Zagłębie Dąbrowskie
Z Wikipedii
Zagłębie Dąbrowskie – kraina historyczno-geograficzna obejmująca wschodnią część województwa śląskiego i zachodnią część województwa małopolskiego. Znajduje się we wschodniej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Historycznie Zagłębie Dąbrowskie jest częścią Małopolski, lecz często, niepoprawnie, jest kojarzone ze Śląskiem.
Spis treści |
[edytuj] Granice
- Sosnowiec - 228 100 mieszkańców - najludniejsze miasto i jedna z kulturalnych stolic.
- Dąbrowa Górnicza - 130 600 mieszkańców - największy ośrodek przemysłowy, jedna z kulturalnych stolic (oprócz Sosnowca i Będzina) i największe obszarowo miasto Zagłębia.
- Będzin- 58 000 mieszkańców - będący historyczną stolicą regionu, m.in stolica powiatu.
- Czeladź - 34 720 mieszkańców - najstarsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego.
- Wojkowice - 8900 mieszkańców.
- Sławków - 6800 mieszkańców.
- miasto i gmina Siewierz - 12 100 mieszkańców - także jedno z najstarszych miast i historycznych centrów regionu, pierwsze jako stolica wyodrębnionego na terenie obecnego Zagłębia regionu, Księstwa Siewierskiego:
- gmina Psary - 10 800 mieszkańców.
- gmina Bobrowniki - 10 300 mieszkańców.
- gmina Mierzęcice - 7200 mieszkańców.
- gmina Ożarowice - 5 400 mieszkańców
Zagłębie w swym "najpewniejszym kształcie" obejmuje zatem obszar powiatu będzińskiego, częściowo powiatu tarnogórskiego oraz powiatów grodzkich Sosnowiec i Dąbrowa Górnicza. Najwyraźniej tożsamość zagłębiowska zarysowana jest bowiem tam, gdzie najwyraźniej daje się poznać odrębność, czyli na granicy ze Śląskiem. Stąd ewenement, że z biegiem czasu miasto graniczne, Sosnowiec, stało się również stolicą regionu. Region rozciąga się więc od Sosnowca "promieniście" w kierunku północnym, północno-wschodnim i wschodnim. Z racji tej wyrazistości świadomości regionalnej na pograniczu ze Śląskiem, występuje pewne zróżnicowanie świadomości zasięgu regionu idąc w tych wspomnianych kierunkach odchodzących promieniście od stolicy. Jedne opinie bowiem głoszą, iż region sięga poza Zawiercie, Olkusz, tworząc "Zagłębie Wielkie", inne natomiast nawet tych miast nie wliczają w skład regionu. Od strony geografii wód można wskazywać na region, jako na "dorzecze" Przemszy, czyli region z Przemszą w centrum, względnie region w niecce dorzecza Warty od północy, oparty na Brynicy od zachodu a następnie zamknięty na Białej Przemszy czyli historycznej granicy między Zagłębiem, a Ziemią chrzanowską od południa i Szlaku Orlich Gniazd od wschodu.
Trzeba przy tym więc zaznaczyć, że według odczucia i opinii wielu mieszkańców Zagłębie Dąbrowskie ogranicza się wyłącznie do obszaru zakreślonego obecnymi granicami administracyjnymi miast Sosnowca, Będzina, Dąbrowy Górniczej, Czeladzi i Wojkowic. Tak postrzegający najczęściej związani są z oglądem, w którym istotą tożsamości zagłębiowskiej jest bowiem etos robotniczy związany głównie z przemysłem wydobywczym, stalowym i włókienniczym swoistego "Pięciomiasta Zagłębiowskiego", czyli wspomnianych wyżej 5 miast najczęściej kojarzonych z Zagłębiem Dąbrowskim. Automatycznie zwolennicy tej opcji muszą więc poza granice regionu wyłączać mieszkańców rolniczych rejonów powiatów będzińskiego, zawierciańskiego - nawet jeżeli jednak łączy te gminy takie samo jak w "Pięciomieście" poczucie odrębności historycznej i językowej od Śląska. Mieszkańcy Zagłębia nie mówią gwarą śląską i ich język nie wykazuje naleciałości niemieckich jak gwara śląska. Język mieszkańców Zgłębia cechuje akcent ruchomy - w odróżnieniu od akcentu stałego na Śląsku. Mieszkańcy Zagłębia nie identyfikują się z Galicją, gdzie powszechny jest kult cesarza Franciszka Józefa. Jest to zapewne konsekwencja ingerencji okupantów z trzech zaborów, którzy przedzieli Małopolskę. Stąd też więc istnieje natomiast większe poczucie wspólnoty z Królestwem Polski (tzw. Kongresowym) - gdyż wraz z rozwojem górnictwa na tych ziemiach zaczęła kształtować się świadomość odrębności Zagłębia jako Zagłębia, co działo się w czasach administracyjnej przynależności do Królestwa. Pamiętać jednak należy, że to granice administracyjne regionów i państw się na tym terenie zmieniały, częstokroć za sprawą brutalnych ingerencji władzy obcej. Region zaś leżał tak usytuowany, jak leżał, raz przynależąc do powiatu olkuskiego, raz do będzińskiego i zawierciańskiego, raz do Księstwa Siewierskiego czy Ziemi Jaworznickiej, jeżeli brać pod uwagę długie losy państwowości polskiej, w której niemal od początku pojawiają się osady w tym regionie. Czas kształtowania nazewnictwa "zagłębiowskiego" to tylko krótki czas - głównie XIX-wieczny - tej długiej historii regionu, choć nawet bezpośrednio po wyjściu z tego okresu widać zachowane szersze ujęcie regionu, np. w zagłębiowskich badaniach M. Kantora- Mirskiego, które obejmowały region w szerokim rozumieniu; podobnie prezentuje region wydany w 1939 w Sosnowcu nakładem Komitetu Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim. Współcześnie takie postrzeganie regionu przejawia się w odrębnych jednostkach administracyjnych "zagłębiowskich", jak okręg wyborczy nr 32 (do Sejmu) i 31 (do Senatu), jednostka NUTS, diecezja sosnowiecka czy Zagłębiowska Strefa Gospodarcza "Gospodarcza Brama Śląska "z organem wiodącym, miastem Jaworznem.
W tym szerszym więc, regionalnym ujęciu do Zagłębia Dąbrowskiego zaliczane są również miejscowości sąsiednie, takie jak :
- miasto Zawiercie - wraz z powiatem ziemskim - wśród historycznych centrów, jako stolica powiatu:
- miasto Poręba
- gmina Włodowice
- gmina Kroczyce
- miasto i gmina Ogrodzieniec
- miasto i gmina Łazy
- miasto i gmina Olkusz - wraz z powiatem ziemskim - również jedno z najstarszych miast i historycznych centrów regionu, jako stolica powiatu:
- miasto i gmina Myszków - wraz z powiatem ziemskim
- miasto i gmina Koziegłowy - jedno z najstarszych miast w regionie, historycznie, jak większość powiatu myszkowskiego związane z księstwem siewierskim, czyli w dużej mierze protoplastą Zagłębia Dąbrowskiego
- miasto i gmina Żarki
- gmina Niegowa
- gmina Poraj
[edytuj] Nazwa
Nazwa "Zagłębie Dąbrowskie" - tłumaczy się w zasadzie samoistnie: Zagłębie oznacza teren obniżony względem otaczających go ziem. Poprzez silny związek frazeologiczny zagłębia w odniesieniu do przemysłu, ukuło się nowe, akceptowane już przez językoznawców znaczenie: obszar na którym występują i są eksploatowane złoża naturalne. Stąd mówi się np. o Zagłębiu Ruhry, Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, Zagłębiu Wałbrzyskim. W przeciwieństwie jednak do wyżej wspomnianych nazwa Zagłębie w odniesieniu do regionu w widłach Brynicy i Białej Przemszy przyjęła się jako określenie krainy historyczno-geograficznej na podobnych zasadach jak np. Górny Śląsk. Przymiotnik: "Dąbrowskie" wziął się od jednego z silniejszych ośrodków urbanistyczno-przemysłowych - Dąbrowy Górniczej. Zagłębie Dąbrowskie jest wschodnią częścią obszaru o wspólnych cechach przemysłowych i wspólnej strukturze urbanistycznej - Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, choć z uwagi na zasięg historycznych krain kulturowych pojęcia te wykluczają się.
[edytuj] Historia
Od VII-IX w. - Ziemie Zagłębia należą do Wiślan. W końcu IX w. - Jak reszta ziem Wiślan uzależniony od państwa wielkomorawskiego, a od połowy X w. - od czeskich Przemyślidów. Od ok. 990 r. - Zagłębie wchodzi w skład państwa polskiego,rządzonego przez Bolesława Chrobrego (967-1025).Od 1000 roku Zagłębie należy do diecezji krakowskiej.Po śmierci Bolesława Krzywoustego i podziale dzielnicowym Polski w 1138 roku, Zagłębie pozostał w granicach dzielnicy senioralnej, która w 1146 roku przypadła Bolesławowi Kędzierzawemu. W 1179 roku Ziemia bytomska w momencie przejęcia przez Mieszka Plątonogiego została odłączona od Małopolski. Zagłębie stało się częścią Małopolski ale na długie wieki terenem nadgranicznym początkowo z Księstwem raciborskim ,potem z Czechami ,Prusami ,Rzeszą Niemiecką i autonomicznym woj.śląskim. Do XIX wieku Zagłębie Dąbrowskie stanowiło integralną część Małopolski z wyjątkiem przynależności części regionu - księstwa siewierskiego.W okresie 1795-1807 kiedy Zagłębie zostało przyłączone do Prus jako prowincja nazwana Nowy Śląsk. Po kongresie wiedeńskim Dąbrowskie znalazło się w granicach zaboru rosyjskiego, gdzie w związku z odkryciem i eksploatacją węgla kamiennego, oraz budową w 1859 roku kolei warszawsko-wiedeńskiej zaczął się tworzyć największy w królestwie region przemysłowy. W połowie XIX stulecia na powstający właśnie powiat będziński utarła się i przyjęła nazwa Zagłębie. Odrębność regionu została potwierdzona w okresie II RP, kiedy Zagłębie stanowiło część województwa kieleckiego i po drugiej wojnie światowej, kiedy utworzono województwo śląskie. Dopiero od lat pięćdziesiątych XX wieku w związku z polityką PRL - niwelowania różnic pomiędzy regionami, oraz przyjazdem na Zagłębie za pracą mieszkańców z całej Polski (głównie z krakowskiego i kieleckiego) podobieństwo do sąsiedniego (przez słynną granicą na Brynicy) Śląska staje się coraz wyraźniejsze. Warto jednak podkreślić, że urodzony i mieszkający w Czeladzi, Sosnowcu, czy w Będzinie nie będzie Ślązakiem, tylko Zagłębiakiem podobnie zresztą tak go odbierze mieszkaniec Katowic, czy Chorzowa. Dla mieszkańców pozostałej części kraju, głównie z powodu terminów: "województwo śląskie" oraz "Górnośląski Okręg Przemysłowy", Katowice i Sosnowiec stanowią ten sam region. Historycznie więc Zagłębie Dąbrowskie jest oddzielnym regionem, natomiast geograficznie, administracyjnie, geologicznie i urbanistycznie tworzy z Górnym Śląskiem jedną całość. Odrębność Zagłębia podkreśla także Kościół Katolicki - 25 marca 1992 r. została erygowana Diecezja Sosnowiecka, której granice, w znacznym stopniu, pokrywają się z szeroko rozumianym Zagłębiem. Miasta Zagłębia Dąbrowskiego tworzą wspólny obszar miejski z miastami Górnego Śląska i tworzą tzw. Górnośląski Okręg Przemysłowy. Prezydenci 17 miast Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego podpisali 9 stycznia 2006 deklarację utworzenia jednego dużego obszaru miejskiego (na wzór Trójmiasta) zwanego Górnośląskim Związkiem Metropolitalnym. Związek został zarejestrowany 8 czerwca 2007 roku i w jego skład weszły Dąbrowa Górnicza i Sosnowiec. Tworzy go 14 miast na prawach powiatu.
[edytuj] Instytucje kultury ,sportu
- Muzeum Zagłębia w Będzinie
- Orkiestra Kameralna Zagłębia Dąbrowskiego
- Pałac Kultury Zagłębia
- Teatr Zagłębia
- Teatr Dzieci Zagłębia w Będzinie
- Zagłębie Sosnowiec
- Zagłębiowska Scena Muzyczna
- Wiadomości Zagłębia
- Związek Zagłębiowski
- Stowarzyszenie "Zielone Zagłębie"
- KS ZAGŁĘBIAK DĄBROWA GÓRNICZA
- Zagłębianka Dąbrowa Górnicza
- Czarni Sosnowiec
- Komitet Rozwoju Zagłębia
[edytuj] Religie
[edytuj] Zobacz też
- kalisko-mazowiecki okręg przemysłowy
- Staropolski Okręg Przemysłowy
- Księstwo Siewierskie
- Czerwone Zagłębie
- Zagłębiowska Nagroda "Humanitas"
- gwara zagłębiowska
- gorol
- prażonki
- fitka
