Zaolzie

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy regionu Śląska. Zobacz też: przysiółek Zaolzie w woj. lubelskim.

Mapa Zaolzia ze zmianami terytorialnymi

Oddziały polskie wkraczają do Czeskiego Cieszyna, październik 1938

Czeska i polska nazwa ulicy w Czeskim Cieszynie

Zaolzie (cz. Zaolží - rzadziej używana nazwa, Těšínsko - nazwa częściej używana, choć dwuznaczna, niem. Olsa-Gebiet) – potoczna, używana głównie w Polsce nazwa znacznej części zachodnich terenów Śląska Cieszyńskiego, które po podziale tego regionu w 1920 r. znalazły się w granicach Czechosłowacji (dziś Republiki Czeskiej). Nazwa pochodzi od rzeki Olzy, stanowiącej w okolicach Cieszyna granicę pomiędzy Polską i Republiką Czeską.

Termin powstał w okresie międzywojennym w wyniku konfliktu zbrojnego w 1919 r. i w konsekwencji arbitralnego podziału w 1920 r. dawnego habsburskiego Księstwa Cieszyńskiego, zamieszkałego w dużej mierze przez ludność polską. Wtedy to pojęcie "Zaolzie" oznaczało te tereny Śląska Cieszyńskiego, na których przeważała ludność polska, a które przyznano Czechosłowacji. Obszar ten obejmował powiaty czeskocieszyński, frysztacki oraz część frydeckiego. Podział w 1920 r. nie został bowiem dokonany na zasadach etnicznych, jak wskazywały wcześniejsze ustalenia pomiędzy Radą Narodową Księstwa Cieszyńskiego a Zemským Národním Výborem pro Slezsko, w związku z czym strona polska wnosiła pretensje do tych terenów.

Zaolzie zostało przyłączone do Rzeczypospolitej w październiku 1938 – gdy korzystając z nacisków Adolfa Hitlera na Czechosłowację (układ monachijski) witane przez polską społeczność 35-tysięczne oddziały Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Bortnowskiego wkroczyły na jego teren. Sprawa Zaolzia powracała także po II wojnie światowej, w czasie której było ono wcielone – jako dawne posiadłości habsburskie – do tzw. Wielkich Niemiec. Działała wówczas na tym terenie Armia Krajowa.

Od opuszczenia terenów Zaolzia przez Niemców na początku 1945 r. do 9 maja 1945 działała polska administracja państwowa, która została zlikwidowana poprzez wkroczenie wojsk czechosłowackich. Sporne tereny zostały zgodnie z życzeniem Stalina przyznane Czechosłowacji, a 13 czerwca 1958 r. rządy PRL i CSRS podpisały porozumienie ostatecznie zatwierdzające status quo ante. Ostatecznie po stronie czeskiej pozostało 66% terenu dawnego Księstwa Cieszyńskiego ze 150 tysiącami żyjących tam Polaków.

Mimo nieprzychylnej przez dziesięciolecia polityki władz praskich (zarówno przed wojną, jak i w czasach komunizmu), żyjący tam Polacy do dziś zachowali łączność z krajem, podtrzymując swoją lokalną odmianę śląskiego dialektu języka polskiego oraz oryginalną kulturę. W 2001 roku zadeklarowało narodowość polską 51 968 osób w Czechach, w tym 43 479 na Zaolziu.

Z Zaolzia pochodzi m.in. były polski premier Jerzy Buzek, który w 1940 r. urodził się w tamtejszych Śmiłowicach (czes. Smilovice) oraz urodzony w Karwinie polski pisarz i działacz społeczny, Gustaw Morcinek.