Ziemniak

Z Wikipedii

Ziemniak

Systematyka wg Reveala
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	Rosopsida
Rząd	psiankowce
Rodzina	psiankowate
Rodzaj	psianka
Gatunek	psianka ziemniak
Nazwa systematyczna
Solanum tuberosum L.
Galeria zdjęć i grafik

Psianka ziemniak (Solanum tuberosum L.) to prawidłowa botaniczna nazwa tej rośliny. Najczęściej jednak używany jest synonim tej nazwy – ziemniak. Jest to gatunek byliny należący do rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej (Peru, Boliwia, Kolumbia, Chile). Obecnie rozprzestrzeniony na całym świecie jako roślina uprawna.^[1] W Polsce jest pospolicie uprawiany i przejściowo dziczejący (efemerofit).

Bulwy ziemniaka

Kwiaty

Bulwy ziemniaka

Obieranie ziemniaka

[edytuj] Charakterystyka

Łodyga: Gruba, mięsista, do 100 cm wysokości, wykształca rozgałęzione kłącza (stolony) z podziemnymi bulwami bogatymi w skrobię. Łodyga jest pokryta przylegającymi włoskami.
Liście: Przerywanopierzaste, u nasady łatki jajowate lub sercowate.
Kwiaty: O zrośniętych płatkach i 5 łatkach, średnicy do 3–4 cm, barwy białej, różowej, błękitnej lub fioletowej. Wewnątrz korony 1 słupek i 5 pręcików zrośniętych w rurkę wokół słupka. Zebrane w dwuszypułowe, pozornie szczytowe skrętki.
Owoce: Zielone jagody.^[1]
Roślina trująca: Cały nadziemny pęd (łodyga, liście, kwiaty i owoce) są trujące. Zawierają trującą solaninę. Powoduje ona poważne zatrucia pokarmowe, wykazuje też działanie rakotwórcze. W celach spożywczych użytkowane są bulwy, które nie zawierają solaniny. Jednakże jeżeli z jakichś powodów (np. w wyniku wypłukania gleby przez ulewne deszcze) były one przez dłuższy czas wystawione na działanie słońca, ich skórka zielenieje i również stają się trujące.

[edytuj] Zastosowanie

Roślina uprawna: najwięksi producenci ziemniaków na świecie to Chiny, Rosja i Indie. W obszarach upraw zajmujemy trzecie, a w produkcji bulw drugie miejsce. Roczne zbiory ziemniaka w Polsce to ok. 13,5 – 15,5 mln ton. W Polsce obszar upraw szacuje się na 790 tys. hektarów.
Historia uprawy: pierwsze uprawy ziemniaka pojawiły się w czasach prehistorycznych w Ameryce Południowej (środkowe Andy, tereny dawnego peruwiańskiego Tawaintisuyo należącego do Inków). Do Europy ziemniaki dotarły w XVI wieku, a rozpowszechniły się w XVII w. W XVII i XVIII wieku traktowane były również jako roślina ozdobna. W części Europy, po zauważeniu, że jest bardzo wydajną rośliną uprawną wprowadzano ją do uprawy odgórnymi zarządzeniami (Fryderyk II Wielki w Prusach i Piotr I Wielki w Rosji) ^[2]. Wykorzystanie ziemniaków znacznie wzrosło po opracowaniu techniki ich magazynowania w kopcach, w których dają się przechowywać aż do wiosny następnego roku.
Sztuka kulinarna: bulwy po ugotowaniu stanowią cenny pokarm człowieka, owoce, części zielone, kwiaty i zielone bulwy zawierają solaninę, co czyni surowe rośliny słabo trującymi. Popularnymi potrawami z ziemniaków są frytki, chipsy i kopytka.

Ziemniak jest też ważną rośliną pastewną, jako gotowany był podstawą tradycyjnej metody żywienia świń. Jest ważną rośliną przemysłową, używa się go do produkcji spirytusu, mączki ziemniaczanej, która jest niemalże czystą skrobią. Mączka ziemniaczana jest produktem używanym do wytwarzania wielu produktów spożywczych i przemysłowych.

Ziemniak

[edytuj] Odmiany

W Peru utworzono największy na świecie bank genów ziemniaka. Zdeponowano w nim ponad 10 tysięcy odmian tej rośliny^[3].

W Polsce pod koniec marca 2004 w Krajowym Rejestrze Odmian figurowało 118 odmian, wśród których dominowały odmiany jadalne. Badaniem nowych odmian ziemniaka zajmuje się Instytut Ziemniaka, obecnie wchodzący w skład Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. Odmiany ziemniaka dzieli się zazwyczaj ze względu na ich termin zbioru (np. średnio wczesne, średnio późne, późne):

Bardzo wczesne: Krasa, Irys, Gloria, Bard, Denar, Drop, Ruta, Berber, Lord, Irga.
Wczesne: Nora, Kulik, Augusta, Gracja, Dorota, Vineta.
Średnio wczesne: Ibis, Pirol, Żagiel, Satina, Triada, Kuba.
Średnio późne: Bryza, Syrena, Zeus, Beata, Jasia, Moli.
Późne: Ania, Bzura, Ślęza, Sonda, Medea.

[edytuj] Inne nazwy

kartofel (z niem. Kartoffel) – język śląski
pyra – gwara poznańska
grula – gwara góralska (wschodnie Podhale)
bulwa – język kaszubski
perka (dawniej) od Peru
rzepa – Orawa, zachodnie Podhale

[edytuj] Ciekawostki

W Polsce istnieją dwa monumenty poświęcone ziemniakowi, w Biesiekierzu oraz w Poznaniu na Łęgach Dębińskich.
Ze względu na historię upraw ziemniaka oraz związany z nią udział tej rośliny w ocaleniu przed śmiercią głodową milionów ludzi na świecie, Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła rok 2008 Międzynarodowym Rokiem Ziemniaka ^[3].

Przypisy

↑ ^1,0 ^1,1 Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4. (Występowanie i charakterystyka ziemniaka)
↑ "Jabłka zaś ziemne, czyli ziemniaki, a po teraźniejszemu kartofle, bądź świeże, bądź stare, w jednej utrzymując się porze, równą też apetytowi sprawują satysfakcją. To z okoliczności związku namieniwszy, przystępuję teraz do czasu, którego się kartofle w Polszcze i gdzie najpierwej zjawiły. Zjawiły się najprzód za Augusta III w ekonomiach królewskich, które samymi Niemcami, Sasami-ekonomistami osadzone były, a ci dla swojej wygody ten owoc z Saksonii z sobą przynieśli i w Polszcze rozmnożyli." [w :] O kartoflach. Jędrzej Kitowicz. Opis obyczajów za panowania Augusta III.
↑ ^3,0 ^3,1 Kaniewska, Barbara. Diabelskie jabłka z ziemi. Rzeczpospolita. Sobota-niedziela, 10-11 listopada 2007 roku, 263 (7860), 36.