Przygody dobrego wojaka Szwejka
Z Wikipedii
Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej (Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války) to antywojenna powieść czeskiego pisarza Jaroslava Haška, której bohaterem jest Józef Szwejk z Królewskich Vinohradów w Pradze, sprzedawca psów i pucybut porucznika Lukasza.
Spis treści |
[edytuj] Historia książki:
Szwejk pojawił się w humoreskach Haška już w 1911, które wydane zostały rok później jako Dobry wojak Szwejk i inne osobliwe historyjki (Dobry voják Švejk a jine podvne historky). Utwory te są antyaustriacką i antywojskową satyrą. Należy nadmienić, że czeskie słowo voják oznacza po prostu "żołnierz", natomiast w polskim klasycznym tłumaczeniu zdecydowano się na użycie archaizmu "wojak" odpowiadającego brzmieniem oryginałowi.
Podczas pobytu w Kijowie Hašek powrócił do stworzonego przez siebie bohatera i w 1917 został wydany Dobry wojak Szwejk w niewoli (Dobrý voják Švejk v zajetí). Krytyka Austro-Węgier jest tu ostrzejsza niż we wcześniejszych humoreskach, gdyż Hašek nie musiał się obawiać austriackiej cenzury, ponadto utwór spełniał rolę agitacyjno-polityczną jako ulotka skierowana do rodaków. Kijowska wersja przygód Szwejka jest już zarysem powieści napisanej po wojnie, znacznie się jednak jeszcze od niej różni.
W 1921 Hašek opublikował w Czechosłowacji pierwszy tom powieści Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej. Pomimo popularności wśród czytelników, krytyka czeska chłodno przyjęła książkę, która doceniona została dopiero w Niemczech. Autor nie dokończył książki, gdyż pisanie czwartego tomu przerwała śmierć w 1923 roku.
Zaraz po śmierci Haška wydawca "Szwejka" zlecił kontynuację przygód praskiemu dziennikarzowi i satyrykowi, Karelowi Vańkowi. Vaniek powieść dokończył, jednak jego wkład w książkę nie zdobył szerszego uznania.
[edytuj] Książka a fakty:
Powieść Haszka jest w dużej mierze książką opartą na faktach i doświadczeniach autora i jego przyjaciół. Prawdziwe jest nie tylko tło historyczne i geograficzne oraz realia dotyczące ówczesnej Pragi. Zdecydowana większość (może nawet - wszyscy) niehistorycznych bohaterów książki miało swoje pierwowzory w rzeczywistości, nierzadko obdarzone tymi samymi nazwiskami. Można też założyć, że część anegdot występujących w powieści wydarzyła się naprawdę, a większość z nich - była gdzieś opowiedziana Haszkowi przy kuflu piwa. Zdarzało się, iż po publikacji książki jej bohaterowie kontaktowali się z autorem, by wyrazić swe pretensje, uwagi, bądź podziękowanie.
[edytuj] Pierwowzór Szwejka
Uważa się, że Dobry Wojak jest kompilacją charakteru i przygód zarówno autora (przygody) oraz jego towarzysza broni Františka Strašlipki (charakter, szczególnie skłonności do opowiadania anegdot). Natomiast nazwisko i wygląd Szwejka Haszek wypożyczył od swego piwnego kompana Švejka Józefa Juniora - szewca i pedicurzysty, syna Švejka Józefa, który to był dozorcą domu mieszczącego m.in. słynną gospodę 'U Kalicha".
[edytuj] Haszek jako bohater książki
Wiele z przygód spotykających Szwejka w książce istotnie opiera się na doświadczeniach Haszka (handel psami, ulubione gospody, pobyt w szpitalu dla psychicznie chorych). Jednak uznaje się, że autor najlepiej sportretowal sam siebie poprzez postać jednorocznego ochotnika Marka. Dzieli on z Haszkiem zarówno anarchizująco-cyniczne poglądy na świat, jak i część przygód (szczególnie bycie redaktorem Świata Zwierząt i wszystkie związane z tym przygody). Dodatkową wskazówką jest opisywanie dziejów batalionu właśnie przez Marka. Należy tu jednak dodać, że Haszek miał przyjaciela, Karela Marka, który technicznie rzecz biorąc, stanowił bezpośrednie alter ego jednorocznego ochotnika.
[edytuj] Ilustracje Josefa Lady
Wizerunek głównego bohatera na długie dziesięciolecia ukształtowały ilustracje w wykonaniu Josefa Lady. Dla wielu stały się wręcz nieodłączną częścią dzieła.
Pierwsze rysunki powstały po konsultacjach z Haszkiem w pierwszym zeszytowym wydaniu z 1921 roku. Natomiast te najbardziej znane cykle ilustracji Lada rysował od nowa po śmierci pisarza w latach 1923-25. Stworzył wówczas zupełnie nowy wizerunek bohatera - prostodusznego, łysego, grubego piwosza
[edytuj] Popularność na świecie
Opowieść o przygodach Szwejka zdobyła ogromną popularność na całym świecie - wydana została w 57 językach. Najbardziej znany polski przekład jest autorstwa Pawła Hulki-Laskowskiego z 1931 roku. W roku 1991 pojawiło się tłumaczenie Józefa Waczkówa pt. Dole i niedole dzielnego żołnierza Szwejka, mające - wg tłumacza - przybliżyć ironię oryginału zamiast stworzonej przez Hulkę-Laskowskiego atmosfery dobroduszności. Jednak przekład ten nie spotkał się z uznaniem wśród wielbicieli powieści.
Przygody Szwejka stały się podstawą wielu utworów literackich, w większości pastiszy. W latach czterdziestych w Niemczech powstała sztuka Bertolta Brechta Szwejk podczas II wojny światowej. Zaś londyńskie emigracyjne Wiadomości Polskie publikowały satyryczne komentarze polityczne Wacława Solskiego "Opowieści o Szwejku". Podobieństwem do Szwejka naznaczona jest powieść Władymira Wojnowicza Życie i niezwykłe przygody żołnierza Iwana Czonkina a nawet Paragraf 22 Josepha Hellera. Natomiast w Czechach w roku 1992 Josef Marek wydał powojenną kontynuuację przygód Dobrego Wojaka w realnym socjalizmie (Osudy dobrého Švejka po druhé světové válce).
Na kanwie "Szwejka" powstało też wiele filmów. Pierwszy, autorstwa Karela Lamača, już w 1926 roku.
Najbardziej znaną do dziś jest dwuczęściowa wersja Karela Steklego z 1957 roku z Rudolfem Hrušínskim w roli tytułowej. 3 lata wcześniej powstała też animowana wersja "Przygód" w reżyserii Jiriego Trnki. W Polsce powstały w latach 90. ekranizacje telewizyjne, w których w postać Szwejka wcielił się Jerzy Stuhr.
Na całym świecie książka Haszka, która zyskała status "kultowej", stała się też podstawą powstania tzw. ruchu szwejkologicznego - żartobliwego towarzystwa propagującego popularyzację książki i "szwejkowego" sposobu na życie. Najpopularniejszym polskim "szwejkologiem" jest dziennikarz Leszek Mazan.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Tekst książki (cz)
