Zasady tworzenia nazw systematycznych
Z Wikipedii
Zasady współczesnego nazewnictwa botanicznego i zoologicznego definiuje Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Botanicznej (ICBN) i Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Zoologicznej (ICZN).
Spis treści |
[edytuj] Nazwy systematyczne
Podstawową jednostką systematyczną jest gatunek. Nazwę gatunkową zapisujemy stosując binominalne (podwójne) nazewnictwo. Pierwszy wyraz to nazwa rodzajowa, a drugi to nazwa gatunkowa, zwana epitetem gatunkowym (najczęściej przymiotnik, rzadziej rzeczownik).
Oba człony nazwy piszemy zawsze krojem pisma wyróżniającym je na tle pozostałego tekstu (np. kursywa w tekście prostym). Jednoznaczne określenie konkretnego gatunku wymaga zastosowania obu członów nazwy. Kodeks zaleca, by wszystkie nazwy rodzajów były rzeczownikami w liczbie pojedynczej lub wyrazami traktowanymi jako rzeczowniki.
W języku polskim piszemy ją małymi literami (wyjątek: jeśli nazwa gatunkowa pochodzi od nazwiska, wtedy piszemy ją wielką literą), natomiast w naukowej nazwie (łacińskiej lub zlatynizowanej) nazwę rodzajową zawsze wielką literą, a gatunkową zawsze małą literą, np.:
- róża dzika Rosa canina
- róża Jundziłła Rosa jundzillii
Pełna łacińska nazwa naukowa obejmuje również cytat, czyli nazwisko (lub jego standardowy skrót) autora diagnozy taksonomicznej oraz datę i źródło opublikowania diagnozy, np.:
- Rubus henrici-egonis Holub, Folia Geobot. Phytotax. 26: 334. 1991.
[edytuj] Zarys szczegółowych zaleceń
Nazwy gatunkowe pochodzące od nazwisk lub nazw geograficznych mogą być zarówno przymiotnikami i rzeczownikami w drugim przypadku. Według kodeksu nazewnictwa botanicznego nie należy tworzyć nazw, w których nazwa rodzajowa przypomina epitet gatunkowy lub pochodzi od niego, Kodeks Nomenklatury Zoologicznej zezwala na tworzenie takich nazw (np. Cardynalis cardynalis). Zalecane jest unikanie epitetów gatunkowych, które były zastosowane wcześniej w jakimś blisko spokrewnionym rodzaju, a także epitetów podobnych brzmieniowo. Zgodnie z Kodeksami musi być zachowana oryginalna pisownia nazw rodzajowych lub epitetów wywodzących się od nazwisk lub nazw geograficznych. Charakterystyczne końcówki epitetów gatunkowych pochodzących od nazwisk to: -i, -ii, -eri, -ae, -e dla formy rzeczownikowej oraz -ianus, -anus - formy przymiotnikowej. Nazwy pochodzące od nazw geograficznych to toponimy, pełniące funkcję epitetów gatunkowych (rzadziej nazw rodzajowych). Określają one miejsce, gdzie dany gatunek zaobserwowano po raz pierwszy.
Dając w nazwie wyraz naszemu zdaniu na temat pospolitości występowania osobników tego gatunku używamy określeń: liczny (multus, polus), nieliczny (oligos, paucos). Inne określenia o charakterze opisowym:
- balsamea - balsamiczna
- oxys - ostry
- gracilis - wdzięczny
- nigrostoma - czarnousta
- albiceps - białogłowy
- cucumis - podobny do ogórka
- euphorbioides - podobny do wilczomlecza
Typowe końcówki epitetów określających podobieństwo gatunku do czegoś innego to: -forma, -oides, -opsis.
[edytuj] Typowe końcówki
Typowe końcówki nazw wyższych kategorii dla roślin, grzybów i protistów nie-zwierzęcych
|
Kategoria |
Rośliny i protisty roślinopodobne |
Grzyby i protisty grzybopodobne |
|
Gromada (typ) |
-phyta |
-mycota |
|
Podtyp |
-phytina |
-mycotina |
|
Klasa |
-phyceae |
-mycetes |
|
Podklasa |
-idae |
-mycetidae |
|
Rząd |
-ales |
-ales |
|
Rodzina |
-aceae |
-aceae |
[edytuj] Wyjątki
Naukowa nazwa udomowionych form gatunków dzikich składa się z nazwy gatunkowej przodka (protoplasty) oraz nazwy formy udomowionej poprzedzonej skrótem f. (od forma) np. Equus africanus f. asinus (osioł domowy - udomowiona forma Equus africanus). Wiele spośród udomowionych zwierząt zostało opisanych wcześniej niż ich dzicy protoplaści. Doprowadziło to do nadania odrębnych nazw zwierzętom dzikim i odrębnych - udomowionym. Np. osioł domowy został opisany w 1758 pod nazwą Equus asinus, a osioł afrykański w 1857 jako Equus africanus. Kiedy w wyniku dalszych badań stwierdzono, że zwierzę udomowione pochodzi od znanego już gatunku dzikiego (czyli jest jego podgatunkiem lub formą), pojawił się konflikt nazw. Według zasad nazewnictwa biologicznego (zasada priorytetu) pierwszeństwo nazwy ma ta, która wcześniej została opublikowana, czyli nazwa formy udomowionej (Equus asinus). Aby uniknąć wynikających z tego sprzeczności Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej w 2003 (BZN Volume 60, Part 1, 31 March 2003 OPINION 2027, Case 3010) dopuściła stosowanie 17 nazw dzikich zwierząt, których udomowione formy zostały wcześniej opisane pod innymi nazwami:
| Nazwa protoplasty | Nazwa formy udomowionej | |
| naukowa | przyjęta | |
| Bos gaurus - gaur | Bos gaurus f. frontalis - gajal | Bos frontalis - gajal |
| Bos mutus - jak dziki | Bos mutus f. grunniens - jak domowy | Bos grunniens - jak domowy |
| Bos primigenius - tur | Bos primigenius f. taurus - bydło domowe | Bos taurus - bydło domowe |
| Bubalus arnee - bawół indyjski (arni) | Bubalus arnee f. bubalis - bawół domowy | Bubalus bubalis - bawół domowy |
| Camelus ferus - wielbłąd dwugarbny (dziki) | Camelus ferus f. bactrianus - baktrian, wielbłąd dwugarbny (domowy) | Camelus bactrianus - baktrian, wielbłąd dwugarbny (domowy) |
| Canis lupus - wilk | Canis lupus f. familiaris - pies domowy | Canis familiaris - pies domowy |
| Capra aegagrus - koza bezoarowa | Capra aegagrus f. hircus - koza domowa | Capra hircus - koza domowa |
| Cavia aperea - świnka morska | ||
| Equus africanus - osioł afrykański (osioł dziki) | Equus africanus f. asinus - osioł domowy | Equus asinus - osioł domowy |
| Equus ferus - koń Przewalskiego | Equus caballus - koń domowy | |
| Felis silvestris - żbik | ||
| Lama guanicoe - gwanako | Lama guanicoe f. glama - lama | Lama glama - lama |
| Mustela putorius - tchórz zwyczajny | ||
| Ovis orientalis - ? | ? | ? |
| Vicugna vicugna - wigoń | ||
| Carassius gibelio - karaś srebrzysty | ||
| Bombyx mandarina | Bombyx mori - jedwabnik morwowy | |
