Stronnictwo Narodowe (1928-1947)
Z Wikipedii
Stronnictwo Narodowe – polska partia polityczna, utworzona w październiku 1928 w wyniku przekształcenia Związku Ludowo-Narodowego, której zadaniem było prowadzenie bieżącej działalność politycznej obozu narodowego (Narodowa Demokracja).
Spis treści |
[edytuj] II Rzeczpospolita
Głównym celem programowym stronnictwa była budowa katolickiego państwa narodu polskiego. Ponadto partia opowiadała się za hierarchiczną organizacją społeczeństwa oraz przekształceniem ustroju politycznego zwiększając rolę elity narodowej w państwie. SN organizował liczne wiece i manifestacje protestacyjne przeciwko dyktatorskiej polityce obozu piłsudczyków (sanacji).
Na początku lat 30. doszło wewnątrz SN do sporów, między grupą "starych" (Stanisław Stroński, Marian Seyda, Roman Rybarski), postulującą zachowanie ustroju parlamentarnego z ograniczeniem zakresu demokracji, a grupą "młodych" (Tadeusz Bielecki, Jędrzej Giertych, Stefan Sacha), popieraną przez Romana Dmowskiego, którzy związani z Obozem Wielkiej Polski, głosili poglądy o kryzysie liberalnej demokracji oraz dążyli do zespolenia zasad katolicyzmu z nacjonalizmem. Konflikty doprowadziły do rozłamów; w 1933 wyodrębnił się Związek Młodych Narodowców a w 1934 Obóz Narodowo-Radykalny. W 1935 władzę w SN przejęli "młodzi" z nową linią polityczną będącą kontynuacją OWP. W tym okresie SN reprezentowało zdecydowaną postawę antysemicką.[1]
Największe wpływy stronnictwo posiadało w Zachodniej i Centralnej Polsce oraz w Wilnie i Lwowie. Było największą partią polityczną w Polsce. W 1938 liczyło ponad 200 tys. członków. Organami prasowymi stronnictwa były: "Gazeta Warszawska" (od 1935 "Warszawski Dziennik Narodowy"), "Myśl Narodowa", "Kurier Poznański", "Dziennik Wileński" i wiele innych. Prezesami SN byli kolejno: Joachim Bartoszewicz, Kazimierz Kowalski oraz Tadeusz Bielecki.
[edytuj] II wojna światowa
W okresie II wojny światowej SN było jednym z 4 głównych konspiracyjnych stronnictw politycznych które działało pod kryptonimem Kwadrat. Było reprezentowane, do czerwca 1941 w rządzie RP na uchodźstwie przez – Władysława Folkierskiego i Zygmunta Berezowskiego oraz w Delegaturze Rządu RP na Kraj i w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym.
Kwadrat postulował model Polski narodowej i bezklasowej. Opowiadał się za walką z Niemcami, wyparciem z Polski obcego kapitału, uspołecznieniem własności przez udział robotników w przedsiębiorstwach, przebudową ustroju rolnego oraz za znacznym przesunięciem zachodniej granicy. Zwalczał wpływy komunistyczne w Polsce. W październiku 1939 na konspiracyjnym posiedzeniu, zarząd główny SN powołał Narodową Organizację Wojskową. W 1942 część kierownictwa politycznego Kwadratu wystąpiła z inicjatywą podporządkowania NOW dowództwu AK, co spowodowało rozłam w SN i NOW. Działacze opozycyjni wraz z Organizacją Wojskową Związek Jaszczurczy utworzyli we wrześniu 1942 Narodowe Siły Zbrojne. W listopadzie 1942 doszło do scalenia NOW z AK.
Od lipca 1944 roku władze Stronnictwa prowadziły rozmowy polityczne z Niemcami, w celu zapobieżenia przewidywanej masakry młodzieży polskiej w Warszawie w związku planowanym powstaniem. Hrabia Ronikier przedstawił w toczących się rozmowach ideę, by Armia Krajowa przejęła Warszawę bez morderczego boju z Niemcami, na co skłonni byli przystać niektórzy politycy i wojskowi niemieccy (vide casus Paryża w sierpniu 1944 roku). Ideę tę popierał m.in. Józef Mackiewicz.
[edytuj] Lata powojenne i działalność emigracyjna
Wojna nie przerwała ciągłości życia politycznego i istnienia organizacji politycznych, ale po jej zakończeniu Stronnictwo Narodowe przetrwało w szczątkowej postaci.Największe straty Stronnictwo Narodowe poniosło w Wielkopolsce, w Okręgu Lwowskim SN oraz w Warszawie.
W listopadzie 1944 kierownictwo SN utworzyło Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, przeznaczone do walki o wyzwolenie kraju spod sowieckiej okupacji.
W 1945 po nieudanej próbie przejścia do działalności legalnej, Stronnictwo Narodowe jako całość pozostawało w podziemiu. Władze komunistyczne wzmagały nieustanne akcje przeciw narodowemu podziemiu. W jego zwalczaniu brały udział formacje MO, KBW, UB, jednostki wojskowe, w tym również NKWD i Armia Czerwona. Wymordowano tysiące narodowców. W głośnym Procesie 16 w Moskwie, który rozpoczął się 18 czerwca 1945 sądzeni byli, obok innych, również działacze Stronnictwa Narodowego: Stanisław Jasiukowicz, Aleksander Zwierzyński, Kazimierz Kobylański i Zbigniew Stypułkowski. Rok 1950 apogeum stalinizmu. W więzieniach siedzieli wybitni narodowcy tacy jak: Leon Mirecki, Kazimierz Kobylański, ks. Piotr Stępień, i wielu innych.
Stronnictwo Narodowe doszczętnie rozbite kontynuowało działalność na emigracji. Do najbardziej znanych działaczy z tego okresu należeli: Tadeusz Bielecki, Jędrzej Giertych oraz Władysław Folkierski. Organem prasowym emigracyjnego SN była Myśl Polska, wydawana w Londynie. Po 1989 powstało kilka ugrupowań i partii politycznych nawiązujących do SN. Czytaj dalej: Stronnictwo Narodowe (po 1989).
[edytuj] Działacze Stronnictwa Narodowego
- Adam Ronikier
- Antoni Dargas
- Jędrzej Giertych
- Stanisław Jasiukowicz
- Józef Kisielewski
- Jan Radożycki
- Adam Doboszyński
[edytuj] Zobacz też
- Narodowa Demokracja
- Narodowa Organizacja Wojskowa
- Narodowe Siły Zbrojne
- Obóz Wielkiej Polski
- Obóz Wszechpolski
- Roman Dmowski
- Stronnictwo Narodowe (po 1989)
- Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (1897-1919)
- Związek Ludowo-Narodowy (1919-1928)
Przypisy
- ↑ "Po rozwiązaniu OWP, a potem ONR, Stronnictwo Narodowe przejęło ster akcji antysemickiej, stając się jednocześnie przykrywką dla nielegalnego ONR, gdyż wielu członków ONR należało również do SN." Jolanta Żyndul, Zajścia antyżydowskie w Polsce w latach 1935-1937, Warszawa 1994, s. 12.