Czeladź

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Czeladź – służba.

Współrzędne: 50°20' N 19°05' E50.3333333 19.0833333 (Czeladź)

Czeladź


Herb Czeladzi	Flaga Czeladzi

Gmina
- rodzaj

Czeladź
miejska

Założono

1228

Prawa miejskie

1262

Burmistrz

Marek Mrozowski
(e-mail)

Powierzchnia

16,57 km²

Położenie

50° 20' N
19° 05' E

Liczba mieszkańców (2004)
- liczba ludności
- gęstość
- aglomeracja

34 402
2076,2 os./km²
3 487 000 (Katowice)

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

41-250

Tablice rejestracyjne

SBE

Położenie na mapie Polski

Czeladź

TERC10
(TERYT)

2243301021

Miasta partnerskie

Auby

Żydaczów

Viesite

Varpalota

Urząd miejski³

ul. Katowicka 45
41-250 Czeladź
tel. 32 763-36-91,
76-37-910; faks 32 763-36-94

Strona internetowa miasta

Czeladź – miasto i gmina nad rzeką Brynicą położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie będzińskim, w centrum Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP). W latach 1957-1975 Czeladź była miastem na prawach powiatu. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

Według danych z 30 czerwca 2004², miasto miało 34 402 mieszkańców.

Graniczy z miastami: Będzin, Katowice, Siemianowice Śląskie oraz Sosnowiec.

Jest najstarszym miastem powiatu będzińskiego oraz całego Zagłębia Dąbrowskiego, powstało w XIII w. W latach 1443 - 1790 wchodziło w skład Księstwa Siewierskiego. Było ważnym ośrodkiem wydobycia węgla kamiennego (kopalnia "Saturn" dawniej "Czeladź"). Na pokopalnianych terenach funkcjonuje obecnie Centralny Zakład Odwadniania Kopalń. W 1998 w Czeladzi został wybudowany pierwsze centrum handlowe M1 w Polsce. W mieście swoją filię posiada fabryka urządzeń grzewczych "Buderus". We wschodniej części miasta wielkie centrum logistyczne Alliance Logistics Center Silesia. Ponadto istnieją zakłady ceramiczne (dawniej "Józefów"), fabryka okien "OKFENS" i wiele innych średnich i małych firm, które kształtują gospodarcze oblicze miasta.

W mieście działają dwa kluby sportowe. Czeladzki Klub Sportowy posiada I-ligową drużynę koszykarzy. Natomiast KS Górnik Piaski bazuje na stale rozwijającej się drużynie piłkarskiej.

Bogate życie kulturalne miasta, wielowiekowe tradycje i wysoki poziom czeladzkiej oświaty sprawiają, iż kolejne pokolenia "Szwedów" z sentymentem z bliska i z oddali odnoszą się do swojej "małej ojczyzny". Jest to niewątpliwie zasługą licznych społeczników animujących wiele inicjatyw obywatelskich i instytucjonalnych (z pomocą Domu Kultury "Odeon", Towarzystwa Miłośników Czeladzi, parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika).

Czeladź bierze aktywny udział w programie współpracy partnerskiej z miastami: Auby (we Francji), Żydaczów (na Ukrainie), Viesite (na Łotwie),Varpalota (na Węgrzech).

W mieście znajduje się Centrum Handlowe "M1", w którym są między innymi: Media Markt, Praktiker, Real.

W Czeladzi mieszka aktualnie dwóch senatorów RP: Czesław Ryszka (PiS) – wybrany z okręgu częstochowskiego, Zbigniew Szaleniec (PO) – wybrany z okręgu sosnowieckiego.

Neoromański kościół Św. Stanisława Biskupa i Męczennika,wybudowany w latach w latach 1904 - 1913.

Pałac "Pod Filarami", wybudowany w stylu neoklasycystycznym przez Kopalnię "Saturn" w 1924 roku.

Charakterystyczna zabudowa przy ul. Kościelnej w Czeladzi

Zabytkowa figura Świętego Jana Nepomucena w Czeladzi.

Budynek dawnego kina "Uciecha", 2007.

Studnia na rynku w Czeladzi

[edytuj] Kalendarium Czeladzi

[edytuj] XIII wiek

1228, 1 sierpnia – pierwsza udokumentowana wzmianka o Czeladzi, w wydanym w Rybniku przez księcia Kazimierza z Opola akcie o zrekompensowaniu palatynowi Opola – Klemensowi jego wydatków poniesionych w związku z pracami przy obwarowaniu opolskiego zamku.
1243, 5 sierpnia – na wiecu nad Myrawą, książę Konrad mazowiecki potwierdził posiadłości klasztoru w Staniątkach. W akcie tym jest wymieniona m.in. Czeladź (oryg. CELAD) nad rzeką Brynicą z bobrami i karczmą.
1260, 28 maja – książę Władysław opolski odkupuje Czeladź od klasztoru w Staniątkach.
1262, 27 września – dokumentem wydanym w Czeladzi, Władysław, książę Opola potwierdza sprzedaż udziału we wsi Milowice na rzecz klasztoru w Henrykowie przez braci Bogusza i Pawła Brukalich. Jako jeden ze świadków w tym akcie wymieniony jest Stephanus – rector ecclesie z Czeladzi.

[edytuj] XIV wiek

1308 - 21 października – Jan Muskata, biskup krakowski na mocy aktu wydanego w Czeladzi, udzielił Janowi Saksończykowi inwestury na probostwo parafii św. Małgorzaty pod Bytomiem
1364 - wrzesień – przez Czeladź przejeżdża cesarz Karol IV, podążający z Bytomia do Krakowa. Zjazd krakowski wiązał się z organizowaniem koalicji antytureckiej i zgromadził kilku królów i wielu książąt i możnowładców z krajów zagrożonych turecką ekspansją
1366 - 21 kwietnia – Przemysław, książę cieszyński i bytomski, świadczy o utrzymaniu nadań lennych od cesarza Karola IV. Wśród posiadłości i dóbr, obok połowy miast: Gliwic i Bytomia, a także Toszka, Pyskowic, Siewierza i Świbia, w dokumencie tym wymieniona jest Czeladź (Czeles).

[edytuj] XV wiek

1411 - 10 kwietnia – zawarcie tzw. ugody względem stawu wójtowskiego pod Milowicami, w parafii Czeladź. Akt ten potwierdzony przez Bolka, księcia Cieszyna zaświadcza, że posiadłości miasta Czeladź znajdowały się również na zachodnim brzegu Brynicy.
1452 - 2 września – na mocy zawartego w Sieradzu aktu rozejmowego pomiędzy Kazimierzem, królem Polski a książętami opolskimi: Bernardem, Bolesławem i Mikołajem – "miejsce zwyczajowe" między miasteczkami Będzinem i Czeladzią jest znowu terenem spotkania przedstawicieli obydwu stron dla dokonania ustaleń szczegółowych.

[edytuj] XVI wiek

1539 - 21 stycznia – Piotr Gamrat, biskup krakowski, wydaje w Krakowie akt kościelny, na mocy którego wierni składający ofiary na naprawę konstrukcji i budynku kościoła parafialnego w Czeladzi pw św. Stanisława Biskupa i Męczennika, otrzymają 40 dni odpustu. Dokument upoważnia do przeprowadzenia podobnej akcji innych także biskupów polskich i jest wydany także w ich imieniu. Ten dokument jest najstarszym zabytkiem piśmiennictwa jaki zachował się w Czeladzi.
1574 - 22 listopada – biskup krakowski i książę Siewierza Franciszek Krasiński udziela miastu Czeladź przywileju na mocy, którego w zamian za udział w budowie nowego mostu na Brynicy, miasto otrzyma część opłat mostowych
1588 - styczeń – Rotmistrz Gabriel (Hawryło) Hołubek stacza pod Czeladzią bitwę z wojskami Maksymiliana Habsburga. Całkowitemu zniszczeniu uległa wieś Jakubowice położona niegdyś na południowym zachodzie od Czeladzi.
1589 - 9 marca – w czeladzkim ratuszu podpisano tzw. "Pakta będzińskie", które były wynikiem negocjacji polsko-austriackich, prowadzonych w Będzinie i Bytomiu, a dotyczących rezygnacji arcyksięcia Maksymiliana Habsburga z pretensji do tytułu króla Polski.
1590 - 10 listopada 1590 – biskup krakowski i książę Siewierza Piotr Myszkowski, wydaje w Bożęcinie przywilej dla miasta Czeladzi, uwalniający je od obowiązku brania słodów z zamku siewierskiego.

[edytuj] XVII wiek

1634- 5 listopada – komisja mieszana sporządza protokół zawierający ocenę argumentów użytych w sporze o zachodnia granicę miasta pomiędzy mieszczanami czeladzkimi a Wojciechem Mieroszewskim. Protokół sporządzono w Michałkowicach.
1636 - 30 maja – książę siewierski bp Jakub Zadzik ustanawia w Czeladzi trzykrotne jarmarki i określa ogólne zasady działalności handlowej.
1683 - 19 sierpnia – przez Czeladź przejeżdża z orszakiem i wojskiem król Jan III Sobieski zdążający na odsiecz Wiednia.
1697 - 27 lipca – przez Czeladź przejeżdża w drodze na Kraków, książę saski August Fryderyk II Mocny, powołany na tron Polski.

[edytuj] XVIII wiek

10 października 1786 – mieszkańcy Czeladzi składają na ręce Lustratorów Rzeczypospolitej swoje postulaty, tzw. "dezyderya", przedstawiające najważniejsze problemy hamujące rozwój miasta i zawierające wnioski zmierzające do poprawy sytuacji
24 stycznia 1789 – nadanie przez Michała Poniatowskiego, arcybiskupa i księcia Siewierza, indygentu wójtowi czeladzkiemu Gabryelowi Bodurkiewiczowi za jego zasługi w sprawowaniu tego urzędu oraz za zasługi jego krewnego – Kazimierza Bodurkiewicza w służbie dwóch kolejnych biskupów krakowskich (A. Załuskiego i K. Sołtyska).
27 kwietnia 1792 – król Stanisław August Poniatowski wydaje przywilej na mocy, którego Czeladź otrzymuje status wolnego miasta Rzeczypospolitej
25 września 1793 - sejm podpisuje traktat rozbiorowy z Prusami - Czeladź staje się najbardziej na zachód wysuniętym miastem okrojonej Rzeczypospolitej
24 października 1795 - traktat rozbiorowy między Rosją, Prusami i Austrią - Czeladź zostaje zaanektowana przez państwo pruskie

[edytuj] XIX wiek

13 maja 1835 – narodziny pierwszego czeladzkiego Żyda – Michała syna Szime Zyzyk Faska z matki Chai Sury Sztajn
26 stycznia 1869 – sprzedaż folwarku plebańskiego adwokatowi Ludwikowi Kozłowskiemu, co dało początek powstaniu przyszłej kopalni węgla "Saturn"
1 lipca 1869 – wydany został "Ukaz o przemianowaniu na osady niektórych miast w Guberniach Królestwa Polskiego". Akt ten stanowił podstawę do późniejszego pozbawienia Czeladzi praw miejskich i włączenia jej jako osady do gminy Gzichów.
19 maja 1870 – postanowienie władz carskiej Rosji o pozbawieniu Czeladzi praw miejskich
3 maja 1879 – powstało Towarzystwo Akcyjne Kopalń "Czeladź" w Paryżu, które nabyło kopalnie węgla kamiennego w Czeladzi-Piaskach
29 listopada 1896 – urodził się prof. Józef Mazur, czeladzki uczony, fizyk, badacz chmur i mgieł
27 stycznia 1897 – powstała szkoła powszechna kopalni "Saturn" – zwana "Na Skałce"
31 lipca 1898 – w Czeladzi urodził się Zygmunt Szkocny, twórca najmniejszych książek świata, wpisany do Księgi Rekordów Guinessa, Honorowy Obywatel Miasta

[edytuj] XX wiek

1906 – Dr Feliks Falkowski zakłada pierwsze gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół"
1 września 1908 – otwarcie nowej szkoły powszechnej przy ul. Będzińskiej
8 maja 1913 – poświęcenie nowego kościoła pw. św. Stanisława BM przez proboszcza tej parafii ks. Antoniego Bożka
1914 – kopalnia "Czeladź" wybudowała przy ulicy Kościuszki dom dla nauczycieli
3 sierpnia 1914 – wkroczenie wojsk niemieckich do Czeladzi podczas I wojny światowej
2 maja 1917 – strajk pracowników kopalni "Saturn", kierowany przez Polski Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Węglowego, w wyniku którego uzyskano podwyżki płac i przydziałów żywności
11 listopada 1918 – Polska Organizacja Wojskowa rozbroiła załogę niemiecką w Czeladzi
10 marca 1919 – krwawe starcie 7 kompanii 11 pułku piechoty WP z oddziałami niemieckimi na obszarze pomiędzy kopalnią "Saturn" a siemianowickim parkiem Pszczelnik, w czasie II powstania śląskiego
11 lipca 1927 – wybory samorządowe w Czeladzi zakończone sukcesem bloku Jedności Robotniczej
30 marca 1928 – rozwiązanie Rady Miejskiej w Czeladzi, zdominowanej przez lewicowych działaczy z bloku Jedności Robotniczej i ustanowienie komisarycznego zarządu miasta.
26 września 1932 – spotkanie w Parku Jordanowskim gen. Józefa Hallera z mieszkańcami
1 września 1934 – przekazanie miastu przez kopalnię "Czeladź" budynku szkoły powszechnej nr 5 przy ul. Mickiewicza
12 stycznia 1938 – ks. Bolesław Pieńkowski otrzymuje tytuł Honorowego Obywatela Czeladzi
5 września 1939 – zajęcie Czeladzi przez wojska niemieckie
17 lipca 1940 – "krwawa środa" – akcja represyjna zorganizowana przez okupantów niemieckich
18 maja 1941 – wywózka przez Niemców 460 górników z kopalni "Czeladź" do pracy w kopalniach Westfalii
19 maja 1943 – likwidacja przez okupantów niemieckich czeladzkiego getta żydowskiego, utworzonego 21 czerwca 1941 w obrębie ulic Żwirki i Wigury, Kamiennej i Żytniej; ponad 1.000 Żydów, stanowiących przed wojną 5% ludności miasta, zostaje wymordowanych w obozach zagłady
2 sierpnia 1944 – zmarł ks. Bolesław Pieńkowski
27 stycznia 1945 – oddziały Armii czerwonej wkraczają do miasta, okupant hitlerowski ustępuje
1 maja 1951 – rozpoczęcie budowy osiedla przy ul. Grodzieckiej
26 lipca 1959 – uroczyste przekazanie szkoły – pierwszej w Polsce "Tysiąclatki" w Czeladzi-Piaskach
listopad 1963 – uroczyste otwarcie szkoły nr 8 w Czeladzi z udziałem wojewody gen. Jerzego Ziętka
21 maja 1970 – zmarł dr Stanisław Trznadel, znany piaskowski lekarz, który narażając życie uratował wiele osób przed wywiezieniem do Niemiec podczas II wojny światowej
1 stycznia 1973 – połączenie kopalni "Czeladź" z kopalnią "Milowice", powstaje kopalnia "Milowice-Czeladź"
1 stycznia 1976 – połączenie kopalni "Milowice-Czeladź" z kopalnią "Czerwona Gwardia"
26 lipca 1978 – Czeladź odwiedza pierwszy polski kosmonauta Mirosław Hermaszewski
25 stycznia 1983 – powstaje Stowarzyszenie Miłośników Czeladzi, a pierwszym przewodniczącym Zarządu został wybrany mgr inż. Władysław Kwaśniak
28 maja 1985 – erygowanie parafii pw. św. Mateusza Apostoła. Pierwszym proboszczem był ks. Jan Kantor.
14 lipca 1985 – proboszczem czeladzkiej parafii św. Stanisława BM zostaje ksiądz Mieczysław Oset, dotychczasowy proboszcz w Łagiszy
8 maja 1988 – wznowienie kultu i intronizacja obrazu Czeladzkiej Matki Boskiej Pocieszenia w kościele św. Stanisława BM
24 lipca 1989 – erygowanie dekretem biskupa częstochowskiego Stanisława Nowaka, parafii Archaniołów Michała, Gabriela i Rafała na Piaskach. Pierwszym proboszczem był ks. Mirosław Siółko, a budowę kościoła rozpoczął ks. Janusz Grela.
1 stycznia 1990 – przywrócenie czeladzkiej kopalni nazwy "Saturn"
27 maja 1990 – wybory do Rady Miejskiej i zdecydowane zwycięstwo Komitetu Obywatelskiego "Solidarność". przewodniczącą Rady zostaje wybrana Teresa Kosmala, a burmistrzem Eugeniusz Bliźnicki.
3 maja 1991 – odsłonięcie i poświęcenie na pomniku zbudowanym w 1960 r. tablicy ku czci "Czeladzian poległych za wolność i niepodległość Ojczyzny"
lipiec 1991 – ukazuje się pierwszy numer "Echa Czeladzi"
8 maja 1994 – odsłonięcie i poświęcenie tablicy w kościele św. Stanisława BM ku czci ks. Bolesława Pieńkowskiego, budowniczego tego kościoła
1996 r. – zaprzestanie działalności wydobywczej kopalni Saturn.
1 stycznia 1999 – w wyniku zmian administracyjnych Czeladź zostaje włączona do powiatu będzińskiego w województwie śląskim
2 maja 2000 – tytuł Honorowego Obywatela Czeladzi otrzymuje Zygmunt Szkocny
3 maja 2000 – pierwszy Festiwal "Ave Maria"
27 września 2000 – odsłonięcie obelisku przy pętli tramwajowej ku czci poległych w czasie II wojny światowej członków czeladzkiego Związku Orła Białego

[edytuj] XXI wiek

1 stycznia 2001 – rozpoczyna działalność Centralny Zakład Odwadniania Kopalń w Czeladzi-Piaskach
9 maja 2001 – odsłonięcie i poświęcenie w kościele Matki Bożej Bolesnej tablicy ku czci pomordowanych mieszkańców Czeladzi-Piasków w czasie II wojny światowej za udział w Związku Orła Białego
2004 r. – rozpoczęcie procesu likwidacji kopalni Saturn.

[edytuj] Transport

Przez miasto przebiega droga krajowa 94 z Wrocławia do Krakowa. Po granicy z Będzinem przebiega także droga krajowa 86 z Tych do węzła drogowego w Podwarpiu.

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Czeladź ma obszar 16,57 km², w tym:

użytki rolne: 49%
użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 4,5% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	34 402	100	18 123	52,7	16 279	47,3
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	2076,2		1093,7		982,4

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1286,03 zł.

[edytuj] Zabytki

Neoromański kościół Św. Stanisława Biskupa i Męczennika z bogatym wyposażeniem które stanowią m.in.: oryginalne organy z 1637 w., XVII wieczne monstrancje i kielichy.W kościele znajduje się również relikwiarz z relikwiami licznych świętych, m.in.: Św. Franciszka z Asyżu, Św. Wojciecha, Św. Stanisława Kostki, Św. Ojca Pio,

Zabytkowy układ architektoniczny starego miasta z XIII w.
Budynek dawnego domu ariańskiego z I poł. XVII w.
Dom przy ulicy Kościelnej z końca XVIII w.
Kamienica w Rynku I poł. XIX w.
Drewniane domy mieszkalne z XVIII-XIX wieku;
Kapliczka przydrożna z figurą Chrystusa Salwatora przy ul. Wojkowickiej (XIX w.);
Zabytkowe osiedle górnicze w dzielnicy Piaski
Pałac "Pod Filarami", wybudowany w stylu neoklasycystycznym przez Kopalnię "Saturn" w 1924 roku.
Mury obronne na Starym Mieście odkryte w grudniu 2006 roku (obecnie w trakcie badań archeologicznych).