Paweł Finder

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: podział tekstu, "wyciągąć" z samego artykułu bibliografię i przypisy. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Paweł Finder, właściwie Pinkus Finder, ps. Paweł Paul, Paul Reynot (ur. 19 października 1904 we wsi Leszczyny (obecnie dzielnica Bielska-Białej), zm. 26 lipca 1944 w Warszawie) - polski działacz komunistyczny, z zawodu chemik.

[edytuj] Życiorys

Pochodził z zamożnej żydowskiej rodziny kupieckiej. Po ukończeniu szkoły powszechnej w Leszczynach uczęszczał do niemieckiego gimnazjum w Bielsku. Tam związał się z ruchem syjonistycznym. Pod jego wpływem w 1920 roku rzucił szkołę i wyjechał do Palestyny jako robotnik. Po ponad roku, zniechęcony do syjonizmu, wrócił do Polski i w 1922 ukończył gimnazjum. Studiował w Wiedniu, gdzie związał się z ruchem komunistycznym. W 1924 wyjechał do Francji, gdzie studiował w Instytucie Chemicznym w Miluzie (Alzacja), uzyskując w 1926 dyplom inżyniera-chemika. Następnie przeniósł się do Paryża, gdzie otworzył przewód doktorski, prowadząc niektóre badania pod kierunkiem prof. Fryderyka Joliot-Curie. W latach 1922-1924 członek KP Austrii, następnie w latach 1924-1928 - FPK. Od 1927 należał do Komitetu Obwodowego FPK w Paryżu. Był korespondentem niemieckojęzycznego wydania dziennika "L'Humanite", publikował także na łamach pism francuskiej partii komunistycznej, m.in. w ideologicznym organie FPK "Cahiers de Bolschevisme". W 1927 zamieścił tam artykuł o strajku powszechnym, w którym pisał m.in.: "Strajk powszechny jest formą walki proletariatu, mieści się on między strajkiem częściowym, a powstaniem (...). Nie może zastąpić powstania zbrojnego, które jest niezastąpionym etapem na drodze przejęcia władzy (...), w chwili rzucenia hasła strajku powszechnego należy brać pod uwagę możliwość jego przerodzenia w powstanie zbrojne" (S. Topol, Paweł Finder, Warszawa 1978). Aktywność organizacyjna i publicystyczna Findera została zauważona przez władze partii; w grudniu 1927 został on skierowany do pracy w Wydziale Organizacyjnym Komitetu Centralnego FPK. Zatrzymany w marcu 1928 z fałszywym paszportem przez policję francuską, został zdemaskowany jako obywatel polski i po 3 tygodniach aresztu deportowany z Francji.

Po powrocie do Polski (w kwietniu 1928) pracował w fabryce K. Riesenfeld Bielsko; kontynuował także działalność polityczną, wstępując latem do Komunistycznej Partii Polski. Od lipca 1928 odbywał służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy piechoty nr 2 w Tomaszowie Lubelskim, a od maja 1929 w 16 Pułku Piechoty w Tarnowie, awansując do stopnia plutonowego podchorążego. Według relacji towarzyszy partyjnych i żony, miał prowadzić w wojsku ściśle tajną działalność komunistyczną, jednak wobec (zgodnie stwierdzonych przez współczesnych) braku podejrzeń w stosunku do Findera ze strony władz wojskowych można przypuszczać, że działalność ta miała w najlepszym razie ograniczony charakter. Po zakończeniu służby wojskowej przebywał krótko w Berlinie i Paryżu, następnie wrócił do działalności w KPP, m.in. był członkiem egzekutywy KO w Zagłębiu Dąbrowskim. Aresztowany 18 kwietnia 1931, został po 6 miesiącach zwolniony za kaucją. Po zwolnieniu objął funkcję II sekretarza Komitetu Warszawskiego KPP. Ponownie aresztowany 11 grudnia 1931, został w sierpniu 1932 zwolniony za kaucją; tym razem nie stawił się (na polecenie władz partii) na rozprawę i od 1933 był poszukiwany listem gończym. Od 1932 był sekretarzem KO KPP w Zagłębiu Dąbrowskim, jesienią 1933 wszedł w skład Sekretariatu Krajowego KC KPP, a następnie został sekretarzem Komitetu warszawskiego tej partii.

6 kwietnia 1934 aresztowany wraz z żoną Gertrudą, został oskarżony, wraz z pozostałymi aresztowanymi w tej sprawie o to, że: "w celu zmiany przemocą ustroju państwa polskiego na ustrój radziecki weszli w porozumienie między sobą i innymi należącymi do KPP, co przejawiało się w utrzymywaniu kontaktów partyjnych, w prowadzeniu pracy organizacyjnej i agitacyjnej oraz w redagowaniu bądź sporządzaniu wydawnictw komunistycznych i notatek partyjnych", i skazany wyrokiem Sądu okręgowego w Warszawie (25 kwietnia 1936) na 12 lat więzienia; wyrok ten 28 sierpnia Sąd Apelacyjny zmienił na 10 lat; w wyroku podkreślono, że wieku Findera i jego wykształcenie dowodzą, że działa on z całą świadomością swych czynów; na mocy amnestii kara została ostatecznie obniżona do 6 lat i 8 miesięcy. W czasie pobytu w więzieniach Finder aktywnie działał w organizowanych przez komunistów komunach więziennych, prowadził także szkolenie ideologiczne przebywających w nich członków KPP; w więzieniach zetknął się m.in. z Bolesławem Bierutem, Marianem Buczkiem, Alfredem Lampe i Marcelim Nowotką.

We wrześniu 1939 wydostał się z więzienia w Rawiczu i przedostał się do Warszawy, skąd po kapitulacji stolicy przeszedł na tereny zajęte przez ZSRR; początkowo pracował w Miejskim Zarządzie Mieszkaniowym w Białymstoku, wykładając jednocześnie Naukę o konstytucji ZSRR w wieczorowej szkole średniej dla pracujących. W grudniu 1939 rozpoczął pracę w Komisji Planowania przy Komitecie Wykonawczym Białostockiej Obwodowej rady Delegatów Robotniczych (RDR), od 1941 jako jej przewodniczący. W maju 1941 został przyjęty w skład Wszechrosyjskiej Komunistycznej Partii Bolszewików - WKP(b) z zaliczeniem stażu w KPP, co było wyrazem zaufania ze strony władz sowieckich. Działał też w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom i w sowieckich związkach zawodowych. Podczas pobytu w Białymstoku prowadził aktywną działalność agitacyjną i publicystyczną, pisząc m.in. w polskojęzycznym "Sztandarze Wolności", wychodzącym w Mińsku Białoruskim. Jak wspominała jego żona: "uczestniczył od początku wszystkich akcjach politycznych i społecznych prowadzonych przez KPZR. Wygłaszał referaty polityczne w związkach zawodowych, w fabrykach, a także wśród inteligencji, rozwijał działalność na terenie Obwodowego Komitetu MOPR, mobilizował towarzyszy do wykonywania zadań postawionych przez KC KPZR. Pisał też w tym okresie artykuły do prasy radzieckiej, w których analizował i naświetlał zdradziecką politykę uprawianą całymi latami przez rządy sanacyjne w Polsce. Pisał również artykuły na temat budownictwa socjalistycznego w ZSRR" (Paweł Finder we wspomnieniach towarzyszy walki, Warszawa 1956).

Po ataku Niemiec na ZSRR ewakuował się (22 czerwca 1941 z Białegostoku do Mińska, a następnie Homla, konwojując archiwum Obwodowego Komitetu Wykonawczego RDR. Ewakuowanie go w ogólnym zamieszaniu panującym po wybuchu wojny świadczy o tym, że miejscowe władze sowieckie zdawały sobie sprawę z wagi przywiązywanej przez centralę w Moskwie do grupy polskich komunistów przebywających w Białymstoku. W Homlu Finder brał czynny udział - za zgodą KC KP(b) Białorusi - w przygotowaniu koncepcji powołania w ZSRR batalionu, mającego walczyć z Niemcami; stało się to nieaktualne po podjęciu przez rząd sowiecki rokowań z rządem polski na emigracji, zakończonych 30 lipca 1941 podpisaniem układu Sikorski-Majski.

W lipcu 1941 Finder został wezwany do Moskwy, by uczestniczyć w kursie w szkole Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej w Puszkino i Kusznarenkowie. Wraz z Nowotką i Bolesławem Mołojcem wszedł w skład "Trójki Kierowniczej" grupy polskich komunistów, przygotowującej z polecenia władz ZSRR odtworzenie partii komunistycznej w Polsce i opracowującej jej założenia programowe. Był członkiem tzw. Grupy Inicjatywnej Polskiej Partii Robotniczej (PPR), która - po nieudanej próbie 26 września 1941 - została przerzucona do Polski 28 grudnia. Został współzałożycielem PPR, pełniąc od stycznia do listopada 1942 funkcję jej II sekretarza. W ramach oddziału obowiązków w "Trójce Kierowniczej" partii odpowiadał za sprawy organizacyjne, prasę partyjną i warszawską organizację PPR. Podobnie jak pozostali członkowie kierownictwa PPR, był całkowicie podporządkowany Moskwie i ściśle wykonywał doktryny Kominternu. Jak wspominał Władysław Gomułka, Finder "zawsze uważał Moskwę za zwierzchni ośrodek kierowniczy, decydujący o każdym posunięciu politycznym PPR, bronił z całą stanowczością (...) linii politycznej partii, mającej aprobatę Kominternu" (W. Gomułka, Pamiętniki II, Warszawa 1994), jednak - zgodnie ze sformułowaną przez Komintern linią polityczną PPR - wasalny wobec Moskwy charakter partii miał być ściśle ukryty przed polskim społeczeństwem; oprócz nazwy i umiarkowanego, w porównaniu z KPP, programu społecznego, służyło temu odwoływanie sie do patriotyzmu i wartości narodowych. Wg opinii Gomułki, który podlegał służbowo Finderowi, jako sekretarz Komitetu warszawskiego PPR, Finder "za dobro Polski uważał to wszystko co odpowiadało interesom Związku Radzieckiego i co tenże aprobował. Dążył szczerze (...) by rozpalić w Polsce jak najszerzej płomienie walki z okupantem hitlerowskim (...) ale przewodnim motywem, jakim się przy tym kierował, było niesienie pomocy Związkowi Radzieckiemu" (W. Gomułka, dz. cyt.).

Po zabójstwie M. Nowotki nadzorował śledztwo w tej sprawie. Wraz z Małgorzatą Fornalską, Franciszkiem Jóźwiakiem i Władysławem Gomułką zdecydował o wykonaniu wyroku śmierci na Bolesława i Zygmunta Mołojców, których uznano za sprawców śmierci sekretarza partii. Został I sekretarzem KC PPR (którym był od listopada 1942 do listopada 1943), dołączając do ścisłego kierownictwa partii Gomułkę i Jóźwiaka. Jako sekretarz kierował przygotowaniem deklaracji programowej O co walczymy? z marca 1943 i listopada 1943, uzgadniając szczegółowo ich treść z Moskwą.

Mimo formalnego uznawania rządu gen. Sikorskiego i dążenia do porozumienia z Delegaturą Rządu na Kraj, kierowana przez Findera PPR podejmowała działania, prawdopodobnie z inicjatywy Moskwy, w celu osłabienia Polskiego Państwa Podziemnego, denuncjując do Gestapo jego działaczy; działalność taką sztab Gwardii Ludowej (GL) prowadził za zgodą Findera co najmniej do chwili jego aresztowania. Kierownictwo PPR z Finderem na czele akceptowało także dokonywanie przez członków GL pospolitych rabunków, zarówno na cele partyjne, jak i osobiste GL-owców.

14 listopada 1943 wraz z Małgorzatą Fornalską został aresztowany przez gestapo, trafił do więzienia na Pawiaku i 26 lipca 1944 został razem z Fornalską rozstrzelany.