Mikael Agricola
Z Wikipedii
Mikael Agricola (ur. ok. 1510 w Torsby, zm. 9 kwietnia 1557 w Kyrönniemi) - fiński duchowny uznawany za twórcę literackiego języka fińskiego, jeden z czołowych działaczy reformacyjnych w Szwecji (której częścią była wówczas Finlandia) zwany "fińskim Lutrem". W 1554 konsekrowany na luterańskiego biskupa Turku. Tłumacz Nowego Testamentu, modlitewników, pieśni i liturgii nabożeństwa na język fiński. Twórca zasad fińskiej ortografii. Zmarł nagle podczas powrotu z negocjacji z Rosjanami.
Spis treści |
[edytuj] Życiorys
[edytuj] Wczesne życie
Mikael Olavinpoika ("syn Olaviego", Mikko Olavinpoika, Michael Olaui, lub, według niektórych szwedzkich dokumentów, Mikkel Olafsson) urodził się we wsi Torsby w parafii Pernaja w Finlandii Południowej około 1510. Otrzymał imię patrona kościoła w Pernaja. Dokładna data jego urodzin, jak większość szczegółów jego życia, jest nieznana. Pochodził z stosunkowo bogatej chłopskiej rodziny. Miał trzy siostry, których imiona nie są znane. Ponieważ wyróżniał się talentem językowym, więc skierowano go do nauki w szkole łacińskiej w Wyborgu.
[edytuj] Agricola jako student
Podczas nauki w Wyborgu otrzymał przydomek Agricola ("rolnik"); przydomki oparte na statusie i zawodzie ojca były w tym czasie powszechne na uczelniach. Prawdopodobnie to tam Agricola po raz pierwszy zetknął się z tezami reformacji i humanizmu. Zwierzchnikiem zamku w Wyborgu był niemiecki hrabia Johann, sługa króla Szwecji Gustawa I Wazy, zwolennik reformacji.
W 1528 przeniósł się do Turku, głównego ośrodka szwedzkiej władzy w Finlandii i siedziby diecezji. Tam podjął służbę u biskupa Martina Skytte oraz spotkał pierwszego fińskiego ucznia Marcina Lutra, Petrusa Särkilahti, żarliwego propagatora idei reformacji. Särkilahti zmarł w 1529, a Agricola postanowił kontynuować jego dzieło. Został ordynowany na księdza około 1531.
W 1536 biskup Turku wysłał go na studia do Wittenbergi w Niemczech. Gdzie studiował u Lutra i jego najbliższego współpracownika, Filipa Melanchtona. Pogłębił tam znajomość języka greckiego. Obu reformatorów rekomendowało go Gustawowi Wazie. Za pieniądze otrzymane w ramach stypendium od króla kupił książki, m. in. wszystkie prace Arystotelesa. W 1537 rozpoczął tłumaczenie Nowego Testamentu na język fiński.
[edytuj] Agricola jako rektor i biskup
W 1539, po uzyskaniu stopnia magistra, Agricola powrócił do Turku i został rektorem tamtejszej szkoły katedralnej. Nie lubił swojej pracy, swych studentów nazywał "nieoswojonymi zwierzętami". W tym czasie Gustaw Waza skonfiskował majątek kościelny i uczynił luteranizm religią panującą. W 1544 Agricola otrzymał rozkaz, by kilku utalentowanych studentów wysłał do biura podatkowego w Sztokholmie. Według niektórych opinii, Agricola zwlekał z wykonaniem polecenia, aż otrzymał je ponownie, w bardziej zdecydowanym tonie, co miało zaowocować pogorszeniem relacji z władcą.
W 1546 dom i uczelnia Agricoli spłonęły. 22 lutego 1548 Gustaw Waza nakazał mu udejść ze stanowiska rektora. W tym czasie był już żonaty, ale historia zna jego żonę tylko z nazwiska: Pirjo Olavintytär (Brygida, "córka Olaviego"; Birgitta Olafsdotter, Brigida Olaui). Miał jednego syna, urodzonego 11 grudnia 1550 Christiana Agricolę (Christianus Michaelis Agricola), późniejszego biskupa Tallinna.
Kiedy stary biskup zmarł w 1550, Gustaw Waza powierzył Agricoli obowiązki biskupie; w 1554 odbyła się konsekracja. W ten sposób Agricola został pierwszym niewyświęconym przez papieża fińskim biskupem.
W 1557 był członkiem delegacji, która wyruszyła do Rosji w celu zawarcia traktatu pokojowego kończącego trwający od 1555 konflikt. Przebywał w Moskwie od 22 lutego do 24 marca. W tym czasie dwukrotnie spotkał cara Iwana IV Groźnego. Podczas powrotu, 9 kwietnia zmarł w wyniku choroby we wsi Kyrönniemi na Przesmyku Karelskim. Został pochowany w kościele w Wyborgu (dokładna lokalizacja grobu nie jest znana).
[edytuj] Dzieła
[edytuj] Abckiria
Abckiria to pierwsze dzieło literackie w języku fińskim, napisane przez Agricolę podczas prac nad przekładem Nowego Testamentu. Zawierało alfabet, ćwiczenia pisowni i katechizm (zawierający Dekalog i Modlitwę Pańską). Po raz pierwszy zostało opublikowane w 1543. Pierwsze wydanie zawierało 16 stron, drugie, opublikowane w 1551, 24 strony. Żaden egzemplarz nie zachował się w całości.
[edytuj] Rucouskiria
Rucouskiria to opublikowane w 1544 dzieło Agricoli, łączące w sobie zawierający 4 prefacje, 643 modlitwy i 29 pieśni modlitewnik oraz zamieszczony na początku kalendarz zawierający liczne informacje dotyczące astronomii, nauk przyrodniczych, medycyny oraz teologii. Zawierało około 900 stron. Oparte było na pracach Lutra, Melanchthona oraz Erazma z Rotterdamu.
[edytuj] Se Wsi Testamenti (Nowy Testament)
Przekład Nowego Testamentu na język fiński został ukończony w 1548. Zawierał 718 i wiele ilustracji. W jego skład wchodziły dwa wstępy: praktyczny i teologiczny. Przekład oparty był na greckim tekście oryginalnym, a także tekście łacińskim, przekładzie Marcina Lutra oraz szwedzkim przekładzie Olausa Petriego.
Mikael Agricola rozpoczął także tłumaczenie Starego Testamentu. Prace nad nim przerwała śmierć Agricoli.
[edytuj] Trzy księgi liturgiczne
Kiedy Agricola przebywał w Wittenbergii przetłumaczył na język fiński trzy ksiegi liturgiczne, które zostały opublikowane w 1549.
Käsikirja Castesta ia muista Christikunnan Menoista zawierała liturgię chrztu, małżeństwa i pogrzebu oraz mowy do chorych, pogrążonych w żałobie i umierających. Było to tłumaczenie podobnej pracy Olaus Petri'ego oraz niewielkich fragmentów prac Caspara Huberinusa.
Messu eli Herran echtolinen zawierała liturgię nabożeństwa. Była również oparta na pracach Olaus Petriego oraz kilku manuskryptach w języku fińskim.
Se meiden Herran Jesusen Christusen Pina, ylesnousemus ia tauiaisen Astumus, niste Neliest Euangelisterist coghottuon mówiła o cierpieniach Jezusa Chrystusa. Duży wpływ na nią miał Jan Bugenhagen.
