Jarząb pospolity

Z Wikipedii

Jarząb pospolity, jarzębina
Systematyka wg Reveala
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	Rosopsida
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	jarząb
Gatunek	jarząb pospolity
Nazwa systematyczna
Sorbus aucuparia aucuparia
Sp.Pl., 1753
Galeria zdjęć i grafik

Jarząb pospolity, jarząb zwyczajny, jarzębina (Sorbus aucuparia L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. Występuje w Europie, południowo-zachodniej Azji, zachodniej Syberii. W Polsce pospolity na całym obszarze.

Spis treści 1 Charakterystyka 2 Zmienność 3 Zastosowanie 4 Ciekawostki 5 Przypisy 5.1 Bibliografia

[edytuj] Charakterystyka

Pokrój

Drzewo lub krzew. Dorasta do 15 m wysokości. Ma gładką i jasną korę.

Pędy

Młode pędy owłosione, później nagie. Pączki stożkowate, wydłużone i szarosiwo owłosione. Pączki szczytowe duże, nieco zagięte ugóry i niewyrażnie 3-łuskowe, boczne pozornie jednołuskowe.

Liście

Ulistnienie skrętoległe. Liście nieparzysto-pierzaste, złożone z 9–15 listków, pojedynczo piłkowanych, u nasady całobrzegich. Po roztarciu pachną gorzkimi migdałami. Od spodu za młodu szaro owłosione, później łysiejące. Przylistki wcześnie odpadają wyrastające na końcach pędów pionowo do góry. Jesienią przebarwiają się na kolor od złotożółtego do żółtoczerwonego.

Kwiaty

Zebrane w gęste, owłosione podbaldachy. Kielich 5-działkowy, korona 5-płatkowa. Płatki korony białe, prawie koliste, o długości 4–5 mm, słupki zazwyczaj 3 (zrośnięte z dnem kwiatowym), pręciki liczne. Kwiaty przedsłupne, kwitną od maja do czerwca^[1] . Mają charakterystyczny zapach gorzkich migdałów.

Owoce

Tzw. owoce pozorne, kuliste, pomarańczowe, czerwone, cierpkie i gorzkie, pojawiają się od lipca do października. Mają długość 7–9 mm, rozsiewane są przeważnie przez ptaki (ornitochoria).

Biotop, wymagania

Lasy, zarośla, miedze. W Tatrach górska, krzewiasta odmiana (var. glabrata Wimm et Gr.) dochodzi aż do piętra kosówki, stanowiąc znaczącą domieszkę do kosodrzewiny. Jarzębina jest bardzo tolerancyjny pod względem wymagań środowiskowych. Megafanerofit. Podgatunek S. aucuparia ssp. glabrata jest gatunkiem charakterystycznym dla Ass. Pado-Sorbetum (regionalnie), Ass. Sorbo-Aceretum (regionalnie) oraz gatunkiem charakterystycznym i wyróżniającym dla związku zespołów (All.) Rhododendro-Vaccinienion (regionalnie)^[2].

[edytuj] Zmienność

Występuje w kilku odmianach:

• S. aucuparia var. 'Edulis' ('Moravica') – odmiana znaleziona na Morawach. Owoce większe od gatunku i pozbawione goryczy (sorbina), nie wymagają przemrożenia przed przetwarzaniem.
• S. aucuparia var 'Pendula' – wszystkie pędy opadające, dlatego wymaga sztucznego wyprowadzenia przewodnika (sadzonkowana) lub szczepienia 'pod koronę' na siewkach gatunku.
• S. aucuparia var. glabrata Wimm. et Gr. - występuje w górach. Ma liście i pąki zawsze nagie i jest przeważnie krzewiasta.

Tworzy mieszańca z jarząbem mącznym (S. x pinnatifida (Sm.)Düll)^[3].

[edytuj] Zastosowanie

• Roślina ozdobna – dekoracyjne owoce, długo utrzymujące się. Roślina Często sadzona w parkach, alejach i ogrodach. Oprócz formy typowej używa się w tym celu różnych odmian ozdobnych.
• Sztuka kulinarna. Surowe owoce są niejadalne, nie tylko z powodu gorzkiego smaku, ale również zawartości trującego składnika (kwas parasorbinowy). Natomiast po przemrożeniu, lub po zanurzeniu na chwilę we wrzątku (tzw. blanszowanie) tracą trujące własności i gorzki smak. Owoce są używane w postaci przetworów, cenione są w kuchni i przetwórstwie. Zawierają dwukrotnie więcej karotenu niż marchew oraz alkaloid sorbinę, który nadaje im gorzki smak. Wyrabia się z nich jarzębiak, soki, dżemy, marmoladę, syropy, mus. Po usmażeniu z jabłkami stanowią doskonały dodatek do mięs. Dla celów przetwórstwa uprawiane są odmiany o dużych i jadalnych owocach (np. var. edulis Dieck.).^[4]
• Roślina lecznicza.
  • Surowiec zielarski: owoce. Mają dużo witaminy C, E, P, K, PP, nieco witaminy A, cukier sorbozę, garbniki i pektyny.
  • Działanie: słabe moczopędne oraz korzystnie wpływające na błony śluzowe i pracę układu pokarmowego. Jest stosowana przy nieżytach jelit, przewlekłych biegunkach, różnych schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego. Zwykle jest stosowana w mieszankach z innymi ziołami (wchodzi np. w skład Rektosanu, Sklerosanu).^[4]
  • Zbiór i suszenie: owoce zrywa się gdy już są czerwone, ale przed przymrozkami i suszy się rozłożone cienką warstwą (najlepiej w temp. ok 40 °C)
• Owoce są pożywieniem ptaków (gil, drozd, jemiołuszka, jarząbek) oraz zwierząt leśnych (sarna, borsuk).
• Drewno rozpierzchłonaczyniowe, ciężkie, twarde i trudnołupliwe. Biel szeroka, czerwonobiała, twardziel czerwonobrązowa. Jest wykorzystywane w stolarstwie, nadaje się do toczenia, a także wytwarzane są z niego niektóre instrumenty muzyczne.^[5]

[edytuj] Ciekawostki

• Łacińska nazwa rośliny w dosłownym tłumaczeniu oznacza jarzębina łowiąca ptaki. Dawniej bowiem ptasznicy używali jej owoców za przynętę w swoich pułapkach.^[4]
• Żyje kilkaset lat (200-600).
• W tzw symbolice kwiatowej oznacza zgodę.
• To właśnie z tej rośliny po raz pierwszy otrzymano przez ekstrakcję kwas sorbinowy.
• Jest jednym z żywicieli gąsienic motyla barczatka dębolistna.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia