Atraktant
Z Wikipedii
Atraktant, czynnik wabiący - czynnik fizyczny lub związek chemiczny (naturalny lub sztuczny) o działaniu wabiącym, wykorzystywany do zwiększenia swojej atrakcyjności seksualnej, przyciągnięcia gatunków zapylających kwiaty, rozsiewających nasiona i zarodniki lub w hodowli zwierząt oraz uprawie i ochronie roślin.
Spis treści |
[edytuj] Wykorzystanie
Zjawisko wabienia jest powszechnie wykorzystywane w przyrodzie. Dla drapieżników - w znaczeniu mięsożerców, roślinożerców i pasożytów - atraktantami są substancje zapachowe wydzielane przez organizm zjadany lub żywicielski. Zwierzęta, do przekazania swoim partnerom seksualnym informacji o gotowości do reprodukcji wykorzystują różne atraktanty. W zależności od gatunku są to sygnały dźwiękowe, wzrokowe i zapachowe, a także kombinacje takich sygnałów. Człowiek wykorzystuje atraktanty w kontaktach społecznych - dla zwiększenia swojej atrakcyjności fizycznej, w ochronie roślin - do wabienia szkodników, w łowiectwie i wędkarstwie - jako przynęty pokarmowe oraz w rolnictwie - do zwiększania wydajności upraw i jako dodatki paszowe dla zwierząt hodowlanych.
Stosowanie atraktantów zaliczane jest do biologicznych (ekologicznych) metod ochrony. Już dawno stwierdzono że całkowite wyplewienie chwastów z pola wcale nie jest tak korzystne jakby się mogło wydawać. Pozbawione pokarmu drutowce i inne organizmy, często z konieczności, przenoszą się wtedy na rośliny uprawne. Jeśli dostarczymy im czegoś bardziej atrakcyjnego niż nasza uprawa, wtedy szkodnik ją opuści. Aby ochronić korzenie buraków (burak zwyczajny, burak cukrowy) między nie wsiewa się pszenicę aby przyciągnęła drutowce. W tym samym celu dla drutowców i larw żuków Lamellicornia w szkółkach leśnych wysiewa się marchew i sałatę. Dla wielu szkodników atrakcyjne są również przekrojone bulwy ziemniaków. Od dawna do tępienia much stosowano mleczny wyciąg zawierający 1,3-dwuoleinę uzyskiwaną z muchomora czerwonego (Amanita muscaria). Obecnie jako atraktant stosuje się również monooleinian i monolaureinian. Cebulę przed śmietką cebulanką można chronić wykładając pułapki zawierające n-propylodwusiarczek oraz n-propylomerkaptan. Owady składają tam jaja a wylęgłe larwy giną bo nie mają co jeść. Podobnie reaguje bielinek kapustnik na glikozydy olejku gorczycznego a muchy na propionytryl. Zwabione szkodniki, jeśli nie wystarcza samo ich odciągnięcie od chronionej rośliny (plonu, magazynu) można wyłapać w specjalne pułapki, usunąć ręcznie lub wytruć.
Atraktanty można również stosować w celu przywabienia owadów pożytecznych. Opryskując rośliny roztworem drożdży z maślanką można przywabić złotooki i spowodować że zgromadzą się w większej ilości a co za tym idzie ochronią naszą uprawę przed mszycami. Atraktantami mogą być urządzenia generujące określone dźwięki lub światło specyficznej barwy. Sygnały dźwiękowe działają wabiąco na komary i prostoskrzydłe. Chrząszcze Tribolium castaneum, Rhizopertha ominica, Sitophilus oryzae dodatnio reagują na światło ultrafioletowe. Cadra cautella i Sitotroga cerealella przyciąga ultrafiolet i światło zielone. Ephestia kühniella, Plodia interpunctella reagują na światło zielone. Większość owadów pozytywnie odbiera światło żółte np. mucha tse-tse oraz światło zielonożółte. Światło określonej barwy wabi szkodnika do miejsca gdzie w pojemniku o charakterze pułapki umieszcza się silnie działającą truciznę.
[edytuj] Czynniki fizyczne
Do czynników fizycznych o działaniu wabiącym zaliczane są bodźce wzrokowe (kształt i barwa) oraz dźwiękowe. Kształt i ubarwienie ofiary stanowią istotną informację dla drapieżników poszukujących pokarmu. Dźwięk jest powszechnie wykorzystywany przez wiele zwierząt, zwłaszcza kręgowych, w okresie godowym (śpiew ptaków, rechotanie żab, ryczenie ssaków kopytnych i niektórych kotowatych). U wielu gatunków następuje w tym czasie zmiana ubarwienia. Intensywność barw oraz deseń stają się wzrokowymi atraktantami płciowymi - ich zadaniem jest przyciągnięcie uwagi partnera seksualnego.
[edytuj] Związki chemiczne
Wabiące związki chemiczne oddziaływają na zmysł węchu i smaku odbiorcy (substancje zapachowe i smakowe). Stanowią istotny element życia zarówno pojedynczych osobników jak również wielu społeczności w świecie zwierząt. Należą do grupy związków infochemicznych, pośród których szczególne miejsce zajmują feromony.
Zwierzęta produkują substancje wabiące w wyspecjalizowanych gruczołach wonnych (np. gruczoły napletkowe, sromowe albo piżmowe). Nadawca sygnału rozprowadza substancje zapachowe mimowolnie lub w sposób celowy, znakując drzewa, skały, czy podłoże. U odbiorcy sygnału następuje podświadoma reakcja na bodziec docierający do receptorów węchowych (np. efekt Whittena, efekt Bruce'a). Do chemicznych związków wabiących wytwarzanych przez zwierzęta należą m. in. bombikol, piżmo, androstenol.
Atraktantami roślinnymi są lotne substancje zapachowe (olejki eteryczne) oraz smakowe zawarte np. w nektarze, owocach. Przywabione nimi owady przyczyniają się do zapylania kwiatów, a zwierzęta zjadające owoce - do rozprzestrzeniania nasion. Najsilniejsze atraktanty roślinne wytwarzane przez niektóre rośliny storczykowate mają działanie narkotyczne lub halucynogenne. Odurzone nimi owady dłużej przebywają wewnątrz kwiatostanu, przez co zwiększają się szanse zapylenia. Zapylona roślina przestaje wabić zmieniając zapach, przez co chroni nasienie przed uszkodzeniem. Innym typem atraktantów wytwarzanych przez rośliny zaatakowane przez owady roślinożerne są olejki eteryczne adresowane do owadów drapieżnych.
U mikroorganizmów podobne funkcje pełnią chemoatraktanty.
[edytuj] Sztucznie uzyskiwane atraktanty chemiczne
Środki chemiczne wykorzystujące wabiące działanie na odbiorcę stosowane są przy produkcji wielu kosmetyków i afrodyzjaków.
W rolnictwie i leśnictwie wykorzystuje się atraktanty naturalne i sztuczne do wabienia przedstawicieli gatunków pożytecznych dla człowieka. Przyciągnięte w ten sposób drapieżne owady przyczyniają się do zmniejszenia populacji szkodników, a owady zapylające wpływają na zwiększenie plonów.
Atraktanty wabiące szkodniki, głównie owady i gryzonie, są stosowane do ich zwalczania w pułapkach chwytnych zawierających atraktanty pokarmowe lub w połączeniu ze środkami trującymi. Przywabiony zapachem szkodnik ginie po dostaniu się do pułapki lub zjedzeniu zatrutego pokarmu. Pułapki chwytne z atraktantami pokarmowymi wykorzystywane są również do monitorowania szkodników.
W wędkarstwie wykorzystywane są przynęty do wabienia ryb o określonych preferencjach pokarmowych. Hodowcy zwierząt dla uzyskania większego przyrostu masy ciała zwierząt używają dodatków smakowych zwiększających atrakcyjność pożywienia.
[edytuj] Bibliografia
- Encyklopedia PWN
- Komosińska Halina, Podsiadło Elżbieta: Ssaki kopytne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. ISBN 83-01-13806-8.
- Frings H. i M., Mowa zwierząt, Warszawa, 1968
- Burkhardt D., Schleidt W., Sygnały w świecie zwierząt, PWN, Warszawa, 1979.
- Jakubska A. et al., 2005. Apophytic occurrence of sword-leaved helleborine Cephalanthera longifolia (L.) Fritsch (Orchi-daceae) in poplar monoculture in Krzyżowe Hills (Lower Silesia, Poland).
- J.M. Franz, A. Krieg Biologiczne zwalczanie szkodników.PWRiL.1975
