Ustrój polityczny Białorusi

Z Wikipedii

Białoruś

Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Białorusi Ustrój polityczny Konstytucja Prezydent Alaksandar Łukaszenka Parlament Izba Przedstawicieli Rada Republiki Premier Siarhiej Sidorski Rząd Sąd Konstytucyjny Podział administracyjny Partie polityczne Wybory prezydenckie 2006 Wybory parlamentarne 2008 Polityka zagraniczna Wikiprojekt Polityka

Białoruś formalnie jest krajem o ustroju semiprezydenckim (podobnie jak Rosja i Francja), reguluje to konstytucja z 1994 roku, nowelizowana w 1996 roku, jednak władza jest powszechnie uznawana za autorytarny reżim pod wodzą Aleksandra Łukaszenki i jego zaufanych współpracowników.

Spis treści 1 Geneza ustroju 2 Prezydent 3 Rząd 4 Parlament 5 Sąd Konstytucyjny

[edytuj] Geneza ustroju

27 lipca 1990 roku, widząc chwiejący się w posadach ZSRR, Rada Najwyższa Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Ludowej przyjęła deklarację suwerenności państwowej. Ponad rok później, 28 sierpnia 1991 roku, pod wpływem puczu Janajewa, Rada Najwyższa przyjęła także ustawę o niezależności państwowej Białorusi. Pomimo powyższych kroków, nie zamierzano zrywać bliskich kontaktów z Moskwą. W 1991 roku podpisano akty ustanawiające wspólnotę gospodarczą i unię celną z Rosją oraz Wspólnotę Niepodległych Państw. Proces odnawiania starych więzi zakończył się 2 kwietnia 1997 roku umową o utworzeniu Związku Białorusi i Rosji (ZBiR).

W styczniu 1992 roku pięć białoruskich partii politycznych wystąpiło z inicjatywą przeprowadzenia referendum dotyczącego ewentualnego rozwiązania Rady Najwyższej, złożonej z ludzi związanych z poprzednim reżimem. Rada zgodziła się jednak jedynie na referendum konstytucyjne. 15 marca 1994 roku Rada Najwyższa uchwala konstytucję, która wchodzi w życie 30 marca 1994 roku. Zastąpiła ona socjalistyczną konstytucję (z wieloma poprawkami) z 1978 roku.

23 czerwca i 10 lipca 1994 roku mają miejsce dwie tury wyborów prezydenckich. Zwycięża w pierwszej turze Alaksandar Łukaszenka, a w drugiej zgarnia 80% głosów, pomimo iż na zwycięzcę typowany jest premier Wiaczesław Kiebicz. Tym samym rozpoczyna się proces odchodzenia od demokratycznych zmian zapoczątkowanych w 1990 roku.

31 sierpnia 1995 roku wydany zostaje przez prezydenta dekret "O pewnych środkach na rzecz zapewnienia stabilności i porządku prawnego w Republice Białoruś". Na jego mocy pozbawiono deputowanych immunitetu, zawieszono działalność białoruskich związków zawodowych, a minister sprawiedliwości i prokuratura otrzymały do ręki narzędzia prawne pozwalające im na wzmocnienie nadzoru nad partiami politycznymi i organizacjami społecznymi.

Jesienią 1996 roku opozycja parlamentarna i pozaparlamentarna zagroziły wszczęciem procedury odsunięcia Łukaszenki od władzy, jeżeli ten nie wycofa się z planowanego przeprowadzenia zmian konstytucyjnych. Zamierzał poddać je pod głosowanie w referendum ogólnokrajowym, zmiany te miały dać mu szerokie uprawnienia. 19 listopada 1996 roku Sąd Konstytucyjny rozpoczął procedurę impeachmentu, z powodu wielokrotnego naruszenia przez prezydenta konstytucji. Czując zagrożenie, prezydent rozpoczął negocjacje z parlamentem - zawarto porozumienie, że przygotowaniem konstytucji zajmie się Zgromadzenie Konstytucyjne, a referendum będzie miało charakter konsultacyjny. Porozumienie te nie zostało ratyfikowane przez Radę, co dało prezydentowi pretekst do odstąpienia od niego. Łukaszenka łamiąc konstytucję zdymisjonował przewodniczącego Centralnej Komisji Wyborczej, a w referendum 70% głosujących poparło prezydenckie propozycje. Doszło do rewizji zasad naczelnych konstytucji z 1994 roku, m.in.:

• zanegowania zasad pluralizmu politycznego,
• zanegowania zasady przedstawicielstwa ogólnonarodowego i trójpodziału władz,
• wprowadzenia niemal absolutnej władzy prezydenta - nieograniczonego dekretodawstwa, pozbawienia praw i wolności człowieka i obywatela,
• ograniczenia uprawnień i marginalizacji parlamentu, Sądu Konstytucyjnego oraz poddania ich niemal całkowitej kontroli prezydenta.

17 października 2004 roku razem z wyborami parlamentarnymi miało na Białorusi miejsce tzw. referendum na temat wykreślenia z konstytucji ograniczeń odnośnie liczby sprawowanych kadencji przez głowę państwa. Uważa się, że gdyby głosowanie zostało przeprowadzone zgodnie ze standardami europejskimi, Łukaszenka nie uzyskałby niezbędnej liczby głosów do przeprowadzenia zmian w konstytucji (potrzeba do tego nie większości biorących udział w referendum, a głosów większości obywateli Białorusi).

Prezydent Łukaszenka wystartował w wyborach w 2006 roku i wygrawszy je (zdaniem m.in. OBWE zostały one sfałszowane), rozpoczął trzecią (faktycznie czwartą) już kadencję w fotelu prezydenta.

[edytuj] Prezydent

Władzę wykonawczą sprawuje prezydent, wybierany na 5-letnią kadencję z możliwością jednorazowej reelekcji (wcześniej kadencja 7 lat, po referendum z 17 października 2004 uległo to zmianie), oraz w odpowiednim zakresie rząd. Prezydent posiada niemal nieograniczone uprawnienia w stosunku do całego aparatu państwowego, a poprzez nadrzędność dekretów nad ustawami oraz wyłączną możliwość rozpisywania referendum, władza ma charakter dyktatorski. Uprawnienia prezydenckie podzielić można umownie na cztery największe grupy:

• w stosunku do konstytyucyjnych organów państwa: za zgodą Izby Deputowanych powołuje premiera i ministrów, ma prawo uchylania aktów rządu, za zgodą Rady Republiki powołuje przewodniczących Sądu Najwyższego i Konstytucyjnego, powołuje 6 z 12 sędziów Sądu Konstytucyjnego, powołuje 6 członków Komisji Centralnej ds. wyborów i przeprowadzania referendów powszechnych, zarządza wybory do parlamentu i do lokalnych organów przedstawicielskich, rozwiązuje izby parlamentu,
• kompetencje prawodawcze: prawo inicjatywy ustawodawczej, podpisywania ustaw i weta zawieszającego, zarządania referendów powszechnych, wystepowania do Sądu Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności z konstytucją aktów normatywnych, prawo występowania do parlamentu z wnioskiem o zmiane lub uzupełnienie konstytucji, wydawanie rozporządzeń i zarządzeń, prawo wydawania na podstawie upoważnienia parlamentu dekretów a bez takiego upoważnienia również dekretów tymczasowych,
• kompetencje z zakresie stosunków zewnętrznych i obrony kraju: prowadzi rokowania i podpisuje umowy międzynarodowe, powołuje i odwołuje dyplomatów, zwołuje i przewodniczy Radzie Bezpieczeństwa, powołuje i zwalnia państwowego sekretarza Rady Bezpieczeństwa, jest głównodowodzącym Sił Zbrojnych, powołuje i zwalnia wyższych dowódców Sił Zbrojnych, wprowadza stan wojenny, ogłasza mobilizację,
• uprawnienia w sferze stosunków z obywatelami: decyduje o nadaniu obywatelstwa oraz o jego ustaniu i o azylu, stosuje prawo łaski, przyznaje nagrody i odznaczenia państwowe, ustanawia święta państwowe i dni wolne, wprowadza stan wyjątkowy.

Prezydent może zostać usunięty z urzędu za popełnienie zdrady stanu lub innego ciężkiego przestępstwa. Wniosek o to może przedstawić 1/3 Izby Deputowanych, a śledztwo i oskarżenie należy do kompetencji Rady Republiki. Za decyzją usunięcia musi opowiedzieć się 2/3 Izby Deputowanych i 2/3 Rady Republiki. Prezydent może także zostać zwolniony przedterminowo w razie jego niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia. Decyzję taką podejmuje na wniosek specjalnie po to powołanej przez obie izby parlamentu komisji, Izba Deputowanych oraz Rada Republiki - obie większością 2/3 głosów.

Od 1994 roku prezydenturę już drugą kadencję sprawuje Alaksandar Łukaszenka, legalność jego władzy oraz uczciwość przeprowadzanych w ostatnich latach wyborów i referendum stoi pod znakiem zapytania - jest kwestionowana przez opozycję oraz instytucje międzynarodowe: OBWE, NATO, UE oraz Radę Europy. Szczególnie kontrowersyjna była zmiana konstytucji państwa z 1996 roku umożliwiająca przedłużenie prezydentury Łukaszenki aż do 2001 roku (wybory powinny były się odbyć w 1999 roku).

[edytuj] Rząd

Rząd wnosi z kolei do parlamentu projekty ustaw (może to jednak czynić i prezydent), kieruje bieżącą polityką wewnętrzną i zagraniczną, a także określa kierunki gospodarczo-społecznego rozwoju kraju.

[edytuj] Parlament

Białoruski parlament składa się z dwóch izb. Pierwsza izba - Izba Reprezentantów - jest wybierana w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję. Drugą izbę - Radę Republiki - stanowią przedstawiciele władz terenowych. De facto, mimo wielu konstytucyjnych uprawnień, parlament na Białorusi jest jednym z narzędzi prezydenta Aleksandra Łukaszenki. Ostatnie wybory w (2004) pozostawiły wiele do życzenia. W wyniku fałszerstw i manipulacji prawie wszystkie mandaty w Izbie Reprezentantów obsadzili "bezpartyjni" popierający Łukaszenkę. Opozycyjne wiece, które zgromadziły ledwie kilkaset osób, zostały brutalnie rozbite przez prezydencką bezpiekę.

[edytuj] Sąd Konstytucyjny

Organ składający się z 12 sędziów, spośród których 6 mianuje prezydent, a 6 wybiera Rada Republiki. Sąd Konstytucyjny orzeka o:

• zgodności ustaw, dekretów prezydenta, umów międzynarodowych itd. z konstytucją i umowami międzynarodowymi,
• zgodności aktów prawnych organizacji międzynarodowych, do których należy Białoruś z konstytucją,
• zgodności uchwał Rady Ministrów z konstytucją,
• zgodności aktów prawnych każdego innego organu państwowego z konstytucją.