Korpus Ochrony Pogranicza

Z Wikipedii

Korpus Ochrony Pogranicza, KOP – formacja wojskowa czasu pokoju utworzona w 1924 do ochrony wschodniej granicy II Rzeczypospolitej przed penetracją agentów i terrorystów ze wschodu; w czasie ewentualnego stanu wojny misja KOP miała dobiec końca, a niektóre z jego jednostek miały zasilić oddziały i pododdziały walczącego Wojska Polskiego.

Spis treści 1 Historia 1.1 Geneza powstania KOP 1.2 Umundurowanie 1.3 KOP w latach 1924-1929 1.3.1 Organizacja KOP w grudniu 1927[6] 1.4 Reforma Józefa Piłsudskiego (1929-1935) 1.4.1 Organizacja KOP w 1931[7][8] 1.5 Modernizacja i rozbudowa KOP (1937-1939) 1.6 Rozmieszczenie batalionów KOP przed mobilizacją 1.7 Mobilizacja 30 sierpnia 1939 1.7.1 Organizacja KOP po mobilizacji w 1939[9][10] 1.8 Wojna obronna 1939 1.8.1 Organizacja KOP po zgrupowaniu we wrześniu 1939 2 Dowódcy 3 Ciekawostki 4 Przypisy 5 Bibliografia 6 Linki zewnętrzne 7 Zobacz też

[edytuj] Historia

[edytuj] Geneza powstania KOP

Wkrótce po podpisaniu traktatu ryskiego w marcu 1921 władze sowieckie rozpoczęły kampanię odrzucenia nowo uznanej granicy z Polską, używając argumentu, że nie była ona wytyczona zgodnie z zasadą samostanowienia narodów. Władze radzieckie zaczęły wspierać i inspirować bandy terrorystyczne mniejszości narodowych w Polsce oraz wypady z terytorium ZSRR na wschodnie powiaty RP.^[1]

Specyficzne uwarunkowania społeczno-polityczne na kresach wschodnich II Rzeczypospolitej spowodowały, iż żadna z działających tam do 1924 formacji granicznych nie była w stanie w pełni zrealizować swoich zadań. Różnice w systemach polityczno-gospodarczych Polski i Związku Sowieckiego, katastrofalna sytuacja gospodarcza wschodniego sąsiada, konflikty narodowościowe, a także brak oficjalnych stosunków dwustronnych pogłębiały procesy destabilizacyjne.^[2]

Zwykły bandytyzm był bardzo rozpowszechniony na terenach zamieszkanych przez Białorusinów, ale i Ukraińska Organizacja Wojskowa była także dość aktywna. Po aresztowaniach w 1922 sytuacja trochę się unormowała, ale dwa lata potem UOW znów zaczęła działalność. Ponadto liczba napadów z terytorium ZSRR i Litwy sukcesywnie wzrastała. Nie zmieniło sytuacji przejęcie w 1923 ochrony granicy przez Policję Państwową. Była ona bezsilna wobec narastającej fali przestępczości granicznej.

Apogeum nastąpiło w sierpniu 1924, kiedy to z terytorium ZSRR uzbrojony oddział liczący około stu osób pod dowództwem oficera Armii Czerwonej przekroczył granicę i w nocy z 3 na 4 sierpnia zaatakował Stołpce w województwie nowogrodzkim. Miasto zostało opanowane. Splądrowano sklepy i domy, zniszczono posterunek policji oraz stację kolejową.

Rząd RP, po próbach opanowania sytuacji, w 1924 postanowił stworzyć specjalną formację wojskową czasu pokoju pod nazwą KOP. Decyzję o jego utworzeniu podjęto podczas specjalnego posiedzenia Rady Ministrów z udziałem prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego w dniach 21-22 sierpnia 1924. 12 września Ministerstwo Spraw Wojskowych pod kierunkiem Władysława Sikorskiego wydało rozkaz o utworzeniu Korpusu Ochrony Pogranicza a 17 września w instrukcji, opracowanej przez Sztab Generalny WP pod kierunkiem gen. Stanisława Hallera, określono wojskową strukturę formacji.^[3]

W jej skład wchodziły: dowództwo, sztab, służby specjalistyczne, brygady ochrony pogranicza oraz kompanie i strażnice. Zadaniami związanymi z wyszkoleniem kadry zajmowały się szkoły podoficerskie: podoficerów zawodowych piechoty, podoficerów zawodowych kawalerii, tresury psów służbowych, kompanie szkolne podoficerów służby czynnej. W ramach KOP swoje zadania wypełniały: dywizjon żandarmerii oraz szefostwo wywiadu.^[4]

[edytuj] Umundurowanie

Umundurowanie kopowców niewiele różniło się od umundurowania innych żołnierzy. Różnicą było to, iż nosili oni wyłącznie okrągłe czapki (nie mieli rogatywek) i tym samym wraz ze szwoleżerami stanowili wyjątek w przedwrześniowych wojskach lądowych. Czapki, określane w regulaminach jako wzoru angielskiego, wykonywane były z gabardyny koloru ogólnowojskowego, z jasnozieloną wypustką wzdłuż krawędzi denka i granatowym otokiem, zaopatrzone były w czarny daszek, okuty metalem koloru srebrnego. Orzełki na czapkach były takie same jak w wojskach lądowych. Denka czapek były nieusztywniane, podobnie jak rogatywek w reszcie armii, do reformy umundurowania w 1936, kiedy wprowadzono usztywnienie drutem. Patki (łapki) na kołnierzach KOP-u były barwy granatowej, z jasnozieloną wypustką, ozdobione typowym wężykiem. Kawaleria KOP, jak inne jednostki jazdy, nosiła na kołnierzach proporczyki w barwach formacji: granacie i jasnej zieleni. Kolor granatowy w barwach KOP jako kolor ogólnowojskowy symbolizował związek formacji z resztą armii, kolor jasnozielony bywał tłumaczony jako symbol jednego z zadań korpusu: ochrony zielonej granicy.

Żołnierze KOP używali w warunkach bojowych hełmów typu francuskiego, często jednak były używane czapki garnizonowe. Polowe nakrycia głowy (furażerki, czapki polowe) nie były w tej formacji stosowane, podobnie jak w powojennych WOP.

[edytuj] KOP w latach 1924-1929

Korpus podporządkowany został dwóm resortom: Ministerstwu Spraw Wojskowych – pod względem personalnym, organizacyjnym, operacyjnym i wyszkolenia oraz Ministerstwu Spraw Wewnętrznych – pod względem ochrony granicy, bezpieczeństwa w pasie granicznym oraz budżetu. Od maja 1938 w sprawach wywiadu oraz przygotowań do zadań wojennych KOP podlegał również Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych.^[5]

Zawarte pomiędzy ministrami spraw wewnętrznych i wojskowych porozumienie przewidywało organizację KOP w trzech etapach: pierwszy od 1 listopada 1924, drugi – do 1 marca 1925 i trzeci – do 11 marca 1926.

Korpus Ochrony Pogranicza, choć podlegał Ministrowi Spraw Wewnętrznych, stanowił część składową sił zbrojnych II Rzeczypospolitej. Miał on uszczelnić wschodnią granicę państwa. Do zadań KOP należało:

• strzeżenie nienaruszalności znaków i urządzeń granicznych;
• niedopuszczenie do nielegalnego przewozu i przerzutu towarów przez granicę;
• niedopuszczenie do nielegalnych przekroczeń granicy;
• zwalczanie przemytu i wykroczeń skarbowych oraz wykroczeń w zakresie postanowień o granicach państwa;
• współdziałanie z organami wojska w dziedzinie obrony państwa, itd.

Tylko do końca 1924 żołnierze KOP zatrzymali ponad 5 tysięcy osób, które nielegalnie chciały przekroczyć granicę do Rosji lub Polski. Odparli 89 napadów różnych band, wytropili 51. W walkach zraniono lub zabito 70 osób.

Formowanie Korpusu, który przyjął strukturę wojskową, zakończono w grudniu 1927, choć właściwie przez cały okres jego istnienia często dochodziło do różnorodnych przekształceń strukturalnych. Na czele KOP stało dowództwo, któremu podlegało 6 brygad, w skład których wchodziły bataliony piechoty i szwadrony kawalerii. Najmniejszą jednostką organizacyjną były strażnice liczące w czasach pokoju jedną drużynę piechoty. Było ich 357.

Pierwsze trzy brygady (1., 2., 3.) rozpoczęły obsadzanie granicy na Wołyniu i Białorusi 27 października 1924, a operacja została zakończona 11 listopada, który to dzień stał się nieoficjalnym świętem formacji. W kwietniu 1925 zostały zorganizowane kolejne dwie brygady (4. i 5.), które obsadziły odcinki w Małopolsce i na Polesiu. W marcu 1926 6 Brygada KOP przejęła dozór granicy z Litwą i Łotwą. Siły te to 24 bataliony piechoty i 20 szwadronów kawalerii.

KOP miał składać się z wyborowych jednostek o pełnych stanach etatowych. Żołnierze byli specjalnie dobierani, pochodzili głównie z województw zachodnich. Przed wcieleniem do KOP-u odbywali przeszkolenie w jednostkach liniowych. Do KOP wysyłano też wszystkich żołnierzy służby czynnej narodowości niemieckiej. System ochrony granicy przez KOP wyglądał następująco. Każda brygada (potem także pułk) miała własny odcinek, który dzielił się na odcinki batalionowe. Te z kolei składały się kompanijnych strażnic w pasie nadgranicznym. Jednostki odwodowe, saperzy i artyleria tworzyły kolejne linie oporu.

Ostatecznego zamknięcia obu skrzydeł granicy wschodniej i północno-wschodniej dokonano w październiku 1927. Oddziały KOP, wychodząc poza pierwotne ustalenia, dodatkowo chroniły suwalski odcinek granicy polsko-pruskiej oraz wzdłuż Dniestru – granicy polsko-rumuńskiej.

W 1928 ogólna długość granicy państwowej ochranianej przez KOP wynosiła ponad 2334 km. Na 1 km ochranianej granicy średnio przypadało około 11 żołnierzy. KOP liczył blisko 25 tysięcy żołnierzy i oficerów. Żołnierze Korpusu ochraniali granice poprzez system posterunków, patroli, zasadzek, obław oraz pracę wywiadowczą.

[edytuj] Organizacja KOP w grudniu 1927^[6]

• Dowództwo KOP, dow. gen. dyw. Henryk Odrowąż-Minkiewicz
• 1 Brygada KOP (Wołyń)
  • 3 Batalion KOP, 4 Batalion KOP, 11 Batalion KOP
  • 26 Batalion Odwodowy KOP
  • 3 Szwadron KOP, 11 Szwadron KOP
  • Szkoła Podoficerów Zawodowych Piechoty KOP
  • Szkoła Podoficerów Zawodowych Kawalerii KOP
  • Szkoła Podoficerów Zawodowych Brygady
• 2 Brygada KOP
  • 8 Batalion KOP, 9 Batalion KOP
  • 27 Batalion Odwodowy KOP
  • 9 Szwadron KOP, 10 Szwadron KOP
  • 4 Szkolny Szwadron KOP
  • Szkoła Podoficerów Niezawodowych Brygady
  • Szkoła Tresury Psów Meldunkowych
• 3 Brygada KOP
  • 3 Półbrygada KOP
    • 5 Batalion KOP, 7 Batalion KOP
    • 6 Szwadron KOP, 7 Szwadron KOP
  • 1 Batalion, 6 Batalion KOP, 10 Batalion KOP
  • 23 Batalion Odwodowy KOP
  • 1 Szwadron KOP, 2 Szwadron KOP, 8 Szwadron KOP
  • Szkoła Podoficerów Niezawodowych Brygady
• 4 Brygada KOP (Małopolska)
  • 12 Batalion KOP, 13 Batalion KOP, 14 Batalion KOP
  • 25 Batalion Odwodowy KOP
  • 12 Szwadron KOP, 13 Szwadron KOP, 14 Szwadron KOP
  • Szkoła Podoficerów Niezawodowych Brygady
• 5 Brygada KOP (Polesie)
  • 2 Batalion KOP, 15 Batalion KOP, 16 Batalion KOP, 17 Batalion KOP, 18 Batalion KOP
  • 5 Szwadron KOP, 15 Szwadron KOP, 16 Szwadron KOP, 17 Szwadron KOP
  • Szkoła Podoficerów Niezawodowych Brygady
• 6 Brygada KOP (Litwa i Łotwa)
  • 6 Półbrygada KOP
    • 23 Batalion KOP, 24 Batalion KOP
    • 29 Batalion Odwodowy KOP
    • 19 Szwadron KOP
  • 19 Batalion KOP, 20 Batalion KOP, 21 Batalion KOP, 22 Batalion KOP
  • 18 Szwadron KOP, 20 Szwadron KOP
• Dyon Żandarmerii KOP
  • Drużyna Dowódcy
  • po plutonie żandarmerii przy każdej z sześciu brygad

[edytuj] Reforma Józefa Piłsudskiego (1929-1935)

18 maja 1929 nowym dowódcą KOP został gen. bryg. Stanisław Tessaro. W lipcu 1929 nastąpiła reorganizacja KOP. Utworzono dodatkowo sześć dowództw pułków i nowe bataliony. Wszystkie jednostki KOP począwszy od strażnicy aż po brygadę przyjęły nazwy miejscowości lub nazwy geograficzne regionów, w których stacjonowały sztaby. Część jednostek przeformowano, utworzono kilka nowych. Wprowadzono pododdziały saperów i artylerii. Brygady otrzymały następujące nazwy: Brygada KOP "Grodno", Brygada KOP "Wilno"¹, Brygada KOP "Nowogródek"¹, Brygada KOP "Polesie", Brygada KOP "Wołyń"¹, Brygada KOP "Podole". Pułki z kolei nazwano: Pułk KOP "Głębokie", Pułk KOP "Wilejka", Pułk KOP "Wołożyn", Pułk KOP "Sarny", Pułk KOP "Czortków"². Taki system organizacji KOP przetrwał bez większych zmian do 1937.

Po 1937: 1) przeformowane w pułki, 2) przeformowany w dwa bataliony.

[edytuj] Organizacja KOP w 1931^[7][8]

• Dowództwo i Sztab
  • Dowództwo KOP, dow. gen. bryg. Jan Kruszewski
  • Inspektorat PW i WF KOP
  • Kompania sztabowa KOP
• Oddziały i pododdziały
  • Brygada KOP "Grodno"
    • 23 Batalion Graniczny, 24 Batalion Graniczny
    • 29 Batalion Odwodowy
    • 19 Szwadron Kawalerii
    • Kompania saperów
  • Brygada KOP "Wilno"
    • Pułk KOP "Głębokie"
    • Pułk KOP "Wilejka"
      • 1 Batalion Graniczny, 10 Batalion Graniczny
      • 1 Szwadron Kawalerii, 8 Szwadron Kawalerii
    • 19 Batalion graniczny, 20 Batalion graniczny, 21 Batalion graniczny, 22 Batalion graniczny
    • 1 Szwadron Kawalerii, 8 Szwadron Kawalerii
    • Kompania saperów
  • Brygada KOP "Nowogródek"
    • Pułk KOP "Wołożyn"
      • 6 Batalion Graniczny
      • 28 Batalion Odwodowy
      • 2 Szwadron Kawalerii
    • 8 Batalion Graniczny, 9 Batalion Graniczny
    • 27 Batalion Odwodowy
    • 9 Szwadron Kawalerii, 10 Szwadron Kawalerii
    • Kompania saperów
    • Szkoła Tresury Psów Meldunkowych
  • Brygada KOP "Polesie" – płk dypl. Tadeusz Różycki-Kołodziejczyk
    • Pułk KOP "Sarny" – płk dypl. Jerzy Płachta-Płatowicz
      • 2 Batalion Graniczny, 18 Batalion Graniczny
      • 5 Szwadron Kawalerii, 17 Szwadron Kawalerii
    • 15 Batalion Graniczny, 16 Batalion Graniczny, 17 Batalion Graniczny
    • 15 Szwadron Kawalerii, 16 Szwadron Kawalerii
    • Kompania saperów
  • Brygada KOP "Wołyń"
    • 3 Batalion Graniczny, 4 Batalion Graniczny, 11 Batalion Graniczny
    • 26 Batalion Odwodowy
    • 3 Szwadron Kawalerii, 11 Szwadron Kawalerii
    • Szkoła Podoficerów Zawodowych Kawalerii
    • Szwadron Szkolny Kawalerii
    • Kompania saperów
  • Brygada KOP "Podole"
    • Pułk KOP "Czortków"
      • 13 Batalion Graniczny, 14 Batalion Graniczny
      • 25 Batalion Odwodowy
      • 13 Szwadron Kawalerii, 14 Szwadron Kawalerii
    • 12 Szwadron Kawalerii
    • Kompania saperów
  • Centralna Szkoła Podoficerska KOP
  • Dyon Żandarmerii KOP

[edytuj] Modernizacja i rozbudowa KOP (1937-1939)

W II połowie 1937 przystąpiono do tworzenia artylerii KOP-u. 26 sierpnia utworzono dal "Czortków" i baterię "Kleck". Zorganizowano także baterię w Osowcu. Piechota wzbogaciła się o jeden batalion piechoty, który został utworzony w Pułku KOP "Snów" i otrzymał nazwę Batalion KOP "Snów".

W grudniu 1938 dla ochrony granicy południowej z Rumunią rozpoczęto organizację Pułku KOP "Karpaty". Wynikało to z faktu, że Straż Graniczna przekazała część swojej granicy z Rumunią dla KOP, stąd od lutego 1939 cała granica polsko-rumuńska podlegała pod KOP. Na dzień 31 grudnia 1938 organizacja KOP przedstawiała się następująco: 3 dowództwa brygad (Brygada KOP "Grodno", Brygada KOP "Polesie", Brygada KOP "Podole"), 8 dowództw pułków (Pułk KOP "Wilno", Pułk KOP "Głębokie", Pułk KOP "Wilejka", Pułk KOP "Wołożyn", Pułk KOP "Snów", Pułk KOP "Sarny", Pułk KOP "Zdołbunów", Pułk KOP "Karpaty"), 27 batalionów granicznych, 6 batalionów odwodowych, batalion specjalny "Sarny", 19 szwadronów kawalerii, dyon Kawalerii "Niewirków", dywizjon artylerii lekkiej "Czortków", 2 baterie artylerii lekkiej "Kleck", "Osowiec", 6 kompanii saperów itd. Ponadto Centralna Szkoła Podoficerska w Osowcu. Stan liczebny około 29 900 ludzi.

Rok 1938 był ostatnim, w czasie którego Korpus istniał i działał według pokojowej organizacji. Dalsza rozbudowa KOP nastąpiła już w 1939. Utworzono wówczas 1 Pułk Piechoty KOP "Karpaty" (Batalion KOP "Skole" i Batalion KOP "Delatyn") oraz 2 Pułk Piechoty KOP "Karpaty" (Batalion KOP "Komańcza" i Batalion KOP "Dukla"). W planie mobilizacyjnym jednostki KOP-u przewidziane były do zadań osłonowych lub też stanowić miały podstawę dywizji rezerwowych.

Przygotowywany od początku lat trzydziestych i wprowadzany w 1939 plan mobilizacyjny "W" przewidywał dla KOP szereg nowych zadań. W ramach ich realizacji od wiosny 1939, rozpoczęto, wraz z zarządzoną dnia 23 marca 1939 częściową mobilizacją, przesuwanie batalionów i innych pododdziałów w różne regiony kraju oraz podporządkowywanie ich jednostkom operacyjnym. Tym samym formacja weszła w okres przygotowań wojennych.

W marcu 1939 w związku z narastaniem zagrożenia na granicy południowej, zostały skierowane tam 4 bataliony piechoty (Batalion KOP "Berezwecz", Batalion KOP "Żytyń", Batalion KOP "Snów I", Batalion KOP "Snów II"), a na granicę zachodnią wysłano trzy kompanie saperów ("Wilejka", "Stolin", "Hoszcza"). Ponadto 23 marca wydano rozkaz o utworzeniu tzw. Ćwiczebnego Pułku Kawalerii KOP w składzie 6 szwadronów liniowych i 1 szwadron ckm.

W marcu 1939 Pułk KOP "Karpaty" objął również pod ochronę powstałą granicę polsko-węgierską po rozpadzie Czechosłowacji. 15 lipca 1939 wydano rozkaz organizacyjny o utworzeniu kolejnego pułku Karpaty do wzmocnienia granicy ze Słowacją. Z chwilą jego organizacji obu pułkom nadano numery 1. i 2. Zgodnie z Planem "Z" (Zachód), na wypadek wojny z Niemcami, część sił KOP miała posłużyć jako baza dla organizacji jednostek WP. Stąd tworzone oddziały Wojska Polskiego otrzymały z KOP przeważającą część kadry, żołnierzy i sprzętu. Całą artylerię przekazano dla jednostek nowo formowanych.

W kwietniu 1939 na granicę południową wysłano kolejne 2 bataliony KOP-u (Batalion KOP "Wilejka", Batalion KOP "Wołożyn") oraz 1 do Augustowa (Batalion KOP "Słobódka"). W maju na Hel wysłano: z Batalionu KOP "Sienkiewicze" – kompanię odwodową i kompanię ckm, z Pułku KOP "Sarny" – kompanię odwodową. Z tych jednostek utworzono batalion noszący numerację IV/7 pp, znany także jako IV Batalion KOP "Hel".

Ministerstwo Spraw Wojskowych utworzyło dowództwa pododcinków: "Sucha", "Nowy Sącz" i "Sanok", które przemianowane później na brygady górskie, 25 sierpnia 1939 zostały wcielone w skład organizacyjny KOP. Jedyną brygadą górską która powstała na bazie jednostek KOP jest 1 Brygada Górska (pododcinek "Sucha"), która powstała na bazie 1 Pułku Piechoty KOP i 2 Pułku Piechoty KOP.

Wraz z narastaniem niebezpieczeństwa ze strony Niemiec, KOP oddelegowywał na zachód kolejne swoje jednostki. Większość z nich została następnie odtworzona. Jednak oddziały powstałe w ten sposób charakteryzowały się większym procentem żołnierzy pochodzenia niepolskiego. Były one też gorzej przygotowane i uzbrojone.

Granica służbowej działalności KOP w roku 1939 rozciągała się od styku Polski, Litwy i Prus Wschodnich na północy przez linię graniczną z Litwą, Łotwą, Związkiem Radzieckim, Rumunią, Węgrami oraz Słowacją aż do Wisłoki.

KOP był zorganizowany w następujący sposób:

• 3 dowództwa brygad:
  • Brygada KOP "Grodno"
  • Brygada KOP "Polesie" – płk dypl. Tadeusz Różycki-Kołodziejczyk
  • Brygada KOP "Podole"
• 8 dowództw pułków:
  • Pułk KOP "Głębokie"
  • Pułk KOP "Wołożyn"
  • Pułk KOP "Wilno" – ppłk Kazimierz Kordaszewicz
  • Pułk KOP "Wilejka" – ppłk Józef Kramczyński
  • Pułk KOP "Snów"
  • Pułk KOP "Sarny" – płk dypl. Jerzy Płachta-Płatowicz
  • Pułk KOP "Zdołbunów"
  • Pułk KOP "Równe"

[edytuj] Rozmieszczenie batalionów KOP przed mobilizacją

[edytuj] Mobilizacja 30 sierpnia 1939

Na mocy rozkazu z 30 sierpnia 1939 o przejściu KOP na stopę wojenną dokonano reorganizacji struktury organizacyjnej. Na bazie poszczególnych oddziałów KOP formowano rezerwowe dywizje piechoty i podporządkowano je określonym związkom operacyjnym.

Dowództwo KOP natomiast utworzyło dowództwo Grupy Operacyjnej gen. Kruszewskiego. Dowódcą KOP został dotychczasowy I zastępca dowódcy KOP – gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann.

W trakcie mobilizacji z KOP powstały:

• 4 dywizje piechoty:
  • 33 Dywizja Piechoty
  • 35 Dywizja Piechoty
  • 36 Dywizja Piechoty
  • 38 Dywizja Piechoty
• 3 brygady górskie:
  • 1 Brygada Górska
  • 2 Brygada Górska
  • 3 Brygada Górska

[edytuj] Organizacja KOP po mobilizacji w 1939^[9][10]

• Dowództwo i Sztab
  • Dowództwo KOP, dow. gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann
  • Urząd PW i WF KOP
  • Rejon Intendentury "Wilejka", Rejon Intendentury "Łuniniec", Rejon Intendentury "Czortków", Rejon Intendentury "Stryj"
  • Pluton radiotelegraficzny
  • Szefostwo Wywiadu, szef wywiadu KOP mjr Jan Gurbski
  • Dyon Żandarmerii KOP
• Oddziały i pododdziały
  • Pułk KOP "Wilno" – ppłk Kazimierz Kardaszewicz
    • Batalion KOP "Orany" – kpt. Stanisław Getter
    • Batalion KOP "Troki"
    • Batalion KOP "Niemenczyn" – mjr Czesław Mierzejewski
    • Batalion KOP "Nowe Święciany"
  • Pułk KOP "Głębokie" – ppłk Jan Światkowski
    • Batalion KOP "Łużki", Batalion KOP "Podświle"
    • Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej
      • Batalion ON "Postawy" – kpt. Józef Cader
      • Batalion ON "Brasław" – kpt. Eugeniusz Tokarski
    • Stacja gołębi pocztowych "Postawy"
  • Pułk KOP "Wilejka" – ppłk Józef Kramczyński
    • Batalion KOP "Budsław" (mjr Mieczysław Baczkowski), Batalion KOP "Krasne" (mjr Stanisław Starzyński), Batalion KOP "Iwieniec" (kpt. Edward Nowrat)
    • Szwadron Kawalerii "Iwieniec" (rtm. Ksawery Wejtko), Szwadron Kawalerii "Krasne" (rtm. Konstanty Anton, tymczasowo por. Ryszard Cieśliński)
    • Stacja gołębi pocztowych "Smorgonie"
  • Pułk KOP "Snów" – ppłk Jacek Jura
    • Batalion KOP "Stołpce"
    • Batalion KOP "Kleck" - kpt. Stanisław Zwojszczyk
    • Stacja gołębi pocztowych "Baranowicze"
  • Brygada KOP "Polesie" – płk dypl. Tadeusz Różycki-Kołodziejczyk
    • Batalion KOP "Ludwikowo" – kpt. Andrzej Szumliński
    • Batalion KOP "Sienkiewicze" – ppłk Jan Dyszkiewicz
    • Batalion KOP "Dawidgródek" – mjr Jacek Tomaszewski
      

      

      ppłk Nikodem Sulik – dowódca Pułku KOP "Sarny"
      (zdjęcie z połowy lat 40.)
  • Pułk KOP "Sarny" – ppłk Nikodem Sulik
    • Batalion KOP "Rokitno" (mjr Jan Wojciechowski)
    • Batalion KOP "Bereźne" (mjr Antoni Żurowski)
    • Szwadron Kawalerii "Bystrzyce"
    • Batalion Specjalny "Sarny", Batalion Specjalny "Małyńsk" (mjr Piotr Frankowski)
    • Stacja gołębi pocztowych "Sarny"
  • Pułk KOP "Zdołbunów"
    • Batalion KOP "Hoszcza", Batalion KOP "Ostróg", Batalion KOP "Dederkały"
    • Dyon Kawalerii "Niewirków"
    • Szwadron Kawalerii "Dederkały"
  • Pułk KOP "Czortków"
    • Batalion KOP "Skałat", Batalion KOP "Kopyczyńce", Batalion KOP "Borszczów"
    • Kompania saperów "Czortków"
    • Stacja gołębi pocztowych "Buczacz"

[edytuj] Wojna obronna 1939

W dniu 1 września 1939 KOP składał się z dowództwa, 1 brygady (Brygada KOP "Polesie"), 7 pułków. Łącznie liczył tylko około 20 tys. żołnierzy. Mało było kadry i żołnierzy doświadczonych, duża zaś liczba rezerwistów wywodzących się z mniejszości narodowych, głównie Ukraińców, Białorusinów i Niemców.

Po wybuchu II wojny światowej, dowództwo KOP ewakuowano z Warszawy do Pińska.

2-3 września 1939 151 kompania forteczna "Węgierska Górka" pod dowództwem kpt. Tadeusza Semika broniła fortów w Węgierskiej Górce.

W dniach 6 do 9 września ciężkie walki w rejonie Końskich - Szydłowca i Iłży toczyła 36 DP rez. zmobilizowana głównie z żołnierzy KOP Brygady Podole. W ostatniej fazie walk dywizją dowodził ppłk. Przemysław Nakoniecznikoff - Klukowski.

7-10 września miała miejsce bitwa pod Wizną, w której siłami polskimi dowodził kpt. Władysław Raginis.

Kiedy 17 września 1939 Armia Czerwona przekroczyła w sile 2 Frontów: Białoruskiego i Ukraińskiego (łącznie 750 tys. żołnierzy) granicę wschodnią RP, na jeden batalion KOP przypadał 1 korpus sowiecki. Oddziały i pododdziały KOP stoczyły wiele walk i potyczek z Armią Czerwoną. Brak amunicji i sprzętu oraz wyczerpanie żołnierzy spowodowało, że Rückemann zwolnił żołnierzy z przysięgi i rozwiązał liczące około 3 tys. żołnierzy zgrupowanie. Jednak część z nich przebiła się do Grupy Operacyjnej "Polesie" i brała udział w ostatnich walkach Wojska Polskiego.

Improwizowane Zgrupowanie KOP powstało w rejonie Kuchecka Wola – Kuchcze – Chrapin – Moroczno na podstawie rozkazu dowódcy KOP gen. Wilhelma Orlik-Rückemanna z 21 września 1939. Po ześrodkowaniu liczyło ok. 8700 żołnierzy (w tym 300 oficerów).

W dniach 29-30 września 1939 w bitwie pod Szackiem 4-tysięczna grupa KOP pod dowództwem gen. Wilhelma Orlik-Rückemanna poważnie nadwyrężyła 52 Dywizję Strzelecką Armii Czerwonej. Walki o miejscowość Szack rozpoczęły siły polskie. Wieś została ostrzelana przez artylerię, a następnie doszło do szturmu i krwawej walki na bagnety. W południe została zdobyta. Znalezione tu zaopatrzenie poprawiło sytuację wyczerpanych fizycznie i psychicznie polskich żołnierzy. Po południu zajęto przy drobnych potyczkach kilka okolicznych wsi. Pościg za niedobitkami 52 DS trwał do wieczora, ale nie powiódł się, Rosjanie zbiegli na północny wschód do Małoryty. W ciągu następnego dnia polskie oddziały zniszczyły przednie straże kolejnej dywizji, następnie ruszyły w kierunku Bugu. W walkach z bolszewikami zginęło około 350 polskich żołnierzy, a przeszło 900 zostało rannych. KOP stracił też sporo amunicji zwłaszcza artyleryjskiej i kilka ciężarówek. Straty nieprzyjaciela były jednak większe.

30 września grupa KOP podjęła dalszy marsz w kierunku Parczewa, aby tam dołączyć do Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Kleeberga. Przy próbie przekroczenia szosy Włodawa-Lublin w miejscowości Wytyczno doszło jednak do walki z oddziałami pancernymi Armii Czerwonej nacierającymi od strony Włodawy.

Ostatnie jednostki KOP uległy rozproszeniu właśnie w bitwie pod Wytycznem (1 października 1939). Po całodziennych walkach wobec przewagi wroga dowódca grupy KOP rozkazał odwrót i rozwiązał grupę. Oddziały drobnymi grupami przedostały się do lasów i rozpoczęły walkę konspiracyjną.

Wielu żołnierzy KOP zostało zamordowanych w Katyniu (m.in. kpt. Stanisław Zwojszczyk i gen. Henryk Minkiewicz) oraz w Charkowie (m.in. kpt. Rudolf Schreiber). Przegrana wojna obronna 1939 roku stała się kresem istnienia Korpusu Ochrony Pogranicza.

[edytuj] Organizacja KOP po zgrupowaniu we wrześniu 1939

• Dowództwo i Sztab
  • dowódca – gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann
  • zastępca dowódcy – płk dypl. Ludwik Bittner
  • szef sztabu – mjr dypl. Lucjan Gawroński
  • szef służby sanitarnej – płk dr med. Władysław Markiewicz
  • Batalion sztabowy – dowódca – mjr Szymon Mayblum
• Oddziały i pododdziały
  • Brygada KOP "Polesie" – płk dypl. Tadeusz Różycki-Kołodziejczyk
    • Batalion KOP "Ludwikowo" – kpt. Andrzej Szumliński
    • Batalion KOP "Sienkiewicze" – ppłk Jan Dyszkiewicz
    • Batalion KOP "Dawidgródek" – mjr Jacek Tomaszewski
  • Pułk KOP "Sarny" – ppłk Nikodem Sulik
    • Batalion forteczny KOP "Sarny" – mjr Bronisław Brzozowski
    • Batalion forteczny KOP "Małyńsk" (improwizowany) – mjr Piotr Frankowski
    • Batalion KOP "Rokitno" – mjr Jan Wojciechowski
      

      

      mjr Antoni Żurowski – dowódca Batalionu KOP "Bereźne"
    • Batalion KOP "Bereźne" – mjr Antoni Żurowski
    • szwadron kawalerii KOP "Bystrzyce" – rtm. Wiktor Jakubowski
  • Batalion KOP "Kleck" – kpt. Stanisław Zwojszczyk
  • Batalion marszowy 76 pp – mjr Józef Balcerzak
  • Batalion Flotylli Pińskiej (marynarze) – kpt. Bogusław Rutyński
  • Batalion saperów – mjr Marian Czeżowski
  • Batalion forteczny "Osowiec" – mjr Antoni Korpal; zob. też: Twierdza Osowiec
  • kompania forteczna "Tyszyca" – mjr Lucjan Grott
  • kompania PW "Sarny" – kpt. Władysław Matolski
  • kompania artylerzystów – kpt. Rudolf Schreiber
  • improwizowany oddział z Grupy Operacyjnej "Grodno" – płk w st. spocz. Edward Czerny
  • improwizowany dywizjon artylerii – mjr w st. pocz. Stefan Czernik
    • bateria dział 75 mm
    • bateria haubic 100 mm
  • załoga 51 pociągu pancernego (od 23 września) – kpt. Zdzisław Rokossowski
  • załoga 54 pociągu pancernego – kpt. Józef Kulesza
  • kompania saperów KOP "Stolin"

[edytuj] Dowódcy

• gen. bryg. Henryk Odrowąż-Minkiewicz (1924- 7 maja 1929), później gen.dyw.
• płk Stanisław Tessaro (18 maja 1929- październik 1930), później generał
• gen. bryg. Jan Kruszewski (październik 1930- sierpień 1939)
• gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann (od 31 sierpnia 1939)

[edytuj] Ciekawostki

Korpus Ochrony Pogranicza przez cały okres swojego istnienia pragnął pozyskiwać poparcie społeczne wśród mieszkańców Kresów Wschodnich. Z tego właśnie powodu prowadził instytucje społeczno-kulturalne w rodzaju bibliotek oraz udzielał pomocy medycznej. Ze zrozumiałych względów działalność ta miała ograniczone rozmiary.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Archiwum Straży Granicznej.
• "O Niepodległą i granice. Tom 4: Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939", Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku, 2002, ISBN 83-88067-47-8.
• "Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Tom I: Kampania wrześniowa 1939, cz. I: Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną", Londyn 1951.
• Mieczysław Cieplewicz, "Wojsko Polskie w latach 1921-1926", Wrocław 1998, ISBN 83-04-04450-1.
• Zdzisław Cutter, "Polskie wojska saperskie w 1939 roku", Częstochowa 2003.
• Ryszard Dalecki, "Armia Karpaty w wojnie obronnej 1939 r.", Rzeszów 1989, ISBN 83-11-06229-3.
• Czesław Grzelak "Szack – Wytyczno 1939", wyd. Bellona, Warszawa 1993, ISBN 83-11-09324-5.
• Marek Jabłonowski, "Formacja specjalna Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939", Warszawa 2003, ISBN 83-88766-52-X.
• Marek Jabłonowski, Jerzy Prochowicz, "Wywiad Korpusu Ochrony Pogranicza 1924–1939", wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2003, ISBN 83-88766-88-0.
• ks. mjr dr Zbigniew Kępa, "Kapelani formacji granicznych II RP", Problemy Ochrony Granic Nr 7 (1998).
• Eugeniusz Kozłowski, "Wojsko Polskie w latach 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy.", Warszawa 1974.
• J. Odziemkowski, F. Frątczak, "Polskie duszpasterstwo wojskowe", Warszawa 1996, ISBN 83-86678-25-9.
• J. Odziemkowski, ks. B. Spychała, "Duszpasterstwo wojskowe w Drugiej Rzeczypospolitej", Warszawa 1987.
• dr Jerzy Prochwicz, "Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku", wyd. Neriton, 2003, ISBN 83-88973-58-4.
• dr Jerzy Prochwicz, "Walki oddziałów KOP na obszarach północno-wschodniej Polski", Białoruskie Zeszyty Historyczne nr 13, Białystok 2000.
• dr Jerzy Prochwicz, Andrzej Konstankiewicz, Jan Rutkiewicz, "Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939", wyd. Barwa i Broń, Warszawa 2003, ISBN 8390021794.
• Władysław Steblik, "Armia Kraków 1939", Warszawa 1989.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Historia Straży Granicznej okresu międzywojennego
• Dom Spotkań z Historią: Fotografie KOP – fotohistoria.pl
• Strona o tematyce militarnej: Fotografie KOP
• Rafał Białkowski: Struktura organizacyjna KOP
• Ks. mjr dr Zbigniew Kępa: Dziekan katolicki KOP
• Powinności moralne żołnierza KOP z 1933
• Dr Jerzy Prochwicz: Walki oddziałów KOP na obszarach pn.-wsch. Polski
• Dr Jerzy Prochwicz (Kętrzyn): Wywiad KOP 1924-1939
• Wykaz jednostek KOP w 1939 – strona www.1939.pl

[edytuj] Zobacz też

• Działania wojenne:
  • bitwa pod Szackiem
  • bitwa pod Węgierską Górką
  • bitwa pod Wytycznem
  • obrona Milówki
  • obrona Wizny
• Inne:
  • bitwa graniczna 1939
  • jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
  • Straż Graniczna
  • Wojska Ochrony Pogranicza