Język pruski
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: wikizacja, wyrzucenie reklam. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość. |
Język pruski, Wârs Prusiskan - wymarły język bałtyckich Prusów.
| Prūsiskan | |
| Obszar | Prusy |
| Liczba mówiących | język wymarły |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie *Języki bałtosłowiańskie **Języki bałtyckie ***Języki zachodniobałtyckie ****Język staropruski |
| Pismo | łacinka |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | bat |
| ISO/FDIS 639-3 | prg |
| SIL | PRG |
| W Wikipedii | |
Zobacz też: język, języki świata
 |
|
Spis treści |
[edytuj] Klasyfikacja
Język pruski należy do podgrupy języków bałtyckich rodziny języków indoeuropejskich. Wraz z językiem jaćwińskim zaliczany jest do zachodniobałtyckich.
Charakteryzował się najbardziej archaicznym słownictwem spośród wszystkich języków i dialektów bałtyckich. Obecnie znamy jedynie 800 słów i wyrażeń tego języka, głównie z powodu niewielkiej liczby dokumentów w nim zapisanych.
[edytuj] Projekt odbudowy
Nowoczesne techniki lingwistyczne pozwoliły na podstawie posiadanych słów i wiedzy o ewolucji języków odtworzyć wiele wyrazów. Dużo słów opisujących nowoczesną rzeczywistość techniczną we współczesnych językach jest międzynarodowych, a ich importem rządzą względnie proste reguły.
Obecnie istnieje wąskie grono osób posługujących się językiem pruskim, głównie w Sambii (zachodnia część obwód kaliningradzki), ale również w litewskiej i polskiej części dawnych Prus. Z uwagi na to można nazwać język pruski językiem żywym, niemniej należy pamiętać, że jest to jeszcze wąska i sztuczna społeczność i ewentualną ewolucję tego języka trudno byłoby nazwać naturalną.
[edytuj] Historia
Język pruski był ojczystym językiem Prusów - ludu bałtyckiego zamieszkującego tereny między dolną Wisłą a dolnym Niemnem. Każde z plemion mówiło osobnym dialektem, zrozumiałym jednak dla innych.
W 1226 r. książę Konrad I mazowiecki osadził na ziemi chełmińskiej Krzyżaków, którzy wkrótce zagarnęli większość ziem Prusów. Od tej pory datuje się schyłek staropruskiej kultury i języka. Resztki ocalałej ludności zostały przeniesione na zachodnie tereny Prus, co spowodowało ujednolicenie języka, choć na biskupiej Warmii utrzymała się odrębność od innych terenów zakonu.
Część wyższych warstw poddała się germanizacji, zaś wolni chłopi zostali zmienieni w feudalnych poddanych. Ziemie pruskie kolonizowano przy pomocy osadników z Niemiec, Niderlandów oraz w niewielkim stopniu ze Szwecji, Danii i Francji.
Pod koniec XIII wieku około 800 słów języka pruskiego zostało zapisanych przez niemieckich kronikarzy i bibliotekarzy. W 1561 r. ukazał się przełożony przez Abla Willa Enchiridion Marcina Lutra, będący najobszerniejszym zachowanym do dziś zabytkiem języka pruskiego (134 strony druku).
W późniejszych czasach, kiedy z mapy Europy znikło już państwo zakonne, a na jego fundamentach powstały Prusy Książęce, napłynęła rzesza emigrantów i kolonistów z zachodu oraz północy Europy i Polski, aby osiedlić się na terenach blisko wybrzeży południowego Bałtyku. Był to czas reformacji i gruntownych przemian religijnych w pośredniowiecznej Europie. Spowodowało to dalszy, stopniowy spadek liczby mieszkańców Prus posługujących się językiem pruskim.
W XVII wieku język pruski praktycznie wymarł, podobno ostatni człowiek posługujący się językiem pruskim zmarł w Hamburgu w 1627 roku. Właśnie wtedy powstały jedne z ostatnich dokumentów w tym języku.
[edytuj] Materiały źródłowe
- Słownik Simona Grunaua
- Słownik Elbląski
- Enchiridion Pruski - przetłumaczony z niemieckiego na pruski tekst katechizmu Marcina Lutra, ukazał się w 1561 w Królewcu.
[edytuj] Elementy gramatyki języka pruskiego
Podstawowe wyrażenia
| język polski | język pruski |
|---|---|
| Pruski [język] | Prūsiskan |
| Witaj | Kaīls |
| Dzień dobry (rano) | Kaīls Anksteīnai |
| Do widzenia | Ērdiw |
| Dziękuję | Dīnka |
| Ile? | Kelli? |
| Tak | Jā |
| Nie | Ni |
| Gdzie jest łazienka? | Kwēi ast Spaktāstuba? |
| (toast) | Kaīls pas kaīls aīns per āntran |
| Czy mówisz po angielsku? | Bilāi tū Ēngliskan? |
[edytuj] Zaimki
Zaimki osobowe
| Liczba | Przypadek | 1 os. | 2 os. | 3 os. m | 3 os. ż | 3 os. n | wzgl. |
| l. poj. | M. | as | tu | tāns | tenā | tennan | --- |
| D. | māise | twāise/ teve | tenesse | tenesses | tenesse | swāise | |
| C. | mennei/mi | tebbei/ti | tenesmu | tenessei | tenesmu | sebbei | |
| B. | men/mi | ten/ti | tennan | tennan | tennan | sin/si | |
| l. mn. | M. | mes | jus | tenēi | tennas | tenēi | --- |
| D. | nuse | juse | tenēisan | tenēisan | tenēisan | --- | |
| C. | numans | jumans | tenēimans | tenēimans | tenēimans | --- | |
| B. | mans | wans | tennans | tennans | tennans | --- |
Zaimki wskazujące: ten, ta,...
| Przypadek | Liczba poj., m | Liczba poj., ż | Liczba poj., n | Liczba mn., m | Liczba mn., ż | Liczba mn., n |
| Mianownik | stas | stāi | stan | stāi | stās | stai |
| Dopełniacz | stesse | stesses | stesse | stēisan | stēisan | stēisan |
| Celownik | stesmu | stessei | stesmu lub stesmā | stēimans | stēimans | stēimans |
| Biernik | stan | stan | stan lub sta | stans | stans | stans lub stas |
[edytuj] Koniugacja
Koniugacja
būtwei (być):
As asma - ja jestem
Tū assei - ty jesteś
Tāns ast - on jest
Mes asmai - my jesteśmy
Jūs astei - wy jesteście
Tennei ast - oni są
[edytuj] Zobacz też
- Prusowie, Jaćwingowie, Romowe, Truso, Widewit i Brutenus
