Kultura lateńska
Z Wikipedii
Kultura lateńska – sama nazwa pochodzi od eponimicznego stanowiska archeologicznego La Tène nad jeziorem Neuchâtel w Szwajcarii, w czasie badań archeologicznych w XIX wieku na tym stanowisku odkryto znaczne ilości zabytków związanych z ludnością celtycką. Archeolodzy terminem La Tène określają zbiór cech kulturowych charakterystycznych dla ludności celtyckiej, jednak kultura lateńska nie jest jednoznacznie tożsama z kulturą Celtów, gdyż niektóre grupy ludności celtyckiej znalazły się poza oddziaływaniem kultury lateńskiej (badania językowe). Kultura lateńska wykrystalizowała się na miejscowym podłożu kultury halsztackiej.
Spis treści |
[edytuj] Chronologia, geneza i zanik
Pierwszą chronologię kultury lateńskiej wypracował Otto Tischler; wydzielił on trzy okresy: La Tène I, II, III; badania opierały się na zmienności fibul. Najstarszymi fibulami są te z nóżką odgiętą do tyłu i nie połączoną z kabłączkiem. Fibule środkowolateńskie posiadają nóżkę połączoną z kabłąkiem lecz wyraźnie wyodrębnioną, fibule późnolateńskie zaś posiadają nóżkę połączoną z kabłąkiem i tworzącą z nią jednolite obramowanie. Chronologia według P. Reinecke'go: La Tène A (500 p.n.e. - 400 p.n.e.), La Tène B (400 p.n.e. - 300 p.n.e.) i La Tène D (100 p.n.e. - 0) . Chronologia obecnie stosowana LT A (480 p.n.e. - 420 p.n.e.), LT B 1 (420 p.n.e. - 330 p.n.e.), LT B 2 (330 p.n.e. - 260/250 p.n.e.), LT C 1 (260/250 p.n.e. - 220 p.n.e.), LT C 2 (220 p.n.e. - 120 p.n.e.), LT D (120 p.n.e. - 0). Kultura lateńska powstaje na podłożu inwentarza typowego dla schyłkowego okresu kultury halsztackiej, zanika wraz z ekspansją Rzymu.
[edytuj] Podział okresu lateńskiego
| okres | wg Dechelette | wg Reinecke | Datowanie |
|---|---|---|---|
| wczesnolateński | La Tène I | La Tène A i B | 480 l. p.n.e. - 300 l. p.n.e. |
| środkowolateński | La Tène II | La Tène C | 300 l. p.n.e. do 100 l. p.n.e. (regionalnie do ok. 150 l. p.n.e.) |
| późnolateński | La Tène III | La Tène D | 150/100 l. p.n.e. do pocz. I w. n.e. |
[edytuj] Obszar występowania i kontekst kulturowy
Kultura lateńska początkowo zajmowała obszar górnego Dunaju. Około V w. p.n.e. ludność celtycka rozpoczęła ekspansję na różne obszary Europy (ma to zapewne związek z demokracją wojenną wymuszającą kolejne wyprawy wojenne w czasie których dochodziło do zasiedlania opanowanych obszarów). Doszło wtedy do opanowania terenów współczesnej Francji, Hiszpanii, Brytanii. Około 400 p.n.e. zasiedlono północną Italię, a w 390 p.n.e. Celtowie złupili Rzym. W IV i III w. p.n.e. formy celtyckie pojawiają się w środkowej Europie.
W latach 280-279 p.n.e. Celtowie atakują Macedonię, Tesalię i Epir, 278-277 p.n.e. przekraczają cieśninę Bosfor i zakładają państwo Galatów. Kultura lateńska współwystępuje z Republiką Rzymską, państwami greckimi, kulturą jastorfską, kulturą puchowską i kulturą przeworską.
[edytuj] Charakterystyczne wytwory kulturowe
Charakterystycznymi zabytkami kultury lateńskiej są zapinki typu La Tène, groty włóczni, miecze, owalne tarcze z umbem taśmowatym, bransolety rozszerzone na końcach, pasy łańcuchowe z profilowanych ogniw, początkowo ceramika robioną ręcznie od LT C ceramika wytwarzana na kole garncarskim (formy garnkowate i wiaderkowate), szklane bransolety.
[edytuj] Osadnictwo
Około połowy II w. p.n.e. na terenie objętym kulturą lateńską wykształcają się oppida; są to osady o charakterze protomiejskim otoczone fortyfikacjami. Najbardziej znane to tak zwane murus gallicus opisane przez Cezara w "Wojnie galijskiej". Były one ośrodkami rzemiosła i władzy politycznej. Budynki były wznoszone na planie prostokąta w formie półziemianki o konstrukcji słupowej; występują one zarówno w oppidach jak i w osadach otwartych o charakterze "wiejskim". Najbardziej charakterystyczne stanowiska typu osadniczego (oppida) to Alezja, Mediolanum, Bibracte, Numancja, Londinum, Stare Hradisko.
[edytuj] Obrządek pogrzebowy
W okresie LT A i LT B dominuje pochówek inhumacyjny (szkieletowy), od okresu LT C forma pochówku zmienia się na pochówek ciałopalny (prawdopodobny wpływ świata greckiego), dary grobowe niszczone rytualnie, stopniowe ubożenie inwentarza grobowego w fazie schyłkowej zanikają stanowiska o charakterze cmentarnym (najprawdopodobniej spowodowane jest to stosowaniem nieuchwytnego archeologicznie typu pochówku).
[edytuj] Wierzenia
Z opisów starożytnych znamy trzech głównych bogów celtyckich: Teutatesa, Taranisa, Esusa, składano im ofiary z ludzi zgodnie z upodobaniami bóstw. Istnieje kasta kapłanów zwanych druidami, prawdopodobnie posiadali w swych rękach także znaczną władze polityczną.
[edytuj] Gospodarka
Rolnictwo celtyckie wykazywało wysoki poziom zaawansowania stosowano koski, półkoski, żniwiarki dwukołowe, kompleksy pól uprawnych z granicami w postaci wałów kamienno-ziemnych (tzw. Celtic fields), hodowla, znaczny rozwój wytopu żelaza, kowalstwa, mennictwa.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Wielka historia Polski, Najdawniejsze Dzieje Ziem Polskich, Tom 1, Piotr Kaczanowski, Janusz K. Kozłowski. Wydawnictwo FOGRA, Kraków 1998.
- Encyklopedia Historyczna Świata, Prehistoria, Tom 1, opracowanie naukowe prof. dr hab. Janusz K. Kozłowski, Wydawnictwo Opres, Kraków 1999.
- Wielka Historia Świata, Świat okresu cywilizacji klasycznych, Tom 3, pod redakcją naukową Aleksandra Krawczuka. Wydawnictwo Fogra, Kraków 2005.
