Paweł Edmund Strzelecki
Z Wikipedii
Paweł Edmund Strzelecki (ur. 20 lipca 1797 w Głuszynie k. Poznania, zm. 6 października 1873 w Londynie) – polski podróżnik, geolog, geograf; badacz Australii.
Paweł Edmund Strzelecki urodził się w Głuszynie (obecnie część Poznania) w rodzinie zubożałego szlachcica herbu Oksza. Jego ojciec Franciszek Strzelecki pochodził prawdopodobnie ze wsi Strzelce Wielkie, będącej niegdyś własnością Mikołaja Wątróbki Strzeleckiego, leżącej w widłach Wisły i Sanu na Nizinie Sandomierskiej. Studiował geografię i geologię w Heidelbergu i Edynburgu (informacja nie zweryfikowana). Od dzieciństwa marzył o podróżach. Zakochał się w Adynie, lecz pan Turno odmówił mu ręki swej córki. Na wschodzie kraju przez kilka lat zarządzał wielkimi majątkami księcia Franciszka Sapiehy, zbierając kapitał na swe zamierzone podróże. W latach 1812-1816 zniknął z rodzinnego domu, a odnalazł go przypadkiem w Krakowie jego starszy brat Piotr, wracający z kampanii napoleońskiej. Po śmierci Franciszka Sapiehy w 1829 roku otrzymał Strzelecki wielki majątek, który pozwolił mu na późniejsze wieloletnie podróże po całym świecie. Niektóre źródła podają, że w obawie przed represjami po upadku powstania listopadowego w 1831r. Strzelecki opuścił Polskę. Nieszczęśliwy finał romansu z Adyną, a zwłaszcza ich nieudana wspólna ucieczka, skłoniły Pawła do wyjazdu z kraju. W 1834 r. wyruszył z Liverpoolu w 9-letnią podróż dookoła Ziemi. W trakcie tej podróży:
- 1834-1835 prowadził wielotematyczne badania przyrodnicze w Ameryce Północnej (Appalachy, Floryda, Meksyk). Najważniejsze odkrycia z tego okresu to złoża rud miedzi w Kanadzie (nad jeziorem Ontario). W Ameryce Południowej badał natomiast tamtejsze wulkany i złoża surowców mineralnych (Argentyna, Peru, Ekwador).
- 1836 prowadził badania geologiczne i obserwacje meteorologiczne w Ameryce Południowej (Brazylia, Urugwaj, Chile).
- w roku 1838 kontynuował badania na Hawajach i wyspach Polinezji.
- lata 1839-1843 to okres eksploracji Australii, Nowej Zelandii i Tasmanii.
Podczas pobytu w Australii zbadał najwyższe pasmo górskie tego kontynentu – Wielkie Góry Wododziałowe, a jego najwyższy szczyt nazwał na cześć przywódcy insurekcji Górą Kościuszki (Mt. Kosciuszko). Po południowo-wschodniej stronie gór odkrył krainę, nazwaną przez siebie Gippsland. Okazało się też, że odkryta przez niego dolina Latrobe obfituje w pokłady węgla brunatnego, ropy naftowej i złota. Strzelecki opracował też szczegółową i pierwszą tak dokładną mapę geologiczną Nowej Południowej Walii i Tasmanii.
W 1843 (październik) powrócił do Europy.Jako zasłużony podróżnik i odkrywca został uhonorowany wysokimi odznaczeniami oraz medalami angielskimi.
- 1846 Royal Geographical Society przyznaje mu Gold Founder's Medal (Złoty Medal Odkrywców).
- 1849 uhonorowany jako jeden z pierwszych cywili Orderem Łażni
- 1860 Uniwersytet w Oxfordzie przyznaje mu honorowy doktorat prawa cywilnego.
- 1869 Królowa Wiktoria nadaje mu tytuł Rycerza Orderu św. Michała i św. Jerzego.
- 1873 umiera w Londynie i zostaje pochowany na cmentarzu Kensal Green,
- 1977 jego prochy sprowadzono do kraju i złożono w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan w podziemiach kościoła św. Wojciecha w Poznaniu.
W 1845 wydał w Londynie pierwszą naukową książkę o Australii: "Fizyczny opis Nowej Południowej Walii i Ziemi van Diemena". Był członkiem The Royal Society of London (od 1853).
Jego nazwiskiem nazwano w Australii pasmo górskie, 2 szczyty, jezioro, rzekę i miasteczko.
- Góry Strzeleckiego (Strzelecki Ranges) – Wiktoria
- Góra Strzeleckiego (Mount Strzelecki) – 636 m n.p.m. – Terytorium Północne
- Góra Strzeleckiego (Strzelecki Peak) – 756 m n.p.m. – Wyspa Flindersa
- Rzeka Strzeleckiego (Strzelecki Creek) – 190 km dł. Australia Południowa
- Pustynia Strzeleckiego (Strzelecki Desert) – na zachód od jeziora Eyre.
- Rezerwat Przyrody Strzeleckiego (Strzelecki Regional Reserve) w obszarze Pustyni Strzeleckiego.
- Miasteczko "Strzelecki".
- W północnej Kanadzie znajdziemy też Zatokę Strzeleckiego
W 1997 roku Narodowy Bank Polski wyemitował komplet monet upamiętniający 2-setną rocznicę urodzin Strzeleckiego.
W 2002 w Perth, stolicy stanu Zachodnia Australia powstała organizacja polonijna Mt.Kosciuszko Inc, której celem jest przybliżenie zarówno postaci P.E. Strzeleckiego jak i jego osiągnięć w dziedzinie odkryć geograficznych na terenie Australii. Jest też jednym ze sponsorów ogólnoaustralijskiego konkursu pod nazwą National History Challenge.
W 2004 roku zorganizowana została wyprawa śladami Strzeleckiego. W ciągu 2 miesięcy jej uczestnicy przejechali ponad 15 tys. kilometrów w poszukiwaniu nazw i miejsc związanych z tym słynnym Polakiem. Reportaż z wyprawy został opublikowany w polskiej edycji magazynu National Geographic (marzec 2005)
[edytuj] Bibliografia
- Lech Paszkowski Sir Paul Edmund de Strzelecki. Reflections of his life Melbourne, Australian Scholary Publishing, 1997.
- Wacław Słabczyński Paweł Edmund Strzelecki. Pisma wybrane PWN Warszawa 1960
