Murray Gell-Mann

Z Wikipedii

Murray Gell-Mann

Murray Gell-Mann (ur. 15 września 1929 w Nowym Jorku) – amerykański fizyk teoretyk, laureat nagrody Nobla w dziedzinie fizyki z 1969 roku.

Od 1955 profesor California Institute of Technology w Pasadenie (Caltech – Politechnika Kalifornijska). Członek Narodowej Akademii Nauk w Waszyngtonie. Autor prac z zakresu teorii cząstek elementarnych. W 1953, niezależnie od K. Nishijimy, wprowadził liczbę kwantową – dziwność. Przewidział istnienie cząstki hiperonu Ω^–. W 1961 wprowadził symetrię unitarną. W 1964 zaproponował hipotezę istnienia kwarków (niezależnie od G. Zweiga). W 1969 otrzymał Nagrodę Nobla za całościowy wkład i odkrycia dotyczące klasyfikacji cząstek elementarnych i oddziaływań zachodzących pomiędzy nimi.

[edytuj] Życiorys

Gell-Mann urodził się w Nowym Jorku, w dzielnicy Lower East Side, tradycyjnie zamieszkiwanej przez emigrantów, w żydowskiej rodzinie emigrantów z Czerniowców.[1]

Gell-Mann szybko okazał się być cudownym dzieckiem. Po ukończeniu z mianem prymusa najstarszej w USA prywatnej szkoły Columbia Grammar and Preparatory School, piętnastoletni Gell-Mann kierując się młodzieńczą ciekawością i zamiłowaniem do przyrody rozpoczął studia na Uniwersytecie Yale, który ukończył w roku 1948. W roku 1951 na Politechnice w Massachusetts uzyskał tytuł doktora fizyki. W wieku dwudziestu trzech lat, Gell-Mann zaczął publikować swoje prace, dotyczące cząstek elementarnych, czym rozpoczął wielką i znamienną w skutkach rewolucję w dziedzinie fizyki.

Jego teoretyczne prace pomogły w zrozumieniu i sklasyfikowaniu odkrytych w latach późniejszych cząstek elementarnych, nazwanych kaonami i hiperonami. Sklasyfikowanie tych cząstek doprowadziło w konsekwencji do wysnucia pomysłu nowej liczby kwantowej, nazwanej dziwnością. Jednym z wielkich sukcesów Gell-Manna jest także formuła Gell-Manna-Nishijimy, która została zaproponowana na podstawie wyników doświadczalnych, a następnie potwierdzona i wyjaśniona po wprowadzeniu teorii kwarków. Wiele aspektów dotyczących fizyki kaonów i hiperonów Gell-Mann wyjaśnił wspólnie z Abrahamem Pais'em.

Murray Gell-Mann w trakcie wykładu, 2007.

Praca Gell-Manna (i K. Nishijimy) przyniosła również efekt w 1961 roku, a było to usystematyzowanie i sklasyfikowanie cząstek elementarnych, nazywanych hadronami (podobną statystykę w mniej więcej tym samym czasie zaprezentował Yuval Ne'eman). Obecnie pomocna w wyjaśnieniu tej klasyfikacji jest teoria istnienia kwarków.

Stworzonej przez siebie klasyfikacji Gell-Mann zaproponował nazwę ośmioraka ścieżka, a powodem tego był fakt, iż w jego klasyfikacji było dokładnie osiem cząstek. Nazwę tę zaczerpnął Gell-Mann z buddyzmu (ośmioraka ścieżka), którym interesował się prywatnie.

Gell-Mann, i niezależnie George Zweig, w roku 1964 wysunęli hipotezę istnienia kwarków, czyli cząstek, z których zbudowane są hadrony. Ostatecznie przyjęła się nazwa kwarki (choć G. Zweig zaproponował swoją nazwę - "asy"), którą zaproponował Gell-Mann. Słowo "quark" wyczytał on w zdaniu "Three quarks for Muster Mark!" w powieści Finnegans Wake autorstwa Jamesa Joyce'a. Teoria istnienia kwarków choć na początku była niechętnie przyjmowana, została ostatecznie uznana.

W roku 1972 Gell-Mann wraz z Haraldem Fritzschem wprowadzili nową liczbę kwantową nazwaną kolorem (lub ładunkiem kolorowym), a w latach późniejszych, wraz z Heinrichem Leutwylerem zaprezentowali pełną teorię chromodynamiki kwantowej QCD.

Gell-Mann i pracujący z nim Richard Feynman jako pierwsi zaproponowali i wyjaśnili zasadę oddziaływania słabego w fizyce. Równolegle z nimi prace prowadziła konkurencyjna grupa badawcza kierowana przez George Sudarshana i Roberta Marshaka.

W latach 90. XX wieku, Gell-Mann zajął się badaniami Systemów złożonych. Wówczas był blisko związany z Instytutem Santa Fe. Owocem jego pracy i zainteresowania tym tematem była napisana przez niego książka popularnonaukowa The Quark and the Jaguar: Adventures in the Simple and the Complex.

Pisarz George Johnson napisał biografią Gell-Manna, zatytułowaną Strange Beauty: Murray Gell-Mann and the Revolution in 20th-Century Physics.[2]

Murray Gell-Mann jest również kolekcjonerem wschodnioazjatyckich antyków i gorliwym lingwistą.

[edytuj] Życie prywatne

Murray Gell-Mann i John Seely Brown, rok 2007

Pierwsza żona: J. Margaret Dow (śl. 1955, roz. 1981), Druga żona: Marcia Southwick (śl. 1992)

Dzieci: Elizabeth Sarah Gell-Mann (ur. 1956), Nicholas Webster Gell-Mann (ur. 1963), Nicholas Southwick Levis (ur. 1978) - pasierb

[edytuj] Ważniejsze nagrody

Nagroda Dannie Heineman (1959)
Nagroda Ernest Orlando Lawrence (1966)
Medal Franklina (1967)
Medal Johna J. Carty (1968)
Nagroda Nobla (1969)
Nagroda Erice (1990)

[edytuj] Ciekawostki

Jednym z zainteresowań Gell-Manna jest obserwowanie ptaków
Gell-Mann jest leworęczny
Gell-Mann wystąpił w reklamie firmy Enron [3].
Jego nazwisko pochodzi od specyficznie wymawianego rosyjsko-żydowskiego nazwiska Gel'man (gdzie apostrof oznacza palatalizację litery l).