Księstwo Cieszyńskie
Z Wikipedii
Księstwo Cieszyńskie (łac. Ducatus Tessinensis, niem. Herzogtum Teschen) - księstwo śląskie ze stolicą w Cieszynie, istniejące w latach 1290-1918. W latach 1290-1653 znajdowało się pod panowaniem miejscowej linii Piastów. W 1653 roku przeszło pod panowanie Habsburgów. Od 1722 roku książęta cieszyńscy pochodzili z dynastii książąt lotaryńskich, w latach 1767-1822 z dynastii Wettinów, a od 1822 do 1918 roku z dynastii Habsburgów lotaryńskich.
[edytuj] Historia
W 1281 lub 1282 roku doszło do podziału piastowskiego Księstwa Opolsko-Raciborskiego pomiędzy synów księcia Władysława opolskiego. Najstarszy syn Władysława, Mieszko, wspólnie z bratem Przemysławem odziedziczyli Księstwo Raciborskie. Ok. 1290 roku obaj bracia rozdzielili swe kompetencje i dokonali podziału podległego im obszaru na 2 części. Mieszko otrzymał rozległe tereny pomiędzy rzekami Ostrawicą na zachodzie i Sołą na wschodzie. Na obszarze tym istniały już dwa ważne miasta: Cieszyn i Oświęcim. Cieszyn, noszący rangę kasztelanii i mieszczący się w centralnej części księstwa Mieszka, został obrany na siedzibę księcia i stolicę podległych mu terenów. Sam Mieszko stał się założycielem linii Piastów cieszyńskich, panującej do 1653 roku.
Zapewne w 1315 r. nastąpił podział księstwa na części cieszyńską i oświęcimską wzdłuż rzeki Białej pomiędzy synów Mieszka. 18 lutego 1327 r. książę Kazimierz I, który objął cieszyński tron książęcy, złożył w Opawie hołd lenny królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu. Odtąd Księstwo Cieszyńskie stanowiło lenno korony czeskiej z zachowaniem dużej autonomii wewnętrznej.
XIV i XV wiek to znaczny rozwój księstwa, zarówno gospodarczy, jak i społeczny. Założono wiele miast i wsi. Najważniejszymi ośrodkami miejskimi były w tym czasie: Cieszyn, Bielsko, Frydek, Frysztat i Skoczów. Jednocześnie nastąpił napływ ludności niemieckiej do miast. Księstwo Cieszyńskie było w owym czasie jednym z najważniejszych księstw śląskich, głównie za sprawą księcia Przemysława Noszaka, piastującego ważne urzędy w cesarstwie. W XVi XVI wieku rozwój księstwa nadal postępował. Z racji położenia (na drodze z Moraw i Czech do Krakowa) było ważnym ośrodkiem wymiany handlowej.
W 1545 r. książę Wacław III Adam uznał luteranizm za oficjalne wyznanie w Księstwie Cieszyńskim. Jednocześnie na skutek rozrzutności synów księcia nastąpiło znaczne uszczuplenie majątku książęcego, który w części został sprzedany w prywatne ręce. Do tej pory cały obszar księstwa był w bezpośrednim władaniu księcia bądź jego wasali. W 1610 r. książę Adam Wacław przechodzi na katolicyzm, a w 1611 r. składa hołd lenny Habsburgom, którzy objęli władzę w Królestwie Czeskim w 1526 r. Rozpoczyna się okres kontrreformacji, który ma tragiczne skutki demograficzne dla księstwa.
W 1618 r. wybuchła wojna trzydziestoletnia, w trakcie której wielokrotnie przez Księstwo Cieszyńskie przechodziły oddziały wojsk, pustosząc region i dziesiątkując ludność. W efekcie nastąpił upadek ekonomiczny i gospodarczy księstwa. W 1653 r. zmarła księżna Elżbieta Lukrecja, która była ostatnim przedstawicielem rodu Piastów na cieszyńskim tronie książęcym. Tytuł księcia cieszyńskiego przechodzi na królów czeskich, którymi od 1526 r. są Habsburgowie. II połowa XVII wiek i początek XVIII wieku to dalszy upadek księstwa. Habsburscy książęta, oprócz wydawania dekretów kontrreformacyjnych oraz czerpania zysków z działalności Komory Cieszyńskiej, nie interesowali się losami regionu.
W latach 1740-1763 trwały wojny śląskie pomiędzy Austrią i Prusami, w wyniku których niemal cały Śląsk przeszedł w ręce pruskie, zaś przy Austrii pozostały tylko księstwa cieszyńskie i opawskie, z których utworzono prowincję Śląsk Austriacki. Był to początek niezależnego od reszty Śląska rozwoju kulturowego i gospodarczego Księstwa Cieszyńskiego. W 1772 r. nastąpił I rozbiór Polski, w wyniku którego do Austrii przyłączona zostaje granicząca z Księstwem Cieszyńskim Galicja. Fakt ten miał bardzo duży wpływ na rozwój gospodarczy księstwa. Już w 1772 roku książę Albert Sasko-Cieszyński polecił wybudowanie pierwszej huty żelaza w Ustroniu, która stała się zalążkiem przemysłu ciężkiego w księstwie. Rozpoczęto też budowę tzw. "drogi cesarskiej" z Wiednia do Lwowa, która przebiegała przez Księstwo Cieszyńskie. Rozwijała się też oświata, bowiem w 1774 r. wprowadzono w księstwie obowiązek szkolny.
XIX wiek to gwałtowny rozwój gospodarczy i społeczny Księstwa Cieszyńskiego. W 1802 r. w Cieszynie ks. Leopold Szersznik założył pierwsze na dzisiejszych ziemiach polskich publiczne muzeum (istniejące dziś jako Muzeum Śląska Cieszyńskiego). W 1805 r., w wyniku zagrożenia Wiednia przez wojska Napoleona, dwór cesarski przenosi się do Cieszyna, który na kilka miesięcy staje się stolicą cesarstwa. W lata 30. XIX wieku nastąpił gwałtowny rozwój przemysłu (sukiennictwo w Bielsku, górnictwo w Karwinie i Polskiej Ostrawie, uruchomienie ogromnej huty w Trzyńcu). W krótkim czasie Księstwo Cieszyńskie stało się jednym z najzamożniejszych i najlepiej rozwiniętych regionów cesarstwa.
1848 r. to okres "Wiosny Ludów", który oznaczał ostateczne zniesienie pańszczyzny, równouprawnienie wyznań oraz początki ruchów narodowościowych na Śląsku Cieszyńskim. W 1849 r. do Bogumina dociera kolej żelazna, którą 10 lat później przedłużono do Krakowa. Wkrótce powstały kolejne linie: Bogumin-Cieszyn-Żylina-Koszyce w 1869 r. i Frydek-Cieszyn-Skoczów-Bielsko w 1888 roku. Do końca XIX wieku dalszy rozwój gospodarczy, społeczny i kulturowy.
W 1907 r. uznano języki polski i czeski za urzędowe w Księstwie Cieszyńskim. Spis ludności z 1910 r. stwierdził, że w mieszkało tu 434 tys. ludzi, z czego 55% (ok. 234 tys.) to Polacy, 27% (ok. 116 tys.) to Czesi, a 18% (ok. 77 tys.) to Niemcy. Za wyznacznik narodowości uznano język, jakim potocznie posługiwała się ludność. W 1914 r. wybuchła I wojna światowa. Duży udział mieszkańców księstwa w "Legionach Piłsudskiego". W 1916 r. sztab generalny armii austro-węgierskiej przenosi się do Cieszyna.
W październiku 1918 r. nastąpił ostateczny upadek monarchii austro-węgierskiej. W dniach 12-19 października 1918 r. tworzy się Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego, która ma zamiar przejąć władzę w Księstwie Cieszyńskim. Był to pierwszy nieformalny rząd polski (!). W dniach 31.X/1.XI.1918 r. miał miejsce bezkrwawy zamach wojskowy, w wyniku którego Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego przejmuje oficjalnie władzę z rąk austriackich. Był to oficjalny koniec istnienia Księstwa Cieszyńskiego, choć nazwy tej używano nadal jeszcze do 1920 roku. 5 listopada 1918 r. zawarto porozumienie pomiędzy RNKC a proczeskim Zemskym Narodnim Vyborem pro Slezsko, w którym ustalono przebieg przyszłej polsko-czechosłowackiej granicy na zasadach etnicznych (76% obszaru księstwa dla Polski). Podział ten był zgodny z oczekiwaniami strony polskiej, jednak strona czechosłowacka zgłaszała pretensje do całego Śląska Cieszyńskiego, powołując się na wielowiekową podległość tych ziem wobec Królestwa Czeskiego.
23 stycznia 1919 r., wykorzystując uwikłanie Polski w wojnę z Rosją Sowiecką, oddziały czechosłowackie przypuszczają atak na Śląsk Cieszyński, przekraczając wyznaczoną linię demarkacyjną. Słaba obrona polska zatrzymuje je na linii Wisły 30 stycznia i dochodzi do zawieszenia broni. W wojnie zginęło tysiące żołnierzy i na długie lata zaważyła ona na stosunkach polsko-czechosłowackich. 3 lutego w Paryżu zostaje podpisane porozumienie polsko-czechosłowackie, w którym dzieli się Śląsk Cieszyński na dwie strefy okupacyjne wzdłuż nowej linii demarkacyjnej, którą stanowiła linia kolei koszycko-bogumińskiej. 28 lipca 1920 r., po nieudanej próbie przeprowadzenia plebiscytu, paryska Rada Ambasadorów dokonuje ostatecznego podziału Księstwa Cieszyńskiego pomiędzy Polskę i Czechosłowację.
