Jan Malecki

Z Wikipedii

Jan Malecki, znany także jako: Jan z Sącza, Jan Malec(z)ki-Sandecki, w jęz. niem.: Johannes Maletius (ur. około 1482 w Nowym Sączu, zm. w lecie lub jesienią 1567 w Ełku)) - polski teolog luterański, tłumacz i drukarz, pionier oświaty w języku polskim na Mazurach.

Pochodził ze szlacheckiej rodziny Sandeckich-Maleckich z Małopolski. Był wszechstronnie wykształcony; biegle znał: język czeski, język niemiecki, rusiński i łaciński.

W latach 1522-28 Malecki prowadził drukarnię w Krakowie. Nastepnie, za pozwoleniem biskupa płockiego, załozył drukarnię w Pułtusku. We wrześniu 1536 przeniósł się do Prus Królewskich, gdzie w Malborku, za namową ewangelickiego biskupa pomezańskiego Paula Speratusa, przyjął wiarę luterańską.

Następnie Speratus namówił księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna, aby mianował Maleckiego naczelnym pastorem w Ełku, dla szerzenia reformacji na polskojęzycznych Mazurach. Książę był początkowo przeciwny, ponieważ Malecki nie miał wykształcenia teologicznego (list księcia z 21 marca 1537). Jednak działalność Maleckiego jako drukarza polskiej literatury protestanckiej w Królewcu, sprawiła, że książę zgodził się na tę nominację w maju 1537, przyznając Maleckiemu pensję 60 marek rocznie. Książę podejrzewał jednak Maleckiego o sprzyjanie doktrynie o predestynacji i nakazywał Speratusowi nadzór nad polskim duchownym (list księcia z 24 grudnia 1537).

Malecki otrzymał od księcia majątek ziemski (nazwany później od jego nazwiska Maleczewo, w jęz. niem.: Malleszewen), 6 km na płd-zach. od Ełku. Malecki założył tam drukarnię (tzw. oficynę), drukującą polskie teksty religijne (niezachowane). 16 października 1544 książę darował mu kolejny majątek ziemski Regielnicę, 7 km na płd-wsch. od Ełku.

Około 1550 książę dał Maleckiemu trzyletni urlop, który drukarz spędził na Litwie w Nieświeżu i Olicie, na dworze księcia Mikołaja Radziwiłła Czarnego (znanego propagatora reformacji), pomagając w założeniu drukarni protestanckiej.

W 1552 Malecki wrócił do Ełku i w nowo założonej drukarni w Regielnicy wydrukował własny przekład Nowego Testamentu na język polski.

Na krótko przed śmiercią oddał do druku 28 maja 1567 własne dzieło teologiczne: Repetitio corporis doctrinae prutensiae (Powtórzenie kanonu doktryny Kościoła Pruskiego.)

Malecki był pionierem polskojęzycznej oświaty na Mazurach i pierwszym autorem polskich książek dla Mazurów. Pierwszy przetłumaczył na język polski i wydał w 1546 Mały Katechizm Lutra. Był też pionierem badań nad pogańską religią i językiem Prusów (resztki tego ludu jeszcze żyły wówczas w Sambii i na Mazurach)- w 1546 pisał o tych kwestiach do rektora Uniwersytetu Albertina w Królewcu- Georga Sabinusa. W tych listach Malecki opisuje ofiary ze zwierząt, składane przez Prusów przy okazji rytuałów weselnych, pogrzebowych i zadusznych (był ich naocznym obserwatorem).

Jego syn Hieronim Malecki kontynuował dzieło ojca; był pastorem, tłumaczem i wydawcą literatury polskiej na Mazurach.

[edytuj] Dzieła

• tłumaczenie na język polski : Catechismus (luterański)... przez Jana Maleczkiego S[andeckiego], Krolewiec 1546. (znajduje się w: Biblioteka Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu)
• Epistula de sacrificiis et idolatria veterum Borussorum... (List o ofiarach i bałwochwalstwie dawnych Prusów...) Królewiec 1551, składa się z następujących części:
  • Johannes Maletius: Libellus de sacrificiis et idolatria Borussorum, Livonum aliarumque vicinarum gentium, ad clarissimum virum doctorem Georgium Sabinum illustrissimi principis Prussiae etc. consiliarium scriptus per Joannem Maletium [Regimonti 1563] 4 °, sign.: Oa 7678o adl.3; Nl 818o adl. 1 b
  • Thomas Horner Egranus: Livoniae historia ... De sacrificiis et idolatria veterum Livonum et Borussorum libellus Ioannis Menecii [sic!], Regiomonti 1551 4°, sign.: Ha 3048o adl. 8;
  • [Paulus Oderborn]: De Russorum religione ... ad Davidem Chytraeum recens scripta, alia eiusdem argumenti de sacrificiis, nuptiis et funeribus veterum Borussorum [Joh. Meletii] ad ... Georgium Sabinum olim missa. Excusae anno 1582 8°, sign.: Uph. o. 5089 adl. 5; Hf 162508o adl. 4; Hf 427752 8o adl. 3; Nc 3228o adl. 2 ("rozszerzony i poprawiony przez jego syna Hieronima Maleckiego, proboszcza z Białej Oleckiej);
  • idem, Rostochii 1582 4°, sign.: Ab 258o adl. 2; Nl 438o adl. 4;
  • przedruk w : Acta borussica 2, 1731, s. 401-412.
  • Frankfurter collectione script. Polon. B. II. S. 417
  • niemieckie tłumaczenie w: Mitteilungen der Litterarischen Gesellschaft Masovia 8, 1902, s. 177-196.

[edytuj] Zobacz też

• Protestantyzm na Mazurach

[edytuj] Bibliografia

• Christian Gottlieb Jöcher: Allgemeines Gelehrten-Lexicon, Fortsetzungen und Ergänzungen von J.C. Adelung. Bd. 4, 1313
• Altpreußische Biographie, Bd. I, 1939, s. 416
• Polska Akademia Nauk, Instytut Historii (wyd.): Polski Słownik Biograficzny, tom XIX, Wrocław/Warszawa/Kraków/Gdańsk: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1974, s. 297.
• Johannes Sembrzycki (Jan Karol Sembrzycki): Die Lycker Erzpriester Johannes und Hieronymus Maletius, in: Altpreußische Monatsschrift, tom 25, s.629-51; tom 26, s.668; tom 40, s. 481
• H. Gollub Die beiden Buchdrucker und Erzpriester Maletius, Königsberger Beiträge 1929, s. 159.
• Paul Tschackert (wyd.): Urkundenbuch zur Reformationsgeschichte des Herzogthums Preußen, tom 1, Lipsk: Hirzel 1890, s. 234.