin, Mołot, Świt; w 1893 uzupełnił ten zbiorek nowymi utworami o treści rewolucyjnej: Hymn, Kamieniarze i Dumy proletariusza
- 1896 - zbiorek poetycki Przewiędle liście. Jest to głęboko osobista liryka, nie pozbawiona akcentów buntu
- 1898 - tomik wierszy Mój szmaragd, utrzymany po części w stylu starych ruskich przypowieści i legend; w tomiku tym znowu zabrzmiały nuty rewolucyjne, wymierzone zwłaszcza przeciw ideologom ukraińskiego nacjonalizmu
- 1905 - tomik wierszy Semper tiro, poświęcony liryce filozoficznej
[edytuj] Poematy
- 1887 - Pańskie żarty
- 1902 - Iwan Wyszeński
- 1905 - Mojżesz - poemat ukazujący biblijnego Mojżesza wyprowadzającego lud żydowski z krainy niewoli i przypłacającego życiem chwilę słabości i zwątpienia, odznacza się głębią, iście proroczym nastrojem i doskonałością formy
[edytuj] Opowiadania i powieści
Znając życie robotników borysławskiego zagłębia naftowego, poświęcił im dwie powieści:
- Boa constrictor
- Borysław się śmieje.
oraz cykl opowiadań:
- Nafciarz,
- Przy pracy,
- Połujka
- Owczarz.
Napisał też powieść historyczną
- Zachar Berkut
oraz dwie, napisane po polsku powieści, w których przedstawił życie drobnomieszczaństwa i inteligencji:
- Dla domowego ogniska
- Lelum Polelum.
Odrębne miejsce zajmuje w jego twórczości wielka powieść społeczna Filary społeczeństwa wymierzona przeciw ziemiaństwu i pseudodemokratom wciskającym się między lud i starającym się ubijać tam swoje interesy polityczne. Powieść tę oparł Franko na głośnym w jego czasach procesie tzw. kukizowskim, w którym na ławie oskarżonych zasiadła ziemiańsko-arystokratyczna rodzina, oskarżona o zabójstwo w celach rabunkowych greckokatolickiego proboszcza.
[edytuj] Dramaty
W latach dziewięćdziesiątych zajął się Franko dramatem. Napisał wówczas sztukę Skradzione szczęście, jeden z najlepszych dramatów w literaturze ukraińskiej z życia zapadłej wsi huculskiej z jej nędzą, ciemnotą i tragicznymi powikłaniami.
[edytuj] Literatura dla dzieci
Franko był też najwybitniejszym w swoim czasie przedstawicielem ukraińskiej literatury dla dzieci i młodzieży. Napisał dla nich kilka nowel (najczęściej opartych na przeżyciach z własnego dzieciństwa), wierszy, poematów o dużej wartości artystycznej i wychowawczej.
[edytuj] Kontakty z Polakami
Od wczesnej młodości utrzymywał bliskie stosunki osobiste z przedstawicielami kultury polskiej. Korespondował z Elizą Orzeszkową, przez szereg lat przyjaźnił się z Janem Kasprowiczem, kilkakrotnie wypowiadał się w druku o Henryku Sienkiewiczu. Po raz pierwszy w krytyce literackiej potraktował w sposób właściwy problem chłopski w twórczości Marii Konopnickiej i Bolesława Prusa. Zajmował się też problemami polskiego pozytywizmu. Jedną z najciekawszych prac Franki na temat współczesnej literatury polskiej była jego recenzja Placówki Prusa. Z punktu widzenia tematyki chłopskiej oceniał również poezję Kasprowicza. Jako historyk literatury poświęcił wiele uwagi polskiej poezji średniowiecznej, literaturze XVI i XVII wieków, twórczości Seweryna Goszczyńskiego, Józefa Bohdana Zaleskiego, Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego.
Źródło: Literatura ukraińska. Wypisy. Redakcja Marian Jakóbiec. PWN 1962
