Bitwa pod Gołębiem

Z Wikipedii

Bitwa pod Gołębiem Potop szwedzki II wojna północna
Johan Filip Lemke, Bitwa pod Gołębiem
Data	18 lub 19 lutego 1656
Miejsce	Gołąb
Wynik	zwycięstwo Szwedów
Przyczyna	próba opanowania basenu Morza Bałtyckiego przez Szwedów
Terytorium	Lubelszczyzna, ujście Wieprza do Wisły
Strony konfliktu Rzeczpospolita Obojga Narodów Szwecja Dowódcy Stefan Czarniecki Karol X Gustaw Siły 370 husarii 300 dragonów (rekruci) 1970 pancerni[1] 6005 Szwedów[2] ok. 3000 Polaków (rekruci) Straty ok. 150 100-200

Potop szwedzki
Ujście - Sobota - Piątek - Żarnów - Nowy Dwór - Gródek Jagielloński - Kraków (1) - Wojnicz - Kościan (1655) - Jasna Góra - Gołąb - Jarosław - Nisko - Kozienice - Warka - Kłecko - Kcynia - Warszawa (1) - Tykocin - Warszawa (2) - Łowicz - Lubrze - Prostki - Filipów - Chojnice - Skałat - Magierów - Czarny Ostrów - Kraków (2) - Toruń - Szkudy

II wojna północna

Ujście - Sobota - Piątek - Żarnów - Nowy Dwór - Kraków (1655) - Wojnicz - Kościan (1655) - Krosno - Jasna Góra - Gołąb - Jarosław - Nisko - Kozienice - Warka - Kłecko - Kcynia - Warszawa (oblężenie) - Tykocin - Warszawa (bitwa) - Łowicz - Lubrz - Prostki - Filipów - Chojnice - Magierów - Czarny Ostrów - Skałat - Ängelholm - Kraków (1657) - Genevadsbro - Mön - Hjärtum - Kattarp - Frederiksodde - Tybrindvig - Toruń - Sund - Koldynga (oblężenie) - Koldynga (bitwa) - Szkudy - Głowa - Nyborg

Bitwa pod Gołębiem - 18 lub 19 lutego 1656, klęska Polaków dowodzonych przez Stefana Czarnieckiego. Zwycięstwo odniósł Karol Gustaw, król Szwecji.

Spis treści 1 Data bitwy 2 Wersja I 2.1 Przed bitwą 2.2 Bitwa 3 Wersja II 3.1 Przed bitwą 3.2 Bitwa 4 Po bitwie 5 Ciekawostki 6 Bibliografia 7 Linki zewnętrzne 8 Przypisy

[edytuj] Data bitwy

Data bitwy nie jest pewna. Jedne źródła (jak Mała Encyklopedia Wojskowa) podają, że bitwa odbyła się 18 lutego, natomiast inne (np. Leszek Podhorodecki Rapier i koncerz) twierdzą, że bitwa miała miejsce 19 lutego.

[edytuj] Wersja I

[edytuj] Przed bitwą

Wojska szwedzkie pod dowództwem Karola X Gustawa rozłożyły się obozem pod wsią Gołąb, czekając na wojska Stefana Czarnieckiego Wobec rozproszenia wojsk obu stron bitwa ta rozwijała się w miarę przybywania na pole boju kolejnych oddziałów. Polskie wojska podzielone były na dwa oddziały: hetmański pod Machowskim i królewski pod Czarnieckim. Po obu stronach znaleźli się nowo zaciągnięci żołnierze - po stronie szwedzkiej znalazło się około 1500 nowo zaciągniętej polskiej kawalerii (i około 1700 zaprawionych w boju polskich kawalerzystów, głównie pancerni i lekka jazda).

[edytuj] Bitwa

Na wroga trafił pierwszy oddział Machowskiego i był to oddział duńskiego hrabiego Waldemara. Po salwie armatniej kartaczami polski atak się załamał i udało się ponownie zaprowadzić ład w oddziałach. Następnie nadciągnęły odddziały gen. Douglasa z posiłkowymi polskimi oddziałami Niemirycza oraz dragonią^[3]

Atak wojsk Douglasa został powstrzymany przez przybycie chorągwi husarskiej wojewody sandomierskiego Władysława Myszkowskiego i chorągwi husarskiej Jana Zamoyskiego oraz dalszych polskich oddziałów Stefana Czarnieckiego. Polska szarża odrzuciła wojsko Douglasa i Waldemara na brzeg Wisły, tak, że część wojska szwedzkiego znalazła się w rzece.

W tym momencie nadeszły kolejne oddziały szwedzkie i Czarniecki wydał rozkaz szarży drugiemu rzutowi oddziału Machowskiego i kilku świeżym chorągwiom, jednak przybywające na pole walki nowe oddziały rajtarii zagroziły odcięciem odwrotu polskim wojskom przy prawie trzykrotnej przewadze liczebnej. W tym momencie Czarniecki wydał rozkaz odwrotu i tylko pójście polskich wojsk w rozsypkę uchroniło je przed całkowitą klęską. Po bitwie oddziały Czarnieckiego ścigane były przez polskie oddziały wierne królowi Szwecji.

[edytuj] Wersja II

Według Małej Encyklopedii Wojskowej i książki Leszka Podhorodeckiego Rapier i koncerz.

[edytuj] Przed bitwą

Karol Gustaw, gdy dowiedział się o wybuchu powstania w południowej Małopolsce, ruszył na południe i 12 lutego przeprawił się przez Pilicę, zmuszając Czarnieckiego do wycofania się za Wisłę i zajęcia pozycji pod Gołębiem (przy ujściu Wieprza do Wisły). Stefan Czarniecki, który wraz z dywizją liczącą około 7000 jazdy wysłany został przez Jana Kazimierza przeciwko armii Karola Gustawa, w celu łatwiejszego przejścia na lewy brzeg Wisły rozłożył swe siły na północnym brzegu Wieprza. Zajęte miejsce nie było zbyt dogodne do obrony, gdyż wciśnięte w zakole Wisły wojska nie mogłyby się w pełni rozwinąć. Czarniecki jeden z pułków skierował na południe w stronę Włostowic dla osłony przed Szwedami, a sam wraz z dwoma pułkami stanął w Gołębiu.

[edytuj] Bitwa

Karol Gustaw przeszedł zamarzniętą Wisłę pod Kazimierzem i rozproszył znajdujący się na południu pułk, całkowicie zaskakując Polaków. Następnie wojska szwedzkie posuwały się prawym brzegiem rzeki docierając pod Gołąb. Przednia straż armii szwedzkiej dowodzona przez Douglasa, hrabiego Waldemara i generała Henryka Horna błyskawicznie rozwinęła się w linie bojową i prowadząc intensywny ogień posuwała się z wolna do przodu. W momencie, gdy wojska polskie zaczęły odwrót, nadjechał Stefan Czarniecki. Widząc, że sytuacja się pogarsza, rzucił swe wojska do natychmiastowej szarży, która spowodowała, że przednie oddziały szwedzkie rzuciły się do ucieczki.

Sukces ten jednak był chwilowy, gdyż do walki zaczęły wkraczać nowe oddziały szwedzkie, zdobywając znaczną przewagę liczebną nad siłami Czarnieckiego. Karol Gustaw zamierzał związać wojska polskie od frontu swym lewym skrzydłem, natomiast swym centrum i prawym skrzydłem zamierzał uderzyć na lewe skrzydło i tyły sił Czarnieckiego. Czarnieckiemu udało się na początku odrzucić jazdę szwedzką, gdy rzucił dodatkowo do szarży kilka chorągwi jazdy z pułku królewskiego. Doszło do zaciętej walki, w której Szwedzi osobiście dowodzeni przez swego króla znów byli spychani. Jednak dalsze natarcie wojsk polskich załamało się w ogniu spieszonej dragonii szwedzkiej. Gdy Szwedzi znaleźli się w trudnej sytuacji, a Czarniecki skierował swą jazdę do trzeciej szarży, chorągwie polskie nagle zawróciły i rzuciły się do ucieczki. Przyczyną było wyłaniające się zza wzgórz centrum, a zaraz po nim prawe skrzydło szwedzkie, grożące Polakom odcięciem jedynej drogi odwrotu za Wieprz. Widząc je, Czarniecki, by uratować swe siły przed zniszczeniem, wydał swym oddziałom rozkaz do natychmiastowej ucieczki. W pościg za uciekającymi siłami Czarnieckiego rzuciły się lekkie chorągwie polskie, które służyły u Karola Gustawa. Wojska te ograniczyły się jednak tylko do płazowania uciekinierów. Jedynie nieliczni jeźdźcy szwedzcy zdołali dogonić uciekających i zadać im pewne straty. Podczas ucieczki po zamarzniętym Wieprzu załamał się lód, co dodatkowo zwiększyło polskie straty w ludziach. Po półtoragodzinnej walce i pościgu na przestrzeni 10 km bitwa zakończyła się. Polacy stracili 137 żołnierzy, szwedzkie straty były podobne. Niewielkie straty Polacy zawdzięczali swemu wodzowi, który w porę dostrzegł niebezpieczeństwo i nie zwlekając wydał rozkaz do ucieczki.

[edytuj] Po bitwie

Bitwa ta jest uważana jako jedna z największych klęsk wojsk dowodzonych przez Stefana Czarnieckiego. Mimo to warto mieć na uwadze przewagę liczebną wojsk szwedzkich, jak i fakt, że nie wszystkie polskie oddziały brały udział w bitwie^[4].

Karol Gustaw przecenił swe zwycięstwo, będąc przekonanym, że dywizja Czarnieckiego została w większości rozproszona. Jednak rzeczywistość była inna, o czym król Szwecji wkrótce się przekonał. Taktyka ucieczki i rozproszenia sił była dobrze opanowana przez polskich żołnierzy, którzy przejęli ją od Tatarów. Dlatego już po kilku dniach Czarniecki zebrał swe rozproszone oddziały i mógł dalej prowadzić swoje działania. Zwycięska bitwa ani trochę nie poprawiła sytuacji Karola Gustawa, która z dnia na dzień była coraz gorsza, gdyż coraz więcej wojsk polskich odstępowało Szwedów i wracało na stronę Jana Kazimierza.

[edytuj] Ciekawostki

W tej bitwie po stronie szwedzkiej walczył późniejszy król Jan III Sobieski.

Bitwę ta opisał dość wiernie Henryk Sienkiewicz w powieści Potop^[5]:

(...) Po czym^[6] Aleksandra Macedońskiego wspominał, z którym lubił być porównywany, i szedł naprzód, goniąc pana Czarnieckiego; ten zaś, nie mając sił tak wielkich ani ćwiczonych, umykał się przed nim, ale umykał jak wilk, gotów zawsze się zwrócić. Czasem też szedł przed Szwedami, czasem po bokach, a czasem, zapadłszy w głuchych lasach, puszczał ich naprzód, tak iż oni myśleli, że jego gonią, a on właśnie szedł za nimi, wycinał opieszałych, tu i owdzie uszczknął cały podjazd, znosił idące wolniej pułki piesze, napadał na wozy z żywnością. I nigdy Szwedzi nie wiedzieli, gdzie jest, z której strony uderzy. Nieraz w zmrokach nocnych rozpoczynali ogień z armat i muszkietów do zarośli, sądząc, że nieprzyjaciela mają przed sobą. Nużyli się śmiertelnie, szli w chłodzie, głodzie i zmartwieniu, a ów - vir molestissimus - wisiał ciągle nad nimi, jako chmura gradowa wisi nad łanem zboża. Na koniec dopadli go pod Gołębiem, niedaleko ujścia Wieprza do Wisły. Niektóre chorągwie polskie, stojące w gotowości rzuciwszy się z impetem na nieprzyjaciela, rozniosły postrach i zamieszanie. Więc naprzód skoczył pan Wołodyjowski ze swoją laudańską chorągwią i wsparł królewicza duńskiego Waldemara; zaś pan Kawecki Samuel i młodszy Jan stoczyli z pagórka pancerną chorągiew na najemnych Angielczyków Wikilsona - i w mgnieniu oka pożarli ich, jako szczupak pochłania klenia, zaś pan Malawski zwarł się z księciem biponckim tak szczelnie, iż ludzie i konie pomieszali się ze sobą jako kurzawa, którą dwa wichry z przeciwnych stron przyniosą i jeden wir z niej uczynią. W mgnieniu oka zepchnięto Szwedów ku Wiśle, co widząc Duglas pospieszył swoim z wyborową rajtarią na ratunek. Lecz rozpędu i te nowe posiłki wstrzymać nie mogły; poczęli więc Szwedzi skakać z wysokiego brzegu na lód, padając trupem tak gęsto, że czernili się na śnieżnym polu jako litery na białej karcie. Legł królewicz Waldemar; legł Wikilson, a książę biponcki, obalon z koniem, nogę złamał - legli wszelako i obaj panowie Kaweccy, i pan Malawski, i Rudawski, i Rogowski, i pan Tymiński, i Choiński, i Porwaniecki, jeden tylko pan Wołodyjowski, chociaż się w szwedzkie szeregi jako nurek w wodę z głową zanurzał, najmniejszej rany nie poniósł.

Tymczasem przyciągnął sam Karol Gustaw z główna siłą i armatami i naówczas zmieniła się postać boju. Inne Czarnieckiego pułki, niekarne i nie wyćwiczone, nie umiały stanąć na czas w ordynku; niektóre koni nie miały pod ręką, inne, po dalszych wsiach leżące, wbrew rozkazom, aby ciągle były w pogotowiu, zażywały wczasu po chatach. Na owe gdy nieprzyjaciel natarł niespodzianie, wnet poszły w rozsypkę i ku Wieprzowi umykać poczęły. Więc pan Czarniecki kazał trąbić na odwrót, aby tamtych pułków, które pierwsze uderzyły, nie wygubić. Jedni poszli tedy za Wieprz, inni do Końskowoli, zostawiając pole i sławę zwycięstwa Karolowi, gdyż tych zwłaszcza, którzy za Wieprz uchodzili, długo ścigały chorągwie Zbrożka i Kalińskiego, przy Szwedach jeszcze zostające.

[edytuj] Bibliografia

• Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I
• Leszek Podhorodecki, Rapier i koncerz, Warszawa 1985, ISBN 83-05-11452-X, str. 288-291
• Skworoda Paweł, "Warka - Gniezno 1656", Bellona - Dom Wydawniczy Bellona 2004, ISBN 83-11-09765-8
• Wimmer Jan, "Wojna Polsko-Szwedzka 1655 - 1660", Warszawa, 1973.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Northern Wars Battle of Golombi (en)

Przypisy