Dietrich Bonhoeffer

Z Wikipedii

Dieter Bonhoeffer na niemieckim znaczku pocztowym z 1995

Pomnik Bonhoeffera koło kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu.

Tablica pamiątkowa w miejscu urodzenia Dietricha Bonhoeffera we Wrocławiu, na ścianie domu przy ul. Bartla 7 (dawniej Am Birkenwäldchen)

Pomnik Bonhoeffera (pierwszy z prawej) i innych męczenników 20. wieku (Opactwo Westminsterskie, Londyn).

Dietrich Bonhoeffer, Dieter Bonhoeffer (ur. 4 lutego 1906 we Wrocławiu, zm. 9 kwietnia 1945 w obozie koncentracyjnym Flossenbürg w Bawarii, przy dzisiejszej granicy Niemiec z Czechami), niemiecki ksiądz ewangelicki, pastor, teolog i antyfaszysta.

[edytuj] Życiorys

Jego ojcem był psychiatra, profesor medycyny. Dieter podjął studia teologiczne w Tybindze już w wieku lat 17, kontynuował je w Berlinie. Za pracę pt. Sanctorum communio ("Zgromadzenie świętych") otrzymał tytuł doktora teologii. W 1930 habilitował się i otrzymał stanowisko docenta berlińskiego uniwersytetu. 5 września 1930 roku wyjechał na studia zagraniczne w Union Theological Seminary w Nowym Jorku, gdzie poznał kulturę, sytuację społeczną, a przede wszystkim życie religijne czarnej ludności.

Od przełomu lat 1932 i 1933 Bonhoeffer coraz bardziej jednak oddalał się od kariery uniwersyteckiej, poświęcając się pracy duszpasterskiej. Jego działalność przypadała na lata rosnących wpływów Hitlera w Niemczech, na czas, kiedy ideologia nazistowska stawała się niemiecką ideologią państwową. Wyjechał do Londynu, gdzie w latach 1933-1935 był pastorem. Po powrocie do nazistowskich Niemiec wstąpił do Kościoła Wyznającego. Bonhoeffer zdecydowanie i aktywnie przeciwstawiał się ideologii nazistowskiej widząc w niej zagrożenie dla chrześcijan, dla Niemców i dla ludzkości. Aktywnie głosił hasła pacyfistyczne na gruncie religii (bracia w Chrystusie nie mogą skierować broni przeciw sobie, bowiem tak naprawdę skierowaliby ją przeciw Chrystusowi), nawoływał wiernych do przeciwstawiania się nazizmowi i ostrzegał przed zagrożeniem niesionym przez jego zwolenników. Już w 1934 roku na ekumenicznym zjeździe młodych protestantów w Danii kreślił wizje wojny, którą może wywołać nazizm.

Jego przekonania nie mogły pozostać niezauważone przez hitlerowskie władze i wkrótce (w 1935) pozbawiony został urzędowo prawa do nauczania. Stworzył wówczas półlegalne seminarium duchowne, które prowadził w Finkenwalde (dziś Zdroje, dzielnica Szczecina). Wspólnota ta stała w całkowitej opozycji do ówczesnego "urzędowego" luteranizmu niemieckiego, popierającego nazizm i realizującego jego ideologię.

Bonhoeffer nie tylko pragnął swobody głoszenia Ewangelii, lecz także gotów był zaryzykować życie, sprzeciwiając się Hitlerowi i pomagając Żydom w ucieczce. Twierdził, że "Kościół tylko wtedy staje się Kościołem, kiedy istnieje dla tych, którzy pozostają poza nim", i postulował "bezwarunkową powinność Kościoła wobec ofiar każdego systemu społecznego, nawet jeżeli nie należą do wspólnoty chrześcijańskiej".

Wspólnota została zlikwidowana przez gestapo w 1937, a próba wznowienia działalności w okolicy Koszalina zakończyły się rok później aresztowaniami niektórych jej uczestników. Bonhoeffer pod koniec 1938 nawiązał kontakt z opozycyjnie wobec nazizmu nastawionymi oficerami armii niemieckiej, utrzymując stałe kontakty z kościołami zagranicznymi. Przed wybuchem wojny, wiosną 1939 r. odwiedził Anglię, gdzie rozmawiał z biskupem Chichester, Georgiem Bellem i występował jako przedstawiciel opozycji wobec Hitlera, a następnie Stany Zjednoczone, skąd wrócił w 1940; objęty zakazem publikacji, pracy naukowej i głoszenia kazań nawiązał bliski kontakt z admirałem Canarisem, szefem Abwehry (skądinąd krytycznie nastawionym wobec Hitlera i jego najbliższych współpracowników), dzięki czemu uzyskał chroniącą go w znacznej mierze przed gestapo legitymację pracownika wywiadu, dzięki której też mógł poruszać się dość swobodnie po Niemczech i poza ich granice. Podczas jednej ze swoich podróży do Sztokholmu spotkał się z Bellem, za którego pośrednictwem przekazał Brytyjczykom dowody eksterminacji Żydów oraz zwrócił się do nich w imieniu grupy spiskowców – w tym generałów Hansa Ostera i Ludwiga Becka – o pomoc w usunięciu Hitlera. Brytyjczycy potraktowali jednak przekazaną prośbę jako prowokację i nie zareagowali.

W styczniu 1943 zaręczył się z Marią von Wedemayer, a 5 kwietnia został aresztowany pod ogólnym zarzutem "osłabiania potencjału wojennego Niemiec", wobec braku konkretnych dowodów uczestnictwa w spisku przeciw Hitlerowi. Wpływy Canarisa nie były wystarczające na to, aby Bonhoeffera uwolnić, ale pozwoliły na przeniesienie go z aresztu policyjnego gestapo do względnie spokojnego więzienia w Berlinie, w którym wiele pisał (jego zapiski ukazały się po wojnie w tomie pt. Wiederstand und Ergebung ("Opór i poddanie").

Bonhoeffer nie skorzystał z możliwości ucieczki z więzienia, a po nieudanym zamachu na Hitlera 20 lipca 1944 i wykryciu związku z tym zamachem Canarisa i grupy współpracujących z nim oficerów – oraz Bonhoeffera – pastor został w październiku 1944 przeniesiony ponownie do więzienia gestapo. Stamtąd trafił do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Hitler nie zapomniał o nim nawet w obliczu katastrofy Niemiec: na jego osobisty rozkaz 9 kwietnia 1945, dwa tygodnie przed wkroczeniem Amerykanów, Bonhoeffer wraz z admirałem Canarisem i generałem Osterem został postawiony przed trybunałem doraźnym, skazany i stracony na szubienicy w obozie Flossenbürg.

Myśl teologiczna Bonhoeffera, z jego rozważaniami na temat "bezreligijnego chrześcijaństwa", którym jego męczeńska śmierć nadała jeszcze głębszą wymowę, wywarła istotny wpływ na powojenną teologię w Wielkiej Brytanii i Ameryce.

[edytuj] Biogram

4 lutego 1906 – Rodzą się bliźnięta Dietrich i Sabine, szóste i siódme dziecko mieszczańskiej rodziny z Wrocławia.
1913 – Dietrich rozpoczyna naukę w szkole Friedrich-Werder-Gymnasium w Berlinie.
marzec 1916 – Rodzina Bonhoefferów przeprowadza się do domu przy Wangenheimstrasse 14 w Berlinie (dzielnica Grünewald).
marzec 1923 – W Grünewald-Gymnasium Dietrich zdaje maturę. W semestrze letnim rozpoczyna studia teologiczne na uniwersytecie w Tybindze.
1924 – Po dwóch semestrach studiów w Tybindze Dietrich wraca do Berlina, gdzie kontynuuje studia na uniwersytecie berlińskim. Tego samego roku spędza 3 miesiące w Rzymie, odbywa także podróże na Sycylię i do Afryki Północnej.
1926 – Pierwsze doświadczenia w praktyce teologicznej (nabożeństwa dla dzieci).
1927 – Złożenie pracy doktorskiej Sanctorum Communio i jej obrona.
1928
- styczeń – Pierwszy egzamin z praktycznej wiedzy teologicznej.
- luty – Jednoroczny wikariat w Barcelonie połączony z pracą katechetyczną z dziećmi w ramach nabożeństw dziecięcych. Podróże po Hiszpanii w towarzystwie brata Klausa.
luty 1929 – Powrót do Berlina. Asystentura na uniwersyteckiej katedrze teologii systematycznej.
1930
- lipiec – Drugi egzamin teologiczny. Habilitacja w zakresie teologii systematycznej (temat: Akt i bycie). Otwarty wykład habilitacyjny: Pytanie o człowieka we współczesnej filozofii i teologii.
- wrzesień – Wyjazd do Stanów Zjednoczonych: jednoroczne stypendium DAAD (Deutscher Akademischer Austauschdienst) przeznaczone na studia na Union Theological Seminary w Nowym Jorku.
1931
- czerwiec – Powrót do Berlina. Asystentura na Wydziale Teologicznym uniwersytetu berlińskiego. Dietrich rozpoczyna działalność ekumeniczną, a już jesienią zostaje wybrany na sekretarza ds. młodzieży na posiedzeniu Światowego Związku Krzewienia Przyjaźni za pośrednictwem Kościołów w Cambridge. Przyjęcie funkcji duszpasterza akademickiego w Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie Charlottenburgu.
- listopad – Ordynacja Bonhoeffera. Stanowisko wikariusza synodalnego przy Kościele Syjonu w Berlinie. Opieka nad dziećmi przygotowującymi się do konfirmacji.
1933 – Przejęcie władzy przez narodowych socjalistów. Bonhoeffer przeciwstawia się tzw. "paragrafom aryjskim" w Kościele. Powstaje jego artykuł: Kościół wobec kwestii żydowskiej. Gestapo zakłóca prowadzoną przez Bonhoeffera kampanię wyborczą do władz Kościoła. Spór z teologią Niemieckich Chrześcijan. Współpraca przy "wyznaniu z Bethel".
październik 1933 – kwiecień 1935 – Funkcja proboszcza w dwóch niemieckich parafiach w Londynie. Znajomość z biskupem Chichesteru, współpraca w Ruchu Ekumenicznym.
kwiecień 1935 – marzec 1940 – Utworzenie i prowadzenie seminarium kaznodziejskiego Kościoła Wyznającego w Zingst oraz Finkenwalde (obecnie Szczecin-Zdroje), które zostaje zamknięte w 1937 roku. Następnie wikariaty zbiorcze w Koszalinie (Kösslin), Słonowicach (Gross Schlönwitz), Sigurdshof.
wrzesień/październik 1938 – Bonhoeffer pisze książke Życie wspólne.
1939
- marzec/kwiecień – Pobyt w Londynie, spotkanie z biskupem Chichesteru, George'em Bellem.
- czerwiec – Wyjazd do Nowego Jorku.
- lipiec – Powrót z USA przez Londyn do Berlina.
sierpień 1940 – Zakaz publicznych wystąpień nałożony na Bonhoeffera z powodu "działalności szkodliwej dla narodu".
listopad 1940 – luty 1941 – Pobyt w klasztorze Ettal, praca nad książką Etyka.
marzec 1941 – Zakaz druku i publikacji oraz zakaz pełnienia obowiązków służbowych w Berlinie. Bonhoeffer przyłącza się do ruchu oporu przeciwko Hitlerowi, zgromadzonemu wokół admirała Canarisa. Podróże do Szwajcarii.
lato 1942 – Podróż do Szwecji na spotkanie z Bellem. Celem spotkania jest zbadanie stanowiska rządu angielskiego względem niemieckiego ruchu oporu.
1943
- styczeń – Zaręczyny z Marią von Wedemeyer.
- 5 kwietnia 1943 – Aresztowanie. Pobyt w więzieniu śledczym Wehrmachtu w Tegel.
8 października 1944 – Po nieudanym zamachu na Hitlera oraz odnalezieniu akt o działalności ruchu oporu w Zossen, Bonhoeffer zostaje przeniesiony do więzienia gestapo przy Prinz-Albrecht-Strasse.
1945
- 5 kwietnia – Na rozkaz Hitlera zarządzone zostaje zamordowanie Bonhoeffera i innych członków ruchu oporu z szeregów Abwehry.
- 8 kwietnia – W obozie koncentracyjnym Flossenbürg, do którego przewieziono więźniów, zbiera się sąd pod przewodnictwem Ottona Thorbecka. Wszystkich oskarżonych (Bonhoeffera, Canarisa, Ostera, Gehrego, Sacka) skazano na śmierć.
- 9 kwietnia – Około szóstej rano pięciu skazańców zostaje powieszonych, następnie ich ciała zostają spalone.

[edytuj] Bibliografia

Josef Ackermann, Dietrich Bonhoeffer. Wolność ma otwarte oczy, Poznań 2007, ISBN 978-83-7033-604-2
Anna Morawska, Chrześcijanin w Trzeciej Rzeszy, Warszawa 1970