Eduard August Schroeder

Z Wikipedii

Eduard August Schroeder, w niektórych opracowaniach Edward August Schroeder^[1] (ur. 25 maja 1852 w Cieszynie, zm. 16 lutego 1928 w Cieszynie) - niemiecki^[2] ekonomista, teoretyk prawa, autor licznych publikacji naukowych, działacz społeczny, członek cieszyńskiej Rady Miejskiej w latach 1897-1903, polityk śląski – kandydat tzw. ruchu ślązakowskiego w wyborach do austriackiej Rady Państwa w roku 1901, propagator odrębności narodowej Ślązaków i zwolennik niepodległości Śląska Cieszyńskiego.

Potomek rodziny, która pod koniec XVIII wieku przeniosła się z Fryzji do monarchii Habsburgów. W Cieszynie osiedlił się jego dziadek, Jan. Euard August był synem kupca Edwarda i Marii z domu Girtler.

Ukończył Szkołę Główną oraz katolickie gimnazjum w Cieszynie, następnie kształcił się w handlu książkami na Bawarii i na Węgrzech. Tęsknota za ojczystym Śląskiem zaowocowała tomikiem wierszy „Tropfen aus Mimer”, który wydał w roku 1874 pod pseudonimem: Eduard August von der Olsa (Edward August znad Olzy). W roku 1879 wrócił do rodzinnego Cieszyna i w listopadzie otworzył własną księgarnię wraz z czytelnią dla uczniów, mieszczącą się w domu ojca przy Rynku Głównym. Był inicjatorem Śląskiej Krajowej Wystawy Przemysłowej i Rolniczej w roku 1880 w Cieszynie. Hymnem tego przeglądu gospodarczych osiągnięć Śląska Austriackiego była pieśń autorstwa samego Schroedera Mein Schlesien (Mój Śląsk). Równolegle rozpoczął działalność wydawniczą oraz redagowanie branżowego pisma „Central-Anzeiger für den öster.-ungarischen Papier-handel”. Po śmierci ojca w roku 1883 zlikwidował księgarnię i podjął studia, jako nadzwyczajny słuchacz fakultetu nauki o państwie i prawie Uniwersytetu Wiedeńskiego. Zaledwie rok później ukazała się jego pierwsza praca naukowa „Przedsiębiorstwo i zysk przedsiębiorcy z historycznego, teoretycznego i praktycznego punktu widzenia” (Das Unternehmen und Unternehmergewinn von historischen, theoretischen und praktischen Standpunkt, Wien 1884).

W roku 1885 Schroeder opublikował dzieło „Ekonomia polityczna” (Die politische Ökonomie, Wien 1885), które przez długie lata służyło studentom, jako podręcznik ekonomii. Przyniosło ono autorowi uznanie na całym świecie i zaproszenie do objęcia prestiżowej katedry na Uniwersytecie Waszyngtońskim. Schroeder jednak z tej intratnej propozycji nie skorzystał, nie chciał bowiem – co podkreślał opuszczać Cieszyna i Śląska – swej umiłowanej ojczyzny. W tym samym roku założył prywatną szkołę handlową w Cieszynie. Kolejne dzieła uczyniły zeń teoretyka prawa; był autorem kilkunastu książek, wydanych m.in. w Wiedniu, Berlinie, Lipsku, Zürichu i przetłumaczonych na wiele języków. Do jego prac naukowych należą: „Prawo w sprawach umysłowo chorych” (Das Recht im Irrenwesen, Zurich 1890), „Prawo w porządku rodzajowym” (Das Recht in der geschlechtlichen Ordnung, Berlin 1893), „Prawo gospodarki” (Das Recht der Wirtschaft, Leipzig 1896). Był członkiem Izby Handlowej i Przemysłowej w Opawie. Założycielem Towarzystwa Łowieckiego i Rybackiego, członkiem cieszyńskiej Rady Miejskiej od 1897 do 1903 roku, Rady Szkolnej, Komory Handlowej i Przemysłowej w Opawie i Międzynarodowego Zjednoczenia Porównawczej Nauki o Prawie i Gospodarce ludowej.

W roku 1901 Schroeder wraz z przyszłym działaczem Śląskiej Partii Ludowej Janem Chlebusem oraz innymi liderami tzw. ruchu ślązakowskiego – Teodorem Haase i Johannem Demelem wystartował w wyborach do austriackiej Rady Państwa z ramienia doraźnego bytu politycznego śląskiego stronnictwa postępowego (prekursora Śląskiej Partii Ludowej, który w koalicji z Niemiecką Partią Postępową (DFP) występował jako komitet wyborczy połączonych stronnictw postępowych. Schroeder startujący z kurii powszechnej otrzymał 138 głosów, ustępując polskiemu kandydatowi katolickiemu Janowi Sztwiertni – 197 głosów i czeskiemu socjaliście Petrowi Cingrowi – 247 głosów, nie uzyskał mandatu^[3].

Kwintesencją poglądów Edwarda Augusta Schroedera było dzieło „Prawo wolności” (Das Recht der Freiheit, Leipzig 1901), które zostało przełożone nawet na japoński, zaś w wersji angielskiej wpłynęło na poglądy prezydenta USA – Thomasa Woodrowa Wilsona. Jako naukowiec, Schroeder cieszył się wielkim uznaniem cieszyńskich Ślązaków. Wyjątek stanowili polscy działacze, którzy atakowali go m.in. na łamach „Gwiazdki Cieszyńskiej”, pomijając jego zasługi dla kultury gospodarczej Śląska Austriackiego.

Po upadku Monarchii Austro-Węgierskiej w roku 1918 rozpoczął propagowanie hasła „Śląsk dla Ślązaków”, głoszonego już od roku 1905 przez Józefa Kożdonia. 18 marca 1919 roku Edward August Schroeder opublikował „Memoriał na temat prawa samostanowienia Kraju Cieszyńskiego” (Denkschrift zum Selbstbestimmungsrechte des Teschner Landes), gdzie pod hasłem „Śląsk dla Ślązaków” domagał się niepodległości Śląska Cieszyńskiego. Historyk Janusz Spyra napisał, iż Schroeder w swym memoriale sugerował, że „większość ludności tego terenu nie jest ani polskiej, ani czeskiej narodowości, ale posiada odrębną świadomość narodową, w dużej mierze określoną przez związki z kulturą niemiecką”. Odwołując się do postulatu prawa do wolności, żądał respektowania prawa Śląska do samodzielnego bytu państwowego. Domagał się od aliantów utworzenia niepodległego państwa śląskiego pod protektoratem Stanów Zjednoczonych. Listy w tej sprawie wraz ze swym „Memoriałem” przesłał do przedstawicieli Stanów Zjednoczonych i Włoch, zasiadających w Komisji Międzysojuszniczej w Cieszynie. Do korespondencji dołączył także drugą broszurę Die Neutralitätserklärung des Herzogtums Teschen vom 5. März 1779. Denkschrift zur völkerrechtlichen und staatsrechtlichen Stellung des Teschener Landes, w której jako teoretyk prawa powołał się na precedens neutralizacji Księstwa Cieszyńskiego w roku 1779, podpisanej przez Francję, Rosję, Austrię i Niemcy.

Warto przedstawić w tym miejscu niektóre fragmenty broszury „Memoriał na temat prawa samostanowienia Kraju Cieszyńskiego” (Denkschrift zum Selbstbestimmungsrechte des Teschner Landes), autorstwa Schroedera. Przedstawił on tam sytuację etniczno-językową Śląska Cieszyńskiego. Księstwo Cieszyńskie […] albo Śląsk Wschodni jest zamieszkany przez Niemców, ponadto w większości przez słowiańsko-mówiących Ślązaków zgodnych z Niemcami [„slawischen sprechende deutschfreundlich Schlesier (Slonsaci)”] i w końcu przez napływowych Polaków i Czechów. Rozszerzył swą myśl, pisząc że niemieckie są miasta: Cieszyn, Bielsko, Frysztat, Frydek, Jabłonków, Bogumin, Strumień i Skoczów oraz tereny osiedli wokół Bielska. Natomiast słowiańsko-mówiący, autochtoniczni Ślązacy są zgodni z Niemcami i zamieszkują tereny wiejskie. Ich język nie jest ani polski, ani czeski, lecz stanowi środek pomiędzy staropolskim a słowackim z silnymi dodatkami niemieckimi. Ci teraźniejsi słowiańsko-mówiący Ślązacy wciąż powtarzają swe prawo samostanowienia poprzez hasło "Śląsk dla Ślązaków", dochodząc swych roszczeń w otwartych manifestacjach. Są oni w tych pragnieniach całkowicie zgodni z krajowymi [śląsko-cieszyńskimi] Niemcami. Rzeczywiści Polacy na Śląsku Wschodnim są napływowym, cudzoziemskim elementem […] od około trzech dziesięcioleci Polacy (Czesi tylko w powiecie frydeckim) objęli posady w większości szkół wiejskich, a ich język jest propagowany wśród młodszej ludności kraju przez szkoły średnie. […] Śląsk dla Ślązaków! Śląsk Wschodni stoi na stanowisku wiekowej i materialnej kultury niemieckiej klasy posiadającej. Z Niemcami stoją ramię w ramię autochtoniczni słowiańscy Ślązacy ["bodenständigen slawischen Schlesier, die Slonsaci"]. Schroeder przypomniał, że Polacy przejęli kontrolę nad wojskiem, a tym samym władzę w siedzibie kraju – Cieszynie, wyłącznie wskutek puczu wojskowego w nocy z 30 września na 1 października 1918 roku.

Zaproponował więc rozwiązanie spornej kwestii w sposób demokratyczny, zgodnie z zasadą prawa do samostanowienia: Międzysojusznicze mocarstwa mogłyby: 1. Kraj Cieszyński natychmiast obsadzić amerykańskim kontyngentem wojskowym i równocześnie tymczasowo obsadzić stanowiska krajowe autochtonicznymi, cieszyńskimi Ślązakami [„bodenständigen Ostschlesier”], którzy posługują się obydwoma językami krajowymi: niemieckim i śląskim [„Slonsakisch”]. 2. Zlecić powszechny plebiscyt rodowitych krajowców obydwu grup tam uprawnionych przez neutralną komisję (szwajcarską i skandynawską), czy Kraj Cieszyński powinien: a) przejść pod polskie panowanie b) przejść pod czeskie panowanie c) albo w końcu uformować niepodległy, neutralny organizm państwowy z ustawą samorządową pod amerykańskim protektoratem 3. Zgodnie z niewątpliwym wynikiem tego plebiscytu, ogłosić Kraj Cieszyński jako niepodległy, neutralny organizm państwowy z ustawą samorządową, ze zobowiązaniem zaopatrzenia węglowego Wiednia i państwa austriackiego, pod protektoratem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. 4. Kongres pokojowy mógłby wpłynąć na prawnie obowiązującą deklarację Republiki czechosłowackiej, dotyczącą wolnego, całkowitego, nieskrępowanego tranzytu towarów oraz ruchu osób i poczty z trasy północnej dla Kraju Cieszyńskiego przez obszar czechosłowacki.

Amerykanie jednak pozostawili Europę samą sobie, z czego skorzystała Francja, dzieląc Śląsk Cieszyński pomiędzy swych sojuszników Polskę i Czechosłowację. Po podziale swego ojczystego kraju i rodzinnego miasta Edward August Schroeder pozostał w rodzinnej kamienicy przy Rynku Głównym 7 (tj. w Cieszynie polskim), gdzie zmarł 16 lutego 1928 roku.

[edytuj] Wybrane publikacje

• Tropfen aus Mimer (1874) - tomik wierszy
• Dzieciątko (Christkindl) (1879)
• Przedsiębiorstwo i zysk przedsiębiorcy (Das Unternehmen und der Unternehmergewinn von historischen, theoretischen und praktischen Standpunkt) (1884)
• Nauka o gospodarstwie ludowym (Die Volkswirtschaftslehre) (1885)
• Ekonomia polityczna (Die politische Ökonomie) (1885)
• Prawo w sprawach umysłowo chorych (Das Recht im Irrenwesen) (1890)
• Prawo w porządku rodzajowym (Das Recht in der geschlechtlichen Ordnung) (1893)
• Prawo gospodarki (Das Recht der Wirtschaft) (1896)
• Prawo wolności (Das Recht der Freiheit) (1901)
• Memoriał na temat prawa samostanowienia Kraju Cieszyńskiego (Denkschrift zum Selbstbestimmungsrechte des Teschner Landes) (1919)

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Golec J., Bojda S., Słownik biograficzny ziemi cieszyńskiej, t. 2, Cieszyn 1995, s. 204-205.
• Spyra J., Uczony spod Beskidów, "Kalendarz Cieszyński 1991", Cieszyn 1990, s. 94-96.
• Jerczyński D., Orędownicy niepodległości Śląska, Zabrze 2005 ISBN 83-919589-4-9, s. 121-125.
• Jerczyński D., Historia Narodu Śląskiego, wyd. II (uzupełnione i poprawione), Zabrze 2006 ISBN 978-83-60540-55-8, s. 78,79,123,124.