Imperium Habsburgów w XVIII wieku

Z Wikipedii

flaga wojenna Habsburgów

[edytuj] Dzieje polityczne

W XVIII wieku austriaccy Habsburgowie rządzili wieloma państwami tworzącymi razem Imperium Habsburgów. Kraje te to: Austria, Węgry, Czechy, Austriackie Niderlandy i Lombardia (od 1714 roku), Śląsk (do 1741 roku), Galicja (od 1772 roku), tereny bałkańskie zdobyte na Turkach i bawarski Innviertel zdobyty w 1779 roku.

[edytuj] 1700-1714

Eugeniusz Sabaudzki

Od 1658 do 1705 roku Imperium Habsburgów rządził Leopold I Habsburg. W 1701 roku wybuchła wojna o sukcesję hiszpańską. Sprzymierzeńcami Austriaków były tzw. państwa morskie: Anglia (od 1707 roku Wielka Brytania) i Zjednoczone Prowincje Niderlandów (Holandia). Państwa morskie zawarły separatystyczny pokój utrechcki w roku 1713. W czasie działań wojennych, w których wyróżnił się wielki wódz pochodzenia włoskiego na służbie austriackiej Eugeniusz Sabaudzki, dwukrotnie zmienili się władcy. Do 1711 roku panował Józef I Habsburg, a po nim władzę przejął Karol VI Habsburg. Pokój podpisany z Królestwem Francji w Rastatt w 1714 roku przyznawał Austrii Belgię (Austriackie Niderlandy) i hiszpańskie posiadłości we Włoszech.

Józef I Habsburg dbał o ekonomiczny rozwój państwa. Założył m.in. pierwszy państwowy bank w Austrii: Wiener Stadtbank.

[edytuj] 1714-1740

Karol VI Habsburg

Karol VI Habsburg, który panował do roku 1740 dbał o rozwój handlu, zaniedbał kwestie obronności kraju. Ponieważ jego dziedziczką była kobieta, Maria Teresa Habsburg, musiał zadbać by możliwie jak najwięcej krajów europejskich uznało jej prawa dziedziczne, które przyznawał jej sporządzony w roku 1713 dokument znany jako sankcja pragmatyczna. Jednak niewiele rządów skłonnych było uznać jego ważność. Eugeniusz Sabaudzki doradzał raczej zostawić córce dużą armię, która chroniłaby kraj przed ewentualnymi zakusami ze strony sąsiadów, niż forsować dokument na obcych dworach, które to forsowanie wiązało mocno ręce austriackiej dyplomacji.

W latach 1718 -1720 toczyła się Wojna Hiszpanii z koalicją angielsko-francusko-austriacką ponieważ Hiszpania i jej minister Giulio Alberoni usiłowała odzyskać prowincje włoskie.

[edytuj] 1740-1763

Friedrich Wilhelm von Haugwitz

Wenzel Anton von Kaunitz

W 1741 gdy wybuchła Wojna o sukcesję austriacką spełniły się najgorsze obawy zmarłego już w 1736 roku księcia Eugeniusza. Francja, Bawaria i Prusy zaatakowały dominia austriackie. Maria Teresa musiała się odwołać do pomocy węgierskiej udzielonej jej w zamian za liczne przywileje dla węgierskiej szlachty. Wojnę zakończył niekorzystny dla Austrii Pokój w Akwizgranie (1748). Prusy zatrzymały przy sobie zdobyty na Austriakach Śląsk.

Wojna siedmioletnia (1756-1763) jawiła się elitom politycznym Wiednia jako szansa odzyskania utraconego Śląska. Marzenie Marii Teresy nie ziściło sie jednak. Fryderyk Wielki zachował wszystkie zdobycze.

W roku 1761 zdolny polityk austriacki Wenzel Anton von Kaunitz, kierujący wiedeńską dyplomacją powołał nowy centralny organ rządowy; Radę Panstwa (Staatsrat).

[edytuj] 1763-1780

Franciszek I Lotaryński

W roku 1765 zmarł mąż Marii Teresy Franciszek I Lotaryński . Zmarł w tym roku również najważniejszy minister kierujący Friedrich Wilhelm Haugwitz. Wobec tego władczyni ogłosiła współregentem swego syna Józefa II.

W roku 1768 cesarzowa wydała i zatwierdziła nowy kodeks karny zwany Theresiana. W latach 1778-1779 toczyła sie wojna o sukcesję bawarską, która dała Austrii tereny tzw. Innviertel. Józef II miał jednak nadzieję na większe zdobycze.

[edytuj] 1780-1790

Józef II Habsburg

Lata od 1780 do 1790 to okres samodzielnych rządów Józefa II, który rozwijał wówczas swe koncepcje unifikacji i germanizacji wszystkich dominiów habsburskich, a także reorganizacji szkolnictwa i odebrania wpływu zakonów i duchowieństwa na nie. Polityka ta przeszła do historii pod nazwą józefinizmu.

[edytuj] 1790-1800

W tej dekadzie zagrożone agresją francuską państwo Habsburgów przybierało postać państwa policyjnego. W 1801 powstał urząd Polizeiminister. Cesarstwo Austriackie (niem. Österreichs Kaisertum) powstało w 1804 roku w reakcji na proklamowanie przez Napoleona I Cesarstwa Francuskiego.

[edytuj] Historia społeczna

[edytuj] Demografia i bezpieczeństwo

Na początku XVIII wieku Habsburgowie rządzili ziemiami zamieszkanymi przez około 11 milionów ludzi, pod koniec stulecia, około 26 milionów.

Wiedeń lat siedemdziesiątych XVIII wieku był dużym miastem liczącym około 100.00 mieszkańców. Było to miasto bogate i bezpieczne kontrolowane przez policję i wojsko. W 1801 roku stworzono nowe ministerstwo policji i stanowisko Polizeiminister. Na duże miasto wyrosła także Praga, w której mieszkało wówczas około 70.000 ludzi.

[edytuj] Bogactwo i edukacja

Dominującą pozycję w państwie i polityce zajmował bardzo bogate rody takie jak Harrach czy Schwarzenberg.

Jezuici prowadzący większość szkół wyższych w Austrii zostali w 1773 roku rozwiązani. Państwo próbowało wypełnić powstałą lukę odpowiednimi reformami. Znakomity lekarz Gerard van Swieten zapoczątkował reformę nauczania na Uniwersytecie Wiedeńskim. Reformę kontynuował jego syn minister szkolnictwa Gottfried van Swieten.

[edytuj] Religia

Maria Teresa prześladowała protestantów. Nie wolno im było zostawać naukowcami, urzędnikami i mistrzami cechowymi. Józef II wydał w roku 1781 słynny Patent tolerancyjny gwarantujący wolność religijną dla innowierców.

[edytuj] Armia

1704 r. muszkieter austriacki

Po latach zaniedbania armii przez cesarza Karola VI, Maria Teresa zaczęła ją rozbudowywać. Po roku 1763 armia liczyła w stanie wojny 200 000 żołnierzy (w Austrii, Czechach i na Węgrzech), należałoby doliczyć ok. 80 000 tych oddziałów, które stacjonowały we Włoszech i w Belgii i tzw. "graniczarów" - kolonistów - żołnierzy mieszkających na obrzeżach Imperium. Armia habsburska była od około 1720 roku do końca XVIII wieku największa w Europie.

[edytuj] Flota

Państwo Habsburgów było potęgą wybitnie lądową. Posiadała jedynie nieliczną flotę wojenną słabszą nawet od weneckiej. Jej bazą był Triest.

[edytuj] Czas wolny

główna aleja w Wiener Prater

Wiedeń XVIII wieku był przede wszystkim miastem muzyki i koncertów. Popularne były też spacery w ogrodach Belvedere. W roku 1766 Józef II Habsburg udostępnił publiczności park zwany Wiener Prater - niegdysiejsze cesarskie tereny łowieckie.

[edytuj] Hispanica

Po utracie Hiszpanii właściwej i jej kolonii amerykańskich przez Habsburgów (1714), działała na dworze w Wiedniu silna "partia hiszpańska" (spanischer partei), która próbowała zainteresować rząd próbami odzyskania dawnych ziem poprzez konfrontacje z nowym burbońskim rządem hiszpańskim.

[edytuj] Kultura

[edytuj] Literatura

Pietro Metastasio

W Wiedniu tworzył wybitny librecista i poeta włoski rodem z Rzymu Pietro Metastasio, który został nadwornym poetą Marii Teresy.

[edytuj] Oświecenie filozofia i literatura polityczna

W XVIII wiecznym Wiedniu tworzyli przedstawiciele austriackiego Katholische Aufklärung; jezuita Michael Denis (1729-1800), profesor prawa Paul Joseph Riegger (1705-1775), inny prawnik Karl Anton Martini (1726-1800) i znakomity Joseph von Sonnenfels (1733-1817).

[edytuj] Nauki ekonomiczne

Johann Joachim Becher

W XVIII wieku w pełnym rozkwicie był Kameralizm, którego podstawy teoretyczne opracowali jeszcze w drugiej połowie poprzedniego stulecia; Johann Joachim Becher (1635-1682), Philip Wilhelm von Hörnigk (1638-1712) i Veit Ludwig von Seckendorff (1626-1692). Kameraliści i ich uczniowie dążyli do wprowadzenia bardziej racjonalnego systemu ceł na obce towary i do wzmocnienia produkcji rodzimej. Tradycje poprzedników kontynuował Paul Jacob Marpeger (1656-1730).
Dzieckiem Karola VI Habsburga była Oostende Compagnie (Kompania Ostendzka), dla której bazą miały być Austriackie Niderlandy, a która miała rozwijać handel atlantycki. Wobec sprzeciwu państw morskich cesarz musiał zrezygnować z projektu. Wcześniej jeszcze rozwijał śródziemnomorski handel ogłaszając Triest "wolnym portem" w 1717 roku.

[edytuj] Sztuka aktorska

Emanuel Schikaneder

Na początku wieku powstał w Wiedniu Theater am Kärtnertor, zwany też Kärtnertortheater. Jego właściciel Joseph Anton Stranitzky (1676-1726) występował w nim jako aktor i clown.

14 marca 1741 otwarto inny teatr wiedeński: "Burgtheater", który zaczął spychac w cień Theater am Kärtnertor. Mozart wystawiał swe opery w Burgtheater.

23 maja 1814 wystawiono w teatrze Kärtnertortheater operę Beethovena "Fidelio".

Pod koniec wieku jako przedsiębiorca teatralny wyróżnił się znajomy Mozarta Emanuel Schikaneder.

[edytuj] Historiografia

Austriackie Oświecenie katolickie (Katholische Aufklärung) zrewolucjonizowało tak w Austrii jak i w krajach sąsiednich podejście do badań dziejów. Zerwano z typową dla baroku erudycyjnością. Zdobycze oświecenia w Austrii nie były jednak w tym względzie tak doniosłe jak na przykład we Francji.

[edytuj] Prasa

Wiener Zeitung z 21 maja 1799 roku

Dziennik Wiener Zeitung został założony w 1703 roku jako Wiennerisches Diarium. Nazwę Wiener Zeitung nosi od roku 1780 jest jedną z najstarszych dziś istniejących gazet na świecie.

[edytuj] Malarstwo

Bernardo Bellotto: Wiedeń widziany od strony Belvedere

Wsród Austriaków XVIII wieku nie było wielu wybitnych malarzy. W tej dziedzinie polegano głównie na Włochach. Przepiękne widoki Wiednia pozostawił po sobie genialny Bernardo Bellotto, zwany Canaletto.

[edytuj] Architektura

Kościół św. Karola Boromeusza

Johann Bernhard Fischer von Erlach

Górny Belweder

W architekturze austriackiej aż do końca XVIII wieku dominował barok, w formie w jakiej kształtowali go przede wszystkim dwaj słynni architekci z początku XVIII wieku. Pierwszym z nich był Johann Bernhard Fischer von Erlach (1656–1723), którego dziełem jest min. Kościół św. Karola Boromeusza w Wiedniu, drugim zaś Johann Lucas von Hildebrandt (zm. 1745), którego dziełem był Belweder w Wiedniu, wspaniała budowla reprezentacyjno-mieszkalna, którą polecił wybudować Eugeniusz Sabaudzki.

Kolejnym zdolnym architektem był Jacob Prandauer (Prantauer) (1660-1726). Ich tradycję kontynuował min. Bernard von Schuttenbach urodzony w roku 1773. Barok był uznawany za austriacki styl państwowy.

[edytuj] Muzyka

Jan Dismas Zelenka

Johann Joseph Fux

Joseph Haydn malował Thomas Hardy (1791)

Johann Ernst Eberlin

Barok w muzyce w krajach Habsburskich reprezentowali Austriak Johann Joseph Fux , Czech Jan Dismas Zelenka i Gottlieb Muffat pochodzenia francuskiego, a także bardzo zdolny, choć dziś nieco zapomniany twórca toccat i fug Johann Ernst Eberlin (1702-1762). Między 1703 a 1709 służył cesarzowi Józefowi I Habsburgowi Włoch Attilio Ariosti.

Klasycyzm to epoka szczytowego rozkwitu życia muzycznego Wiednia i Pragi, komponowali w tym stylu i w tej epoce: Franz Joseph Haydn , jego brat Johann Haydn(1732-1809), Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) , jego ojciec Leopold Mozart i jego syn Franz Xaver Wolfgang Mozart, a także Georg Christoph Wagenseil i Johann Georg Albrechtsberger.

Polityk i kompozytor - amator Klemens Lothar von Metternich był zdania, że: "Wiedeń jest miastem muzyki, ponieważ jest bezmyślny".

[edytuj] Nauka

Gerard van Swieten

Znakomitym lekarzem i botanikiem wiedeńskim był Gerard van Swieten, który założył w Wiedniu Ogród Botaniczny i zreformował uniwersytecki sposób nauczania medycyny.

[edytuj] Przemysł

Imperium Habsburgów pozostawało w wieku XVIII rolnicze w przeciwieństwie do Wielkiej Brytanii i Prus, gdzie można zaobserwować już pierwsze ślady rewolucji przemysłowej.

[edytuj] Źródła

Wereszycki P., Historia Austrii, Wrocław Ossolineum 1972.
Zwiedineck-Südenhorst H. von, Wolf A., Maria Theresia, Josef II. Und Leopold II. 1740-1792, Berlin 1884.