Karol Stojanowski
Z Wikipedii
Prof. Karol Stojanowski (ur. 3 maja 1895 we wsi Kobyłowłoki w dawnym powiecie trembowelskim na Podolu - zm. 9 czerwca 1947 we Wrocławiu) - polski antropolog i polityk. Autor szeregu prac z zakresu historii i antropologii , głównie antropologii politycznej, społecznej i historycznej.
Spis treści |
[edytuj] Działalność społeczno-polityczna
Po wybuchu wojny w 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego i pełnił służbę wojskową w I Brygadzie. Tragedia Legionów przywróciła go do stanu cywilnego. W 1920 roku zgłosił się do armii ochotniczej gen. Józefa Hallera. Stojanowski za swą dzielność i pracę na polu chwały awansował kolejno od stopnia sierżanta, a później został odznaczony Krzyżem Niepodległości.
Przez wiele lat był członkiem naczelnych władz Związku Harcerstwa Polskiego, dopóki nie usunięto go z szeregiem innych niewygodnych w okresie "czystki sanacyjnej". Był harcmistrzem, instruktorem i drużynowym I Drużyny Starszoharcerskiej im. S. Staszica UP. Był komendantem (1930 r.) hufca akademickiego. Od 1929 r. był redaktorem miesięcznika "Strażnica Harcerska".
Po zamachu majowym w 1926 roku wyraźnie zerwał z dawnymi towarzyszami pracy i Piłsudskim i związał się ze Stronnictwem Narodowym. Raziła go polityczna orientacja obozu Komendanta, a jeszcze bardziej metody postępowania i prywata koterii. W 1935 r. został wybrany do Zarządu Okręgowego SN w Poznaniu, w którym kierował Wydziałem Propagandy i Wychowania Politycznego. W latach 1935-1939 był członkiem Komitetu Głównego Stronnictwa. Był wiceprezesem wojennego Zarządu Głównego SN. W 1943 r. wszedł do Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej. W kwietniu 1944 r. powierzono mu funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego SN "Kwadrat". Od 1941 r. był redaktorem tajnego pisma Państwo Narodowe. Był założycielem Narodowo-Ludowej Organizacji Wojskowej. W konspiracji posługiwał się pseudonimem Karol. Stojanowski widząc potęgę niemiecką, której Polska sama nie podoła w razie konfliktu (uważał go za nieunikniony), nawoływał do łączności słowiańskiej narodów również zagrożonych. Nie tylko na polu naukowym, ale również politycznym utrzymywał on żywy kontakt z Łużyczanami, osobiście jeździł do Czech już po rozbiorze, ale przed aneksją, z początkiem 1939 roku. Udało mu się dotrzeć na Mazury pruskie, by mieć tam odczyty i prowadzić badania. Postulował zachodnią granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej, a później został zwolennikiem ugody z PKWN.
[edytuj] Działalność naukowa
Należał do grona wybijających się antropologów średniego pokolenia Lwowskiej Szkoły Antropologicznej. Jego kariera naukowa rozpoczęła się pracą asystenta w Katedrze Prehistorii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie u prof. Leona Kozłowskiego (od maja 1922 do maja 1926). Równocześnie w 1924 r. uzyskał doktorat filozofii u prof. Jana Czekanowskiego na podstawie rozprawy pt. Typy kraniologiczne Polski. W maju 1926 roku przeniósł się do Katedry Anatomii Prawidłowej Uniwersytetu Poznańskiego, następnie do Studium WF UP. Dnia 27 grudnia 1927 r. habilitował się jako docent antropologii na Wydziale Humanistycznym UP. Praca habilitacyjna nosi tytuł Szkice do prehistorycznej antropologii Europy Północnej; wyszła drukiem w 1926 r. Od 1934 r. kierował Oddziałem Antropologii Katedry Prehistorii Wydziału Humanistycznego UP. Stojanowski był wytrawnym znawcą problemów rasizmu. W licznych pracach i artykułach obnażał groźbę rasizmu i imperializmu niemieckiego skierowanego przeciw Polsce i państwom słowiańskim. Zasługą Stojanowskiego było wykazanie możliwości okreslania typówantropologicznych na materiałach kraniologicznych, które są identyczne do typów osobników zywych. Stojanowski dał początek pracom kraniologicznym i pokazał perspekywy antropologii etnicznej, opartej na badaniach materiałów czaszkowych w Lwowskiej Szkole Antropologicznej. Czynił to pod kierunkiem znakomitego nauczyciela - Jana Czekanowskiego. Stojanowski zacieśnił i pogłębił kontakty z prahistorykami, pokazując możliwości w rekonstruowaniu problemów etnogenezy. Dostrzegał i propagował szerokie możliwości zastosowań antropologii w wychowaniu fizycznym, doborze wojskowym i zawodowym, w pedagogice, psychologii i socjologii. Jako jeden z pierwszych podjął w Polsce problemy zróżnicowania sprawności fizycznej, jej morfologicznych i rasowych uwarunkowań.
Prof. Karol Stojanowski odszedł w pełni sił twórczych u progu ożywionej działalności w Zakładzie Antropologii Uniwersytetu Wrocławskiego, którego od 1945 roku był organizatorem i pierwszym kierownikiem. Planował utworzenie we Wrocławiu silnego ośrodka badań z dziedziny antropologii społecznej z szerokim uwzględnieniem demografii.
[edytuj] Publikacje
W liczącym 150 pozycji dorobku na szczególne podkreślenie zasługują prace:
- O reslawizację Wschodnich Niemiec (1946)
- Typy kraniologiczne Polski (1924) - rozprawa doktorska
- Szkice do prehistorycznej antropologii Europy Północnej (1926) - habilitacja
- Typy kraniologiczne Wielkopolski (1934)
- Antropologia prehistoryczna Polski (1948)
- Przyczyna zmian niektórych cech fizycznych u potomstwa migrantów do miast (1947)
- Dobory społeczne ludności miasta Poznania (1930)
- Teorie nordyczne jako parawan imperializmu niemieckiego (1932)
- Rasizm, przeciw słowiańszczyźnie (1934)
- Rasowe podstawy eugeniki (1927)
- Polsko-niemieckie zagadnienia rasy (1939)
- Przyczynki do zróżnicowania rasowego młodzieży polskiej (1929)
- Chłop a państwo narodowe (1937)
- Szkice do prehistorycznej antropologii Europy Północnej (1926)
- Skład rasowy przypuszczalnych Celtów okresu lateńskiego (1937)
- Zarys metodyki prawa harcerskiego (1928)
- Z badań nad antropologią Śląska. Skład rasowy katowickiej młodzieży poborowej (1937)
- Źródła tak zwanej Kroniki Ura Linda" (1935)
- Państwo Zachodniosłowiańskie (1942)
[edytuj] Bibliografia
Andrzej Malinowski. Karol Stojanowski - sylwetka w setną rocznicę urodzin.Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź 1996.
