Polska Macierz Szkolna

Z Wikipedii

Polska Macierz Szkolna - organizacja kulturalno-oświatowa założona na terenie Królestwa Polskiego w 1906 r. na mocy reskryptu carskiego z 14 października 1905 r. zezwalającego na zakładanie prywatnych szkół z polskim językiem wykładowym jednak bez praw publicznych przez Józefa Świętkowskiego, Henryka Sienkiewicza, Antoniego Osuchowskiego i Mieczysława Brzezińskiego.

Celem organizacji było krzewienie i popieranie oświaty w duchu chrześcijańskim i narodowym poprzez zakładanie i prowadzenie instytucji wychowawczo-oświatowych; ochronek, szkół powszechnych, seminariów nauczycielskich,szkół średnich i szkół wyższych, organizowanie czytelni, bibliotek, uniwersytetów ludowych, urządzania odczytów, wykładów, pogadanek, przedstawień publicznych, wydawania i rozpowszechniania książek.

Legalna działalność trwała niespełna rok, bowiem w 1907 r. władze rosyjskie zdelegalizowały PMS, która odtąd prowadziła swe prace w konspiracji, aż do 1916 r., kiedy to niemieckie władze okupacyjne oficjalnie zezwoliły na jej reaktywację i zatwierdziły statut. 3 maja 1918 r., w całej Polsce, odbywały się zorganizowana przez Straż Kresową i Polską Macierz Szkolną manifestacja, jako zbiorowy protest społeczeństwa przeciw układom brzeskim (z lutego 1918 r.), przekazującym Chełmszczyznę i Podlasie Ukrainie. Był to; Dzień zbiorowej odpowiedzi na układy brzeskie. Np. w Chełmie wzięło udział 30 tys. manifestantów. Nieliczni w tym mieście Ukraińcy nie próbowali protestować. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. stowarzyszenie to rozszerzyło swój zasięg na Śląsk Cieszyński i województwa północno-wschodnie, gdzie działało szczególnie intensywnie.

W grudniu 1923 r. PMS wraz z Towarzystwem Szkoły Ludowej z Galicji i Towarzystwem Czytelni Ludowych działającym w województwie poznańskim i na Górnym Śląsku utworzyła Wydział Wykonawczy Polskich Towarzystw Oświatowych, który prowadził swą działalność na podstawie dyrektyw Komisji Porozumiewawczej Towarzystw, w skład której wchodzili prezesi tych organizacji i po jednym członku ich zarządów.

W połowie lat trzydziestych XX w. PMS prowadziła: 15 średnich zakładów ogólnokształcących, 18 szkół handlowych, 13 męskich szkół rzemieślniczo-przemysłowych, 10 żeńskich szkół przemysłowych, 5 dokształcających szkół zawodowych, 51 szkół powszechnych, 24 bursy, 36 ochronek oraz ok. 800 bibliotek z 434 tys. książek.

Szeroką działalność stowarzyszenie prowadziło poza ówczesnymi granicami kraju. Od 1921 r. na terenie Wolnego Miasta Gdańska utrzymywało wiele ochronek podtrzymujących polskość wśród dzieci oraz prowadziło polskie gimnazjum. W Czechosłowacji było największą polską organizacją liczącą ponad 8 tys. członków, głównie robotników, górników i drobnych rolników i utrzymywało całe polskie szkolnictwo prywatne na Śląsku Cieszyńskim i na Morawach.

Polska Macierz Szkolna deklarowała swą apolityczność, jednak częściowo pozostawała pod wpływem Stronnictwa Narodowego i Chrześcijańskiej Demokracji. Wydawała swój własny organ prasowy pod nazwą organizacji, w szczytowym okresie liczyła ponad 30 tys. członków. Aktywnymi działaczami byli: Józef Stemler, Władysław Sołtan, Ignacy Balicki, Marian Reiter.

Organizacja istniała do 1 sierpnia 1940 r., kiedy to zarządzeniem niemieckich władz okupacyjnych zlikwidowano wszystkie polskie fundacje i stowarzyszenia działające na terenie Generalnego Gubernatorstwa.