Epir

Z Wikipedii

Region administracyjny Epir

Epir (grecki Ήπειρος) - górzysta kraina położona w północno-zachodniej części Grecji, nad Morzem Jońskim, na północy graniczy z Albanią, na wschodzie z Tesalią, a na południu z Etolią i Akarnanią.

Epir jest dziś regionem administracyjnym Grecji, podzielonym na cztery prefektury ("nomoi"): Arta, Janina, Preweza i Tesprotia. Graniczy z regionami: Macedonia Zachodnia, Grecja Zachodnia, Grecja Środkowa i Tesalia. Ma powierzchnię 9 200 km², około 350 000 mieszkańców. Największym miastem jest Ioannina (Janina), licząca 100 000 mieszkańców. Ludność Epiru stanowią głównie Grecy, są także dwie małe mniejszości etniczne – Albańczycy i Wołosi.

Historyczna kraina Epiru rozciągała się dużo dalej na północ, na tereny dzisiejszej Albanii, gdzie Grecy nadal stanowią znaczącą mniejszość etniczną. Obszar ten jest nazywany przez Greków Północnym Epirem. Mieszkający dawniej w Epirze Albańczycy przenieśli się do Albanii po II wojnie światowej i greckiej wojnie domowej. Grecja przez długi czas uważała, że tereny południowej Albanii należą do niej, ale w końcu obydwa kraje zgodziły się na obecne granice.

Epir jest krainą górzystą; szczyty pasma górskiego Pindos sięgają 2 600 m i oddzielają Epir od Macedonii i Tesalii. Większość Epiru leży po zawietrznej stronie Pindos i wiatry znad Morza Jońskiego przynoszą do Epiru znacznie więcej opadów w porównaniu z resztą Grecji, co częściowo niweluje niedostateczną żyzność gleb górskich. Z powodu nieurodzajności ziemi produkcja rolna w Epirze zawsze była jedną z najniższych w Grecji; istotną rolę odgrywało natomiast pasterstwo. W okolicach Janiny uprawia się tytoń. Na niewielką skalę uprawia się też pszenicę, winorośl, oliwki i kukurydzę, ale większość żywności jest importowana z innych regionów kraju. Pomimo wielu atrakcji do Epiru nie przyjeżdża tylu turystów co do innych części Grecji.

[edytuj] Historia

Greckie słowo épejros oznacza "ląd" lub "kontynent" i pierwotnie używane było do określenia całego wybrzeża Zatoki Korynckiej. Grecy osiedlili się w Epirze w I tysiącleciu p.n.e., ale przez cały czas były to tereny sporne, o które walczyli także mieszkający nad Adriatykiem Ilirowie. Największe znaczenie miały plemiona: Chaonowie, Tesprotowie i Molossowie. W polityce starożytnej Grecji Epir miał znaczenie marginalne. Greckie państwa-miasta (poleis) założyły na jego terytorium wiele kolonii, które służyły głównie jako porty dla statków płynących na Adriatyk i do Italii.

Od VI w. p.n.e. Epir był rządzony przez dynastię, która twierdziła, że wywodzi się od Pyrrusa, syna Achillesa. Dla Greków Epir był ważnym miejscem głównie z powodu umiejscowienia tam świątyni i wyroczni w Dodonie – drugiej co do ważności przepowiedni starożytnych Greków ustępującej tylko delfickiej Pytii. W V w. p.n.e., po wstąpieniu na tron szanowanego w świecie greckim króla Arymbasa II, Epir znacznie przybliżył się do świata greckiej polityki i kultury. Siostrzenica Arymbasa, Olimpias poślubiła Filipa II Macedońskiego i urodziła Aleksandra Wielkiego.

Po śmierci Arymbasa na tron wstąpił Aleksander, który jednak rządził jako lennik Macedonii. Przyjął on tytuł króla Epiru i znacznie poprawił wpływy i znaczenie Epiru w innych krajach. Następcą Aleksandra był Aecides(?), który został zdetronizowany w 313 p.n.e. Jego syn Pyrrus przejął władzę w 295 p.n.e. i przez sześć lat prowadził działania wojenne przeciwko Rzymowi w południowej Italii oraz Kartaginie na Sycylii. Wojny z Rzymem przysporzyły Epirowi dużej, ale krótkotrwałej sławy.

Po śmierci Pyrrusa w 272 p.n.e. znaczenie Epiru zmalało. W 168 p.n.e. Rzymianie pod wodzą Emiliusza Paulusa splądrowali kraj i praktycznie utracił on niezależność. Dwa lata później został on częścią prowincji Rzymska Macedonia otrzymując nazwę Epirus Vetus (dla odróżnienia od krainy zwanej "Epirus Nova" leżącej na wschód).

Przez następne 400 lat Epir był rządzony z Rzymu, aż pod koniec IV w. n.e. przeszedł pod kontrolę Konstantynopola. Jego tereny były wielokrotnie najeżdżane i zasiedlane przez Gotów, później Słowian, i grecki charakter kraju był stopniowo wypierany, ale nie został do końca zapomniany i zagubiony. Po upadku Konstantynopola w czasie czwartej krucjaty (1204) Epir znalazł się pod władzą krzyżowców. Po okresie zamieszania, Karol II Tocco, władca Cefalonii i Zante przyjął tytuł despoty Epiru.

W 1443 albański przywódca Skanderbeg poprowadził powstanie przeciwko imperium otomańskiemu i opanował większość Epiru. Po jego śmierci obszary te znalazły się w sferze wpływów Wenecji. Pod koniec XV wieku cały region został ponownie podbity przez imperium otomańskie, które rządziło Epirem przez następne 400 lat. Pod władzą otomańską Epir był podrzędną dzielnicą zamieszkaną przez prawosławnych Greków oraz muzułmańskich Albańczyków i Turków.

Pod koniec XVIII wieku, w miarę zmniejszania się roli imperium otomańskiego, Epir został praktycznie niezależnym regionem pod despotyczną władzą Ali Paszy, albańskiego księcia który otrzymał tytuł "paszy" (czyli gubernatora prowincji) w 1788. Jego wpływy roztaczały się na większość zachodniej Grecji i Albanię. Po wybuchu greckiej wojny o niezależność, Ali próbował stworzyć z Epiru niezależne państwo, ale został zamordowany przez otomańskich szpiegów w 1822.

Po odzyskaniu niepodległości przez Grecję, Epir pozostał pod władzą państwa tureckiego. Porozumienie Berlińskie z 1881 dało Grecji część Epiru, a reszta została przyłączona do Grecji dopiero po wojnie bałkańskiej 1912-13. Grekom nie podobało się jednak to, że północna część Epiru przypadła Albanii pomimo jej greckiego charakteru (miasta jak Koritsa (obecnie Korçë) czy Girokastron (obecnie Gjirokastër)).

Po wybuchu I wojny światowej i upadku Albanii, Włosi przejęli jej północne tereny, a Grecja zyskała południową część tego kraju, tzw. Północny Epir. Wewnętrzne podziały wśród Greków spowodowały, że siły greckie zostały wycofane z tego regionu w 1916 r. i zajęte przez Włochów. Konferencja Pokojowa w Paryżu w 1919 r. przyznała te tereny Grecji, ale przegrana tego kraju z wojnie grecko-tureckiej w latach 1919-1922 spowodowała, że Grecja nie mogła ich utrzymać i przeszły one pod władanie Albanii.

W 1939 Albanię wraz z północnym Epirem zajęli Włosi, którzy rok później zaatakowali Grecję. W wyniku kontrataku Grecy zajęli północny Epir, ale niemiecka inwazja w 1941 zakończyła się kapitulacją Grecji i Epir znalazł się pod włoską okupacją do 1943 r., kiedy został przejęty przez Niemców. Górskie wyżyny Epiru stanowiły świetny teren dla działań partyzanckich i wkrótce powstało tam wiele oddziałów greckich aktywnie stawiających opór okupantowi.

Po wycofaniu się Niemców z Grecji w 1944, grecki nacjonalistyczny ruch oporu próbował przejąć południową część Albanii na rzecz Grecji, ale Komunistyczna Partia Grecji, która kontrolowała największą część ruchu oporu zgodziła się oddać te regiony na rzecz komunistów w Albanii. W czasie greckiej wojny domowej, w górach Epiru toczyły się ciężkie walki.

Po wojnie, mniejszość albańska w greckim Epirze została wysiedlona do Albanii, ale nacjonaliści greccy nadal orędowali za przejęciem przez Grecję Północnego Epiru. Po upadku komunizmu w Albanii w 1991 agitacja polityczna z obu stron została wzmożona. W 1993 r. Albania deportowała z Albanii wysokiego dostojnika kościoła greckiego za "działania wywrotowe", co spowodowało krótkotrwały konflikt polityczny.

Kwestia Epiru i zamieszkujących po obu stronach mniejszości jest wciąż bardzo kontrowersyjna dla Albanii i Grecji.