Kościół św. Mikołaja w Zamościu

Z Wikipedii

Kościół św. Mikołaja w Zamościu – renesansowo-barokowy kościół na Starym Mieście w Zamościu, wzniesiony w XVII wieku.

Jest to dawna cerkiew grecko-ruska (unicka), położona w południowo-wschodniej części zamojskiego Starego Miasta, przy jego dawnych murach, przy ulicy T. Kościuszki z głównym wejściem od ulicy Bazyliańskiej.

Początkowo była to drewniana cerkiew, wybudowana na początku XVII wieku, zajmowana przez schizmatyków Greków, ale po krótkim czasie przejęta przez ruskie bractwo cerkiewne, dla którego drugi ordynat Ordynacji Zamojskiej, Tomasz Zamoyski, ufundował w roku 1618 nową, murowaną świątynię. Budowano ją do roku 1631, wg projektu Jana Jaroszewicza, związanego także z innymi budynkami w Zamościu, oraz Jana Wolffa. Znaczącej zmiany dokonano w latach 1690 – 1698, kiedy dobudowano od frontu ośmioboczną wieżę, w stylu późnobarokowym ze strzelnicami (na dwóch poziomach), co było związane z lokalizacją tego kościoła przy murach zamojskiej twierdzy, czyli dla funkcji obronnej miasta. W roku 1706, za sprawą Anny z Gnińskich Zamoyskiej, schizmatyków zastąpili Bazylianie (stąd nazwa ulicy Bazyliańskiej), jakich sprowadzono tu w związku z uniami kościelnymi w XVII stuleciu. Uniom tym poświęcono tu nawet jeden z większych synodów (Synod zamojski), jaki odbył się w roku 1720, podczas którego przypieczętowano zjednoczenie kościoła katolickiego z cerkwią unicką. W II połowie XVIII wieku wybudowano dodatkowo klasztor Bazylianów, po zachodniej stronie kościoła, który obecnie już jednak nie istnieje. Wówczas dobudowano także niewielkie pomieszczenia na skarbiec oraz zakrystię po bokach niewielkiego prezbiterium.

W okresie zaborów Polski, kiedy Zamość znajdował się pod panowaniem Rosji, dokonano kasacji i rozebrania budynku zakonu (1864 rok), po których dotychczasowa cerkiew unicka stała się świątynią prawosławną pw. św. Mikołaja Cudotwórcy (1871 rok), w związku z czym pozbawiona została wielu elementów wystroju, dekoracji, a jednocześnie wyposażona w cebulaste dachy hełmowe nad nawą oraz prezbiterium (czworoboczna kopuła z niewielką wieżą-latarnią), dla podkreślenia prawosławia. Po I wojnie światowej (1918) był to już kościół katolicki pw. św. Stanisława Kostki, dlatego pozbawiono go niektórych elementów charakterystycznych dla prawosławnych cerkwi, ale jeszcze podczas II wojny światowej ponownie przeszedł w posiadanie grekokatolików.

Nie trwało to jednak długo, albowiem w roku 1945 kościół przejęli sprowadzeni w 1934 roku Redemptoryści, którzy przywrócili wezwanie kościoła – po dziś jest to kościół pw. św. Mikołaja. Do roku 1993 był to kościół parafialny, ale parafię tę przejęli wówczas Franciszkanie, jacy powrócili do pobliskiego kościoła pw. Zwiastowania NMP.

Wnętrze tego jednonawowego kościoła nie jest zbyt wielkie, ale ma cenne wyposażenie i wygląd. Znajduje się tam m.in. późnorenesansowy portal z rozetami oraz barokowa kropielnica z czarnego marmuru (w kruchcie), chór muzyczny z 16-głosowymi organami (w części pronaos), liczne późnorenesansowe dekoracje, płaskorzeźby głów aniołów czy polichromowane sztukaterie w sklepieniu nawy. Wśród nowego wyposażenia są tu m.in. granitowy główny ołtarz, dębowe ławki i konfesjonały. Na wieży kościoła biją dzwony z połowy XX stulecia.

[edytuj] Bibliografia

• J. Kowalczyk, Zamość. Przewodnik, Zamość, Zamojski Ośrodek Informacji Turystycznej, 1995;