Jozafat Kuncewicz

Z Wikipedii

Święty Jozafat Kuncewicz (ur. ok. 1580 we Włodzimierzu Wołyńskim, zm. 12 listopada 1623 w Witebsku) – greckokatolicki (unicki) arcybiskup połocki, męczennik, święty.

W latach młodości zajmował się handlem w Wilnie. W 1596 roku podpisano w Brześciu Litewskim unię Kościoła wschodniego i zachodniego na ziemiach polskich (tzw. unia brzeska). Jednocześnie z synodem, w dniu 20 października obradował w Brześciu antysynod. Skutkiem tego była walka na wschodnich rubieżach, gdzie wśród licznych ofiar za swoją przynależność do Kościoła znalazł się również św. Jozafat Kuncewicz. Działał niezwykle owocnie i skutecznie, głośno i otwarcie wypowiadał się za jednością ze Stolicą Apostolską, co przyczyniło się do wzrostu resentymentów antykatolickich wśród okolicznej ludności prawosławnej. Stając w obronie unii został on zamordowany w Witebsku 12 listopada 1623. Jego ciało wrzucono do rzeki Dźwiny, skąd następnie je wydobyto i złożono w katedrze Mądrości Bożej w Połocku.

Męczeństwo św. Jozafata Kuncewicza zmobilizowało unitów do trwania przy niej, do zacieśniania związków ze Stolicą Apostolską. Papież Urban VIII w niespełna 20 lat po męczeńskiej śmierci, 16 maja 1642 ogłosił Jozefata Kuncewicza błogosławionym. Kult bł. Jozafata umacniał przez następne stulecia unię kościelną na ziemiach polskich. Poczuwszy powołanie kapłańskie, uczył się korzystając z pomocy jezuitów wileńskich i za ich radą wstąpił do zakonu Bazylianów przy św. Trójcy w 1604 roku. Wyświęcony na kapłana greckokatolickiego w 1609 roku nadawał przewagę kierunkowi unickiemu i dokonywał licznych nawróceń w całej Wileńszczyźnie. Latem 1617 r. na kapitule zakonnej w Nowogrodowicach metropolita Rutski wręczył przełożonemu Jozafatowi nominację na biskupa pomocniczego archidiecezji połockiej. W niedzielę 12 listopada 1618 r. udzielono mu święceń biskupich, po których zimą wyruszył w podróż z Wilna do Połocka. Na miejscu przywitano biskupa bardzo uroczyście. Szybko Jozafat przystąpił do porządkowania diecezji. W cerkwiach połockich zaprowadził codzienne Msze Święte (co było nowością w obrządku ruskim), wizytował parafie, usuwał z beneficjów kościelnych pijaniców czy duchownych dwużeńców czy nawet trójżeńców – którzy wbrew tradycji cerkiewnej po śmierci matuszki brali drugą, albo trzecią żonę.

Po śmierci dziewięćdziesięcioletniego arcybiskupa Gedeona Brolnickiego przejął pełną jurysdykcję w archidiecezji połockiej złożonej z dwóch diecezji witebskiej i mścisławskiej. Bardzo go bolało, że szlachta ruska podle obchodziła się z klerem unickim, traktując go często jak poddane chłopstwo. Wystąpił przeciwko nadużyciom świeckich fundatorów, którzy wdzierali się w sprawy duchowne i przyswajali sobie kapitały i dobra cerkiewne. W dialogu z przeciwnikami Unii, których na wschodzie kraju było wielu, nie ukrywał swojego ruskiego pochodzenia. Wielu ludzi zdobywał pokorą. W pałacu arcybiskupim znalazł izbę najmniejszą i tam zamieszkał jak w zakonnej celi. Pozostałe pomieszczenia pałacowe oddał na mieszkanie dla bezdomnych.

Metropolita Rutski widząc arcybiskupa połockiego chodzącego w kapturze i w habicie bazyliańskim chciał sprawić mu odzież jedwabną – jak przystało na ruskiego władykę. Przekazał mu na ten cel odpowiednie fundusze. Jozafat jednak wykazał się niesubordynacją i datek obrócił na ozdobę domu bożego – cerkwi katedralnej Sofijskiej (Mądrości Bożej). Nowy arcybiskup krok po kroku zdobywał obszary obecnej wschodniej Białorusi, choć nie wszyscy go przyjmowali serdecznie. W Mohylewie, gdzie działało bractwo cerkiewne podburzone przez prawosławnych, Jozafat zastał zamknięte wrota do miasta i zbrojną straż. Wobec takiego przywitania swoich diecezjan arcybiskup napisał skargę do króla. W 1619 r. do zbadania problemu wydelegowano kanclerza wielkiego litewskiego Lwa Sapiehę, który potwierdził obrazę majestatu króla i prawowiernego biskupa. W imieniu Rzeczypospolitej wydał wyrok śmierci naczelnikom buntu, lecz decyzji tej nie wykonano. Dopiero w 6 miesięcy później wydano Jozafatowi zajęte przez oponentów Unii świątynie. W tym też czasie władyka Jozafat zorganizował w Połocku klasztor bazylianów, który się stał ośrodkiem odnowy życia zakonnego na wschodzie kraju. Odzyskał też klasztory w Mohylewie, Czerei, Bracławiu i Mścisławiu.

W 1620 r. przebywał w Polsce w drodze do Moskwy Patriarcha Jerozolimy Teofanes. Potajemnie, nie pytając o zgodę króla restytuował w Rzeczypospolitej hierarchię prawosławną podległą Konstantynopolowi. Do każdej z diecezji, aktualnie zajętej przez unickiego hierarchę, przypisał prawosławnego odpowiednika. I tak prawosławnym arcybiskupem Połockim został Melecjusz Smotrycki, który uzurpował sobie prawa do katedry trzymanej przez Jozafata. W ten sposób powstało w narodzie rozdarcie. Król nie uznał na razie powstania nowej struktury.

Uzurpator Smotrycki zorganizował potężną kampanię przeciwko Kuncewiczowi. Rozpowszechniał po Białorusi listy pasterskie, w których głosił, że jedynie on -biskup prawosławny, jest prawowitym pasterzem archidiecezji połockiej. Do tego sytuacja się skomplikowała, że w 1621 r. powracający z sejmu Jozafat zastał w swojej archidiecezji zbuntowane przeciwko sobie wszystkie miasta. Do przywrócenia porządku wezwano polskie wojsko co wywołało jeszcze większy amok. Największe problemy zaistniały w Witebsku, gdzie rada miejska przekazała Smotryckiemu wszystkie świątynie, a unitów wygnano za mury miasta. Następnie odpadły od Unii Orsza i Mohylew. Pobyt w zbuntowanym Witebsku święty mało co nie przypłacił życiem, podobnie pod Orszą, gdzie podczas przeprawy przez rzekę strzelał do niego szlachcic Massalski. Jedynym powodem wymierzanych ciosów było to, że Jozafat pojednany był ze Stolicą Apostolską.

W październiku 1623 r. arcybiskup Połocka udał się do Witebska, do swojej sufraganii. Rankiem 12 listopada po Mszy spotkał się z umówionym uprzednio mnichem prawosławnym, którego z powodów ubliżania hierarsze, służba cerkiewna zamknęła w areszcie domowym, chcąc przekazać delikwenta straży. Jozafat kazał jednak wypuścić niespokojnego czerńca na wolność. Ten fakt by dolaniem oliwy do ognia. Dyzunici zaczęli bić w dzwony we wszystkich cerkwiach. Zbiegł się tłum. Wdarli się do pałacu biskupiego. Kiedy święty chciał uspokoić krzykaczy rzucono się nań z okrzykiem: „bij, zabij papistę, łacinnika!”. Jeden ze złoczyńców uderzył świętego pałką, drugi toporem rozrąbał głowę (stąd atrybutem świętego jest topór). Wywlekli ciało na podwórze i tam strzelano w niego z samopałów, kopano, pluto i szarpano. Postawiono wreszcie trupa na nogi i szydzono: „czyż dzisiaj nie niedziela? Trzeba ci mówić kazanie arcybiskupie!” Zawleczono jeszcze Jozafata na szczyt góry nad rzeką i stoczono do wody, po czym wypłynięto czółnem za Witebsk na głębinę, obciążono włosiennicę kamieniami i zatopiono ciało męczennika. Szóstego dnia witebszczanie wyłowili z Dźwiny zamęczone ciało, które następnie z wielką skruchą przewieźli do katedry w Połocku, gdzie cudownie zachowane, leżało długo omadlane przez tłumy wiernych.

Winowajca krwi męczennika - Melecy Smotrycki zbiegł z kraju. Udał się do Konstantynopola, ale tam nie przyjęty z życzliwością podążył do Ziemi Świętej. Tam w kolebce chrześcijaństwa zastał skłócone ze sobą Kościoły prawosławne. Gnany wyrzutami sumienia powrócił do Polski gdzie w 1626 r. na ręce metropolity Rutskiego złożył katolickie wyznanie wiary. Został później biskupem unickim. Nawracali się na wschodni katolicyzm i inni, cały świat usłyszał teraz o Jozafacie, także natychmiast rozpoczęto proces kanonizacyjny.

W 1642 r. papież Urban VIII dokonał uroczystej beatyfikacji Jozafata, a 225 lat później Pius IX ogłosił go świętym w całym kościele katolickim.

W połowie XVII wieku w związku z zawirowaniami politycznymi i wojną polsko-rosyjską, trumnę z ciałem świętego przewieziono na zachód od Połocka, a dokładnie na pogranicze Litwy i Korony. Poza Połockiem szczątki Jozafata Kuncewicza przebywały w latach 1653-1667 i jak się powszechnie podaje, przez 10 lat chronione były w Supraślu. W 1655 r. unicki metropolita Antoni Sielawa, uczeń św. Jozafata a wówczas arcybiskup połocki, uszedł z Połocka. Jak podaje kronika supraskiego klasztoru: „uchodząc przed Moskwą z Białej Rusi przybył do Supraśla, a stąd wyjechawszy do Tykocina, rezydował we dworku supraskim tamże przy cerkwi czas niejaki, gdzie zachorowawszy ciężko i umarł. Przyprowadzony do Supraśla i pochowany w sklepie fundatorskim.” Sielawa ewakuując się z Połocka zabrał ze sobą do Supraśla rzecz najcenniejszą – ciało błogosławionego Jozafata Kuncewicza. Po śmierci Sielawy, relikwie świętego znalazły kolejnego stróża, w osobie nowego arcybiskupa połockiego – Gabriela Kolendy.

Kult bł.Jozafata był rozpowszechniany przez klasztory bazyliańskie.W Supraślu zakonnicy wznieśli ołtarz boczny poświęcony temu świętemu. Postać Jozafata była szczególnie ważna dla klasztorów bazyliańskich w Wilnie, Byteniu, Żyrowicach, Supraślu i Kobryniu, do których, w latach 1614-1617 jako archimandryta św.Trójcy wysyłał nową generację unickich mnichów.

12 lipca 1705 w czasie wojny północnej pijany car rosyjski Piotr I próbował sprofanować jego relikwie co zakończyło się masakrą bazylianów. Później, w XIX w., ciało Jozafata przechowywane było potajemnie w Białej Podlaskiej. Rząd carski intensywnie poszukiwał relikwię, chcąc zapobiec rozpowszechnieniu kultu i umocnienia się nastrojów pro-unickich (w 1875 została skasowana unia kościelna w Królestwie Polskim i unitów siłą wpędzono w kościół prawosławny). Obecnie relikwie świętego spoczywają pod mensą ołtarza Św. Bazylego w bazylice Św. Piotra w Rzymie.