Piękno
Z Wikipedii
Piękno – pozytywna właściwość estetyczna bytu wynikająca z zachowania proporcji, harmonii barw, dźwięków, stosowności, umiaru i użyteczności, odbierana przez zmysły. Istnieje piękno idealne, duchowe, moralne, naturalne, cielesne, obiektywne i subiektywne. Pojęcie to jest silnie związane z teorią estetyki, prawdy i dobra.
W metafizyce, piękno jest jedną z transcendentalnych właściwości bytu, wyrażającą jego scalenie, przejrzystość, proporcję wewnętrzną tworzyw bytu oraz doskonałość.
Badaniami nad precyzowaniem terminu piękna zajmują się nie tylko filozofowie i artyści, lecz także teoretycy z dziedzin: historii i krytyki sztuki, antropologii, socjologii, psychologii, a także szkolnictwa.
Spis treści |
[edytuj] Próby definicji na przestrzeni wieków
W starożytnej Grecji pojęcie piękna było znacznie szersze niż w latach późniejszych. Wiązano je przede wszystkim z ideą dobra, duchowością, moralnością, myślą i rozumem; utożsamiano je wtedy z doskonałością jako warunkiem piękna i sztuki na najwyższym poziomie. Twierdzono, że piękno wynika głównie z zachowania proporcji i odpowiedniego układu. Pogląd ten przez wieki uważany był za najtrafniejszy. Wyznawali go m.in. pitagorejczycy, twierdząc, że piękno polega na doskonałej strukturze, wynikającej właśnie z proporcji części, harmonijnego ich układu. Dowodzili, że jest cechą obiektywną. W rozumieniu Arystotelesa pięknem jest wszystko, co wywołuje pozytywne emocje, zaś Platon uważał, że prawdziwe piękno jest ponadzmysłowe i jest dobrem tak wielkim jak prawda.
W V wieku p.n.e. sofiści zanegowali obiektywizm postrzegania tej wartości i ograniczyli jej pojęcie do tego co odbiera się jako przyjemne przez zmysł wzroku i słuchu. Tej teorii bliscy byli zarówno stoicy jak i niektórzy twórcy żyjący w czasie Oświecenia.
Witruwiusz w swoim dziele o architekturze pisał, że wartość piękna zostanie osiągnięta w budowli poprzez symetrię i odpowiedni stosunek elementów - wysokości i szerokości. Uważał, że podobnie jest w rzeźbie, malarstwie i przyrodzie; tę teorię popierali m.in. Leonardo da Vinci, Michał Anioł, św. Augustyn ("Umiar, kształt i ład"), Albrecht Dürer, Nicolas Poussin.
Plotyn głosił, iż decydują o nim nie tylko proporcje i właściwy układ części, ale przede wszystkim dusza, jak pisał, "przeświecająca" dane przedmioty czy elementy. To twierdzenie było propagowane przez chrześcijańskiego pisarza Pseudo-Dionizego ("proporcje i blask"). Funkcjonowało także w średniowieczu. Areopagita przypisywał piękno Bogu, jako jeden z jego atrybutów; podobnie jeden z ojców Kościoła, Klemens z Aleksandrii, łączył tę wartość z istotą dobra, pisząc, że "Bóg jest przyczyną wszystkiego co piękne." Przekonanie o tym, iż polega na połączeniu z prawdą i moralnością było w średniowieczu najpopularniejsze. Tomasz z Akwinu głosił, iż "ze względu na przyporządkowanie bytu do duszy w całości, piękne jest to, co ujrzane podoba się". Wartość ta jest jednym z transcendentaliów, którego cechą jest umiarkowanie (jako "powściągliwa i właściwa proporcja", lecz także w sensie moralnym)[1].
Na lata renesansu przypada czas rozważań na temat doskonałości a także piękna dzieł poszczególnych artystów, jak i tych pojęć samych w sobie. Petrarka i Giorgio Vasari przeciwstawiali wartość piękna (jako obiektywną) innym pojęciom estetycznym jak np. wdzięk (uważanym przez nich za subiektywne).
Christian Wolff i Cesare Ripa włączyli pojęcie doskonałości do teorii estetyki; nie wiązał tych pojęć żaden z wcześniejszych autorów piszących po Platonie. Myśl tę rozwinął Alexander Gottlieb Baumgarten, pojawiła się także w twórczości Lessinga.
Immanuel Kant uważał, że piękne jest to, co podoba się powszechnie, bezinteresownie i bezpośrednio. Oddzielał "sąd smaku" od pojęcia doskonałości.
[edytuj] Przemiany w definiowaniu pojęcia
W manieryzmie idea piękna została zastąpiona przez subtelność, wdzięk i dysharmonię. Po wieku XVIII teoria głosząca, iż piękno leży w proporcjach i zgodności części, przestała obowiązywać.
Cyprian Kamil Norwid w poemacie "Promethidion" twierdził, iż najważniejszym zadaniem sztuk plastycznych jest ucieleśnianie ideału, upowszechnianie piękna (tym samym nawiązywał do przekonań starożytnych Greków, łączących ideę piękna, doskonałości i sztuki).
Obecnie uważa się, że wzory piękna nie są stałe, pozostają swoiste dla kręgów kulturowych oraz okresu w jakim powstały. Dzieje się tak m.in. dlatego, iż częstokroć artyści starali się dać własną definicję piękna, niezależną od wcześniejszych kanonów. Tym samym piękno widziane przez artystę postrzegane jest jako subiektywne i zależne od gustu czy upodobań.
[edytuj] Przykłady piękna
[edytuj] W naturze
 Koliber |
[edytuj] W architekturze
 Fasada katedry w Reims |
[edytuj] W rzeźbie
 Auguste Rodin: Myśliciel |
[edytuj] W malarstwie
 Caravaggio: Chłopiec z koszem owoców |
 Gustav Klimt: Pocałunek |
[edytuj] W matematyce
Zobacz więcej w osobnym artykule: Piękno matematyki.
.jpg/120px-Julia_set_(C_=_0.285,_0.01).jpg)
.jpg/120px-Menger_sponge_(IFS).jpg)
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia i publikacje
- Władysław Tatarkiewicz: O doskonałości, PWN, Warszawa 1976, s. 42-56: Doskonałość estetyczna
- Edmund Burke: Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna, Warszawa 1968
- David Hume: Eseje z dziedziny moralności i smaku, Warszawa 1955
- Adam Grzeliński: Angielski spór o istotę piękna, Wydawnictwo Adam Marszałek 2001, ISBN 83-7174-916-3
Przypisy
- ↑ http://www.kbroszko.dominikanie.pl/tom_temperantia1.html Cnota umiarkowania, czystości i powściągliwości według św. Tomasza z Akwinu
