Stanisław Herbst

Z Wikipedii

Stanisław Herbst, pseud. Chrobot (ur. 12 lipca 1907 w Rakvere, Estonia, zm. 24 czerwca 1973 w Warszawie), historyk polski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wojskowej Akademii Politycznej, prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego.

Był synem Wacława (bankowca, porucznika artylerii) i Marii z Nowohońskich (z rodziny ziemiańskiej). Uczęszczał do Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, po jego ukończeniu (1926) podjął studia z historii i historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. W gronie jego wykładowców byli m.in. Henryk Mościcki, Wacław Tokarz oraz Oskar Halecki, pod którego opieką obronił w 1931 doktorat (na podstawie pracy Wojna inflancka 1600-1602). W latach 1933-1934 uczył historii w gimnazjum w Pruszkowie, 1935-1936 uzupełniał studia na Politechnice Warszawskiej; od 1936 do wybuchu wojny był starszym asystentem w Zakładzie Architektury Polskiej i Historii Sztuki politechniki. Pracował również w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, gdzie był urzędnikiem w Departamencie Wyznań (1935-1937) i doradcą naukowym ministra (1937-1939).

Po wybuchu II wojny światowej pracował początkowo w Archiwum Ordynacji Nieświeskiej, następnie w antykwariacie Czesława Garlińskiego, Bibliotece Narodowej i Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie; wspólnie z Piotrem Biegańskim, Stanisławem Lorentzem i Janem Zachwatowiczem ratował dzieła sztuki podczas powstania warszawskiego. Pracownik Referatu Żydowskiego w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej, uczestniczył w akcji pomocy Żydom - przygotowywał materiały ujawniające zbrodnie hitlerowskie, utrzymywał kontakty z ugrupowaniami w getcie warszawskim, pomagał w ukrywaniu osób narodowości żydowskiej w domach w Warszawie. Brał także udział w tajnym nauczaniu w konspiracyjnej Wolnej Wszechnicy Polskiej.

Po wojnie kierował Działem Dokumentacji w Państwowym Instytucie Historii Sztuki w Warszawie (1945-1946), następnie prowadził wykłady z historii kultury na Politechnice Warszawskiej (1946-1947). W 1946 związał się zawodowo z Uniwersytetem Warszawskim. Po habilitacji z historii nowożytnej (1946, praca Ulica Marszałkowska w Warszawie 1754-1914) został docentem w Katedrze Historii Nowożytnej Polski (1948-1956); przez pewien czas pracował także w bibliotece uniwersyteckiej (1946-1948 bibliotekarz, 1948 kustosz). W 1954 został profesorem nadzwyczajnym. W kolejnych latach pracował w Katedrach Historii Polski Feudalnej (1956-1959), Historii Polski do XVIII Wieku i Nauk Pomocniczych Historii (1959-1968, 1962-1968 kierownik), Historii Nowoczesnej i Najnowszej (1967-1968, kurator) oraz w Instytucie Historycznym (1968-1973); profesorem zwyczajnym został w 1961. Kierował na uniwersytecie nadzwyczaj licznymi seminariami historycznymi, był promotorem około 70 prac doktorskich.

Poza Uniwersytetem Warszawskim pozostawał związany z Instytutem Historii PAN (1953-1961 kierownik Zakładu Atlasu Historycznego), Wojskową Akademią Polityczną w Warszawie (1957-1968 kierownik Katedry Historii Wojskowości i Sztuki Wojennej), Mazowieckim Ośrodkiem Badań Naukowych w Warszawie (od 1967 przewodniczący Rady Naukowej) oraz Żydowskim Instytutem Historycznym w Polsce (od 1969 przewodniczacy Rady Naukowej). W 1945 został przyjęty w poczet członków Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1945 członek-korespondent, 1950 członek zwyczajny); był sekretarzem Komisji Atlasu Historycznego Ziem Polskich (1948-1952) oraz sekretarzem Komisji Historii Kultury i Sztuki (1950-1952) Towarzystwa. Był aktywnym działaczem Polskiego Towarzystwa Historycznego, w latach 1953-1955 pełnił funkcję sekretarza, a od 1956 (do końca życia) prezesa. Ponadto należał do Towarzystwa Naukowego w Białymstoku, Towarzystwa Naukowego w Gdańsku, Towarzystwa Naukowego Płockiego, Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Brał udział w Międzynarodowych Kongresach Historycznych w Wiedniu (1965) i Moskwie (1970), zasiadał w Obywatelskim Komitecie Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie (od 1971) oraz w Stołecznej Radzie Narodowej (1958-1962). Współpracował z organizacjami chrześcijańskimi i harcerskimi.

Wśród nagród i odznaczeń, które stały się udziałem Herbsta, można wymienić nagrodę I stopnia ministra obrony narodowej (1968, za badania nad powstaniem kosciuszkowskim), Krzyż Kawalerski (1956) i Oficerski (1966) Orderu Odrodzenia Polski, Order Sztandaru Pracy II klasy (1966), tytuł Zasłużony Nauczyciel PRL (1969).

Zainteresowania naukowe Herbsta obejmowały historię nowożytną wojskowości, historię miast, historię kultury nowożytnej, metodologię historii i geografię historyczną. Był wybitnym znawcą dziejów Warszawy i Mazowsza. Przeprowadził pełne badania nad genezą polskiej sztuki wojennej XV i XVI wieku oraz kształtowaniem się sztuki dowodzenia w początkach XVII wieku. Dokonał charakterystyki elementów sztuki wojennej, prowadzonej przez wojska improwizowane, badał znaczenie mas ludowych w wojnach polskich. Wiele uwagi poświęcił powstaniu kościuszkowskiemu, m.in. zbadał genezę insurekcji i szlak bojowy oraz wykazał nowatorstwo dowodzenia Kościuszki; opracował pamiętniki Jana Kilińskiego. Analizował instytucję cechu, znaczenie miast polskich w systemie władzy politycznej, dzieje i znaczenie twierdz (m.in. Zamościa i Modlina). Badał dzieje warszawskiej ludności żydowskiej, interesował się historią drukarstwa polskiego oraz znaczeniem sarmatyzmu w kulturze polskiej XVII wieku. Zgromadził bogate materiały źródłowe i ikonograficzne do panowania Zygmunta Wazy.

Współpracował z wieloma czasopismami, m.in. "Biuletynem Historii Sztuki i Kultury" (1937-1939), "Rocznikiem Warszawskim" (1960-1972), "Kwartalnikiem Historycznym", "Przeglądem Historycznym", "Wojskowym Przeglądem Historycznym", "Studiami i Materiałami do Historii Wojskowości". Był członkiem Komitetu Redakcyjnego Polskiego Słownika Biograficznego. Ogłosił ponad 550 prac naukowych, m.in.:

• Toruńskie cechy rzemieślnicze (1933)
• Kleck 1506 (1934)
• Miedzy Bugiem a Wisłą 1794 (1935)
• Wojna moskiewska 1507-08 (1935)
• Twierdza Zamość. Część historyczna (1936, z Janem Zachwatowiczem)
• Zarys nauk pomocniczych historii (1948, z Aleksandrem Gieysztorem)
• Miasta i mieszczaństwo Renesansu polskiego (1954)
• Zamość (1955)
• Odrodzenie w Polsce (1956)
• Polska kultura mieszczańska na przełomie XVI i XVII wieku (1956)
• Regionalne badania historyczne w przeszłości i w Polsce Ludowej (1956)
• Studia renesansowe (1956)
• Historia wojskowa: treść, dzieje, metoda i metodologia (1961)
• Kultura polska w źródłach i opracowaniach (1961, z Juliuszem Bardachem)
• Polskie Tysiąclecie (1961, z Aleksandrem Gieysztorem i Bogusławem Leśnodorskim)
• L'historiographie militaire polonaise (1969)
• Umysłowość i ideologia polska w XVII wieku (1969)

[edytuj] Źródła

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983
• Warszawa, Wydanie II. A. Moraczewski. Warszawa 1938, s. 357.
• Walka o dobra kultury Warszawy 1939-1945. T. I, Warszawa 1970, s. 130-142