Wandalowie
Z Wikipedii
Wandalowie – grupa plemion wschodniogermańskich mieszkająca od końca III w. p.n.e. na terenie występowania kultury przeworskiej (początkowo na Dolnym Śląsku, w Polsce centralnej i zachodnim Mazowszu).
Spis treści |
[edytuj] Historia
Ich kolebką był prawdopodobnie Półwysep Skandynawski i północna część Półwyspu Jutlandzkiego.
W czasie wywołanej najazdem Hunów (od 375 r.) wędrówki ludów część Wandalów (Hasdingowie) sprzymierzyła się z irańskojęzycznym ludem Alanów i dotarła na obszary między Dunajem i Cisą. Hasdingowie przekroczyli w noc sylwestrową 406 r. Ren w rejonie Mogontiacum (Moguncji) i znaleźli się na ziemiach cesarstwa rzymskiego. W 409 r. dotarli do Hiszpanii, podczas gdy inne odłamy Wandalów dotarły do Dacji i Panonii. Z Półwyspu Iberyjskiego pod wodzą Genzeryka przeprawili się przez Cieśninę Gibraltarską (w sile ok. 80 000 ludzi) do Afryki Północnej w 429, gdzie utworzyli, kwitnące aż do 477 r., państwo Wandalów i Alanów, które obejmowało Mauretanię, wyspy Morza Śródziemnego wraz z Sardynią, Korsyką i czasowo Sycylią. Wandalowie żyli z łupów i piractwa, które zagrażało całemu basenowi Morza Śródziemnego.
W 455 r. złupili w jednym wypadzie Rzym, a ogromne skarby przewieźli do Kartaginy. Było to odwetem za pogwałcenie traktatu zawartego między Genzerykiem, a cesarzem rzymskim, Walentynianem III. Jeden z punktów mówił o zaślubinach córki cesarskiej, Eudokii, z synem Genzeryka, Hunerykiem. W czasie wyprawy porwano ją i wywieziono do państwa Wandalów, gdzie została żoną królewskiego syna. Kolejni cesarze i wodzowie rzymscy podejmowali bezskuteczne wyprawy przeciwko Wandalom. Teodoryk, król Ostrogotów i władca Italii, zawarł z Wandalami pokój.
Na początku lat 30. VI w. cesarz bizantyjski Justynian postanowił się z nimi rozprawić. By odwrócić uwagę przeciwnika, wywołano bunt ludności na Sardynii. Gdy Wandalowie zajmowali się tłumieniem buntu, wojsko bizantyjskie w sile 15 000 żołnierzy wylądowało w Afryce. Belizariusz, dowódca wojsk bizantyjskich, pokonał Wandalów w dwóch bitwach pod Kartaginą. Król Wandalów, Gelimer, zamknął się w twierdzy numidyjskiej, ale wzięto go głodem. Został przewieziony do Konstantynopola, gdzie zamieszkał w majątku. Wiedząc, że nie ma szans na obronę królestwa Wandalów, pozwolił na włączenie go do cesarstwa. Jego żołnierzy wcielono do armii cesarskiej, gdzie szybko stracili swą odrębność.
Niestety, dzieje Wandalów znamy jedynie z dokumentów pozostawionych przez ich zwycięzców oraz innych ludów germańskich, takich jak Frankowie, Gotowie i Longobardowie. Wandalowie podobnie jak większość Germanów w czasie wielkiej wędrówki ludów byli arianami. Arianizm zwalczany był przez Kościół katolicki jako herezja. Przeciwnicy i zwycięzcy Wandalów skazali ich na zapomnienie, tym bardziej, że w dalszej historii tego ludu nie znalazł się już żaden władca równie wybitny, jak Genzeryk. Pisma Wandalów i ich tradycja kulturalna zostały zniszczone, a oni sami wtopili się bez śladu w miejscową ludność mauretańską i łacińskojęzyczną. Część została deportowana do Italii. Ich losy znamy przede wszystkim z opisów katolickich pisarzy takich jak Fulgencjusz z Ruspe i Wiktor z Wity.
[edytuj] Dziedzictwo etymologiczne
Od zniszczeń pozostawionych po najeździe na Rzym (w poszukiwaniu metalu Wandalowie wyrywali żelazne klamry spinające kamienie, z których zbudowane były budynki, powodując ich rychłe zawalenie) nazwa plemienna wandal stała się synonimem osobnika niszczącego wszystko na swojej drodze. W języku polskim dla rozróżnienia stosuje się dwie formy: Wandalowie na określenie członków plemienia oraz wandale na określenie osób bezcelowo niszczących różne dobra, czyli oddających się wandalizmowi.
Jedna z hipotez wywodzi nazwę południowej części Hiszpanii, Andaluzji od zniekształconego przez Arabów określenia Vandolita (teren Wandalów).
[edytuj] Świadectwa piśmiennictwa
W latach 1669-1686 na ziemi słupskiej wydzielono Okręg Wandalski, wśród poddawanej zniemczeniu lokalnej ludności słowiańskiej, z odprawianymi polskimi nabożeństwami dla ludu określanego jako Wenden (łac. Vandali) lub Cassuben[1].
Inne wzmianki o Wandalach w różnych kontekstach są autorstwa lub w dziełach:
- Pontanusa w katechizmie Marcina Lutra
- Adama z Bremy czytamy:
- "Annales Augustani" (1056)
- Gerharda z Augsburga w "Miracula Sancti Oudalrici" ([983]]-993)
- "Annales Alamanici" (796)
- Tacyta sprzed 76
Przypisy
- ↑ J. Spors, Geneza i rozwój terytorialny nazwy Kaszuby w znaczeniu etnicznym w XIV-XVI w., Roczn. Słupski 1988-1989, Słupsk 1991, s. 83
[edytuj] Bibliografia
- Jerzy Strzelczyk, Wandalowie i ich afrykańskie państwo, wyd. 2, PIW 2005, ISBN 83-06-02964-X
