Teby (Egipt)
Z Wikipedii
Teby (egip. Uaset, gr. Θήβαι - Thēbai, u Homera Stubramne) - starożytne miasto w Górnym Egipcie, położone nad Nilem, ok. 600 km na południe od dzisiejszego Kairu.
|
Uaset - nazwa Teb zapisana hieroglifami.
Za czasów wczesnego Średniego Państwa (XI dynastia) Teby stały się stolicą Egiptu. Utraciły tę funkcję za panowania XII dynastii, by odzyskać ją w początku Nowego Państwa (XVIII dynastia). Główną świątynią Teb była świątynia Amona, zwana Ipet-sut, dzisiaj Karnak, wraz z towarzyszącymi jej okręgami kultowymi boga Montu (starego bóstwa Teb, wypartego z funkcji głównego boga przez Amona) oraz bogini Mut (partnerki Amona). Przez około 1500 lat niemal każdy król Egiptu pozostawiał w Karnaku ślad swej działalności. Król Amenhotep III (XVIII dynastia) wzniósł na południe od Karnaku tzw. "harem południowy" Amona, rozbudowywany przez Tutanchamona i Ramzesa II. Współcześnie istniejące miasto Luksor rozwinęło się wokół tej właśnie południowej świątyni, w której w czasach rzymskich istniał obóz wojskowy (łac. castra), któremu (przez dodanie arabskiego rodzajnika "al-" do "castra") Luksor zawdzięcza swą dzisiejszą nazwę (al-Uksur).
Leżące na lewym brzegu Nilu Teby Zachodnie, to nekropola, której początki datuje się na czasy Starego Państwa (At-Tarif), dzieląca się na kilka okręgów. Dolina Królów, gdzie pochowano niemal wszystkich władców Nowego Państwa, z czasów od XVIII do końca XX dynastii. Dolina Królowych miejsce pochówku królewskich małżonek oraz synów królewskich - następców tronu z czasów XIX i XX dynastii. Dra Abu al Naga, gdzie znajdują się groby władców tebańskich z czasów II Okresu Przejściowego, tworzących XVII dynastię. Na krawędzi pustyni królowie Nowego Państwa wznosili swoje świątynie grobowe, w których sprawowany był ich pośmiertny kult. Najsłynniejsze, czyli najlepiej zachowane, z nich to świątynia Milionów Lat Jedności z Tebami Ramzesa II, zwana Ramesseum, świątynia Ramzesa III w południowej części Teb Zachodnich, w Medinet Habu, oraz wcześniejsza od nich świątynia Milionów Lat królowej Hatszepsut u stóp urwiska płaskowyżu pustyni Libijskiej w Deir el-Bahari. Największa świątynia grobowa należała do Amenhotepa III. Dziś pozostały z niej tylko bardzo skromne szczątki oraz dwa olbrzymie posągi, stojące niegdyś u wejścia, tzw. kolosy Memnona.
Obok nekropoli królewskich w Tebach Zachodnich znajduje się także rozległy zespół nekropoli prywatnych - grobowce najwyższych urzędników państwowych, w Szeich Abd el Gurna z czasów Nowego Państwa oraz Assassif z grobowcami dostojników z czasów XXV i XXVI dynastii i wreszcie wioska i grobowce rzemieślników, pracujących przy wykuwaniu i dekorowaniu grobów królewskich - Deir el-Medina.
Na południowym skraju Teb Zachodnich, w Malkata, odkryto pałac królewski, wzniesiony przez Amenhotepa III, dla jego wielkiej małżonki - królowej Teje.
Syn Amenhotepa III, Amenhotep IV, był twórcą monoteistycznej religii, wprowadzającej kult jedynego boga Atona. Po kilku latach panowania zmienił swą tytulaturę, przyjął imię Echnaton i opuścił Teby, polecając wybudować nową stolicę. Świątynie tebańskie zostały zamknięte, a wizerunki i imiona tebańskiego boga Amona skuwano ze ścian. Kult "starych bogów" przywrócił młodziutki Tutanchamon, który jednak nie wrócił do Teb, lecz przeniósł się z dworem do Memfis. Pochowany wszakże został w Dolinie Królów, a jego grobowiec jest jednym z niewielu królewskich grobowców, odkrytych w Egipcie w stanie niemalże nienaruszonym, do którego włamano się lecz nie został obrabowany.
W swej historii Teby według danych szacunkowych dwukrotnie były pod względem populacji największym miastem na świecie. Pierwszy raz około roku 1980 p.n.e. wyprzedziły miasto Ur i drugi raz około roku 1400 p.n.e. wyprzedziły Memfis.
Za panowania XIX dynastii stolica została przeniesiona do Dolnego Egiptu, jednak Teby nadal były jednym z ważniejszych miast imperium, choć odgrywały rolę przede wszystkim religijną. Po śmierci ostatniego władcy XX dynastii potężni kapłani Amona proklamowali w Tebach teokratyczne państwo podległe bezpośrednio woli boga Amona. Podwaliny samodzielności politycznej kapłanów położył, prawdopodobnie jeszcze za życia ostatniego władcy XX dynastii, arcykapłan Amona imieniem Herhor.
Teby podupadły w wyniku dwukrotnego najazdu Asyryjczyków, którzy walczyli z nubijskimi władcami XXV dynastii i splądrowali miasto. W czasach greckich Teby były ośrodkiem sprzeciwu wobec panowania obcych, nieegipskich władców. Podczas rządów rzymskich miasto przestało istnieć.
W 1979 kompleks starożytnych budowli został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.
