Egon Erwin Kisch
Z Wikipedii
Egon Erwin Kisch (ur. 29 kwietnia 1885 r. w Pradze, zm. 31 marca 1948 r. tamże), czeski pisarz, dziennikarz i reporter, tworzący w języku niemieckim.
Urodził się w rodzinie żydowskiego kupca sukiennego Hermanna Kischa. Studiował na politechnice, potem zajął się twórczością literacką. Początkowo pisał wiersze i opowiadania, by później poświęcić się pracy dziennikarskiej. Pracował w praskich redakcjach "Prager Tagblatt" i niemieckojęzycznego dziennika liberalnego "Bohemia". W 1913 r. przeniósł się do Berlina, gdzie pisał dla "Berliner Tageblatt". Jako żołnierz armii austro-węgierskiej brał udział w I wojnie światowej na froncie serbskim. Po wojnie przebywał w Wiedniu, gdzie zaangażował się w działalność polityczną i wstąpił do Komunistycznej Partii Austrii (KPÖ). W 1920 r. przeniósł się do Pragi, a w 1922 znowu do Berlina. W latach 1922-1926 odbył podróże po Europie, północnej Afryce i ZSRR. W 1925 r. wstępuje do Komunistycznej Partii Niemiec (KPD), a tytuł jego książki "Szalejący reporter" staje się jego przydomkiem. W 1928 r. posługując się fałszywymi dokumentami wyjechał do USA, a wrażenia ze swej podróży opisał w książce "Raj amerykański". W 1929 rokuodbywa podróże po ZSRR i Europie. Będąc na studiach dziennikarskich w Charkowie udaje się nielegalnie do Chin, co opisuje w książce "Chiny bez maski". Po pożarze Reichstagu zostaje aresztowany (28 lutego 1933 r.) i osadzony w więzieniu Spandau. Po dwóch tygodniach przesłuchań, po interwencji ambasady czeskiej zostaje wydalony z Niemiec i dostaje się do Pragi. W czerwcu 1933 r. udaje się na emigrację do Paryża. Wrażenia ze swej nielegalnej podróży do Australii w 1934 r. opisał w książce "Wylądowałem w Australii".
Brał także udział w wojnie domowej w Hiszpanii walcząc w brygadach międzynarodowych w latach 1936-1938. W czasie drugiej wojny światowej przebywa na emigracji w Meksyku, gdzie pracuje jako dziennikarz w czasopiśmie Freies Deutschland. W 1946 r. poprzez USA wraca do Pragi.
Kisch zasłynął jako mistrz reportażu literackiego i felietonu.
Spis treści |
[edytuj] Twórczość (pierwodruki)
- Vom Blütenzweig der Jugend (Z kwitnącej gałęzi młodości; poezje, Drezno 1904)
- Der freche Franz (Bezczelny Franek; Berlin 1905)
- Aus Prager Gassen und Nächten (Z praskich ulic i nocy; Praga 1908)
- Prager Kinder (Praskie dzieci; Berlin 1911)
- Der Mädchenhirt (Opiekun dziwek; Berlin 1914)
- Abentuer in Prag (Przygody w Pradze; Lipsk 1919)
- Soldat in Prager Korps (Żołnierz Korpusu Praskiego; Praga 1920)
- Klassicher Journalismus (Klasycy dziennikarstwa Berlin 1922)
- Der gestolene Stadt (Skradzione miasto; Berlin 1923)
- Der Fall des Generalstabschefs Redl (Sprawa szefa sztabu generalnego Redla; Berlin 1924)
- Die Himmelfahrt der Galgentoni (Wniebowzięcie Szubienicznej Toni; Berlin 1924)
- Der rasende Reporter (Szalejący reporter; Berlin 1925)
- Kriminalistisches Reisebuch (Diariusz podróży kryminalistycznej; Berlin 1925)
- Hetzjagd durch die Zeit (Gonitwa poprzez czas i epoki; Berlin 1926)
- Zaren, Popen, Bolschewiken (O carach, popach i bolszewikach; Berlin 1926)
- Wagnisse in aller Welt (Ryzykowne przygody w szerokim świecie; Berlin 1927)
- Die Hetzjagd (Gonitwa za szefem sztabu generalnego, pułkownikiem Redlem; Berlin 1927)
- Sieben Jahre Justizskandal Max Hoeltz (Siedem lat skandalu sądowego Maxa Hoelza; Berlin 1928)
- Schreib das auf, Kisch! (Zapisz to, Kisch! Berlin 1929)
- Die Reise um Europa in 365 Tagen (Podróż naokoło Europy w 365 dni; Berlin 1929)
- Paradies Amerika (Raj amerykański, Berlin 1929)
- Prager Pitaval. Historische Kriminalfälle aus Böhmen (Praski Pitaval. Historyczne szkice kryminalistyczne z Czech; Berlin 1930)
- Asien gründlich verändert (Azja odmieniona; Berlin 1932)
- China geheim (Chiny bez maski; Berlin 1933)
- Hitlers Gefangener (Jeniec Hitlera; Praga 1933)
- Die drei Männer aus Sofia (Trzej ludzie z Sofii; Paryż 1933)
- Über die Hintergründe des Reichstagsbrandes (Kulisy podpalenia Reichstagu; Paryż 1933)
- Eintritt verboten (Wstęp wzbroniony; Paryż 1934)
- Abenteuer in fünf Kontinenten (Przygody na pięciu kontynentach; Paryż 1935)
- Geschichtes aus sieben Ghettos (Opowieści z siedmiu gett; Amsterdam 1936)
- Landung in Australien (Wylądowałem w Australii; Paryż 1937)
- Die drei Kühe. Interview mit einem Bauern (Trzy krowy-wywiad z rolnikiem; Madryt 1938)
- Soldaten am Meeresstrand (Żołnierze na brzegu morza; Barcelona 1938)
- Marktplatz der Sensationen (Jarmark sensacji; Meksyk 1942)
- Entdeckungen in Mexiko (Meksyk; Meksyk 1945)
- Karl Marks in Karlsbad (Karol Marks w Karlsbadzie; Praga 1947)
[edytuj] Wydania w języku polskim
- Raj amerykański (tytuł oryg.: Paradies Amerika; tłum E. Grodzki, Warszawa 1931; tłum. Marta Wołczacka, Janina Marecka, posłowie Stanisław Brodzki, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 1957)
- Oblicze Azji Sowieckiej (inny tytuł: Azja odmieniona; tłum. i wstęp Wacław Rogowicz, Księgarnia M. Fruchtmana 1934, 1935; jako Azja odmieniona: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1959)
- Chiny bez maski (tytuł oryg.: China geheim; tłum. Tadeusz Zabłudowski, posłowie do wydania z 1948 i 1949: Stanisław Brodzki; 1934, Wydawnictwo "Prasa Wojskowa" 1948, 1949, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1957)
- Jarmark sensacji (tytuł oryg.: Marktplatz der Sensationen; tłum. Stanisław Wygodzki; Wydawnictwo "Prasa Wojskowa" 1949; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 1957)
- Meksyk (tytuł oryg.: Entdeckungen in Mexiko; tłum. Dorian J. Płoński, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1950, 1951; tłum. Edyta Sicińska, 1957)
- Wylądowałem w Australii (tytuł oryg.: Landung in Australien; tłum. Zofia Petersowa, wstęp Stanisław Brodzki, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952; 1957)
- Szalejący reporter (tytuł oryg.: Der rasende Reporter; tłum. Roman Karst, Książka i Wiedza 1953; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1955)
- O carach, popach i bolszewikach (tytuł oryg.: Zaren, Popen, Bolschewiken; tłum. Maria Traczewska, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1957)
- Zapisz to, Kisch! (tytuł oryg.: Schreib das auf, Kisch; tłum. Anna Linke, Wydawnictwo Ministerstwa Narodowej 1957)
- Praski Pitaval (tytuł oryg.: Prager Pitaval; tłum. Edyta Sicińska, wstęp Bodo Uhse, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1957)
- Klasycy dziennikarstwa. Arcydzieła sztuki dziennikarskiej (tytuł oryg.: Klassicher Journalismus; antologia; wybór i układ Egon Erwin Kisch; tłum. Zbigniew Bieńkowski, Tadeusz Boy-Żeleński, Jan Czochralski, Zdzisław Ryłko, Zofia Sroczyńska, Leopold Staff, Hanna Szelest, Edda Werfel, wstęp Edmund Osmańczyk, Warszawa 1959)
Ponadto, w 1966 r. ukazała się w języku polskim monografia pisarza: Dušan Hamšík, Alexej Kusák, Egon Erwin Kisch (tłum. Marek Perlman, Wiedza Powszechna 1966, seria: "Profile")
[edytuj] Wybrane teksty o Egonie Erwinie Kischu
- Edmund Osmańczyk, Reporter klasyczny ("Dziennik Literacki", nr 17/1948)
- A. Jakubiszyn, Zza kulis c.k. imperium (o książce Jarmark sensacji; "Kultura i Życie", nr 21/1949)
- Jerzy Korczak, Imperializm in flagranti (o książce Chiny bez maski; "Dziennik Literacki", nr 136/1949)
- A.Kotula, "Raj amerykański" (o książce Raj amerykański; "Nowe Książki" nr 35/1952)
- J. Kuryluk, Kisch, dziennnikarz doskonały (o książce Jarmark sensacji; "Książka dla Ciebie", nr 9/1956)
- Adolf Rudnicki, Pisząc, chciał zmienić świat ("Głos Robotniczy", nr 191/1956)
- J. Głuski, I jeszcze Kisch ("Nowiny Literackie i Wydawnicze", nr 17/1957)
- Jerzy Lovell, "Praski Pitaval" (o książce Praski Pitaval; "Życie Literackie" , nr 19/1957)
- Józef Hen, Kisch, Kisch! ("Nowiny Literackie i Wydawnicze", nr 17/1957)
- Lucjan Wolanowski, Opowieści "szalejącego" reportera (o książce Praski Pitaval; "Nowiny Literackie i Wydawnicze", nr 17/1957)
- J. Płoński, "Zapisz to, Kisch!" (o książce Zapisz to, Kisch!; "Nowe Książki", nr 17/1957)
- J. Płoński, "O carach, popach i bolszewikach" (o książce O carach, popach i bolszewikach; "Nowe Książki", nr 17/1957)
- Artur Międzyrzecki, Klasycy E. E. Kischa (o książce Klasycy dziennikarstwa; "Świat", nr 9/1960)
- Stefan Arski, "Klasycy dziennikarstwa" (o książce Klasycy dziennikarstwa; "Nowe Książki", nr 4/1960)
- Stefan Arski, Gazeta nad gazetami (o książce Klasycy dziennikarstwa; "Przegląd Kulturalny", nr 7/1960)
- Artur Hajnicz, Światła i cienie naszego zawodu (o książce Klasycy dziennikarstwa; "Prasa Polska", nr 2/1960)
- Stefan Kozicki, Wspaniały bryk dla publicystów (o książce Klasycy dziennikarstwa; "Nowa Kultura", nr 13/1960)
[edytuj] Ciekawostki
- Redaktorem kilku polskich wydań książek Kischa (wydawanych przez Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej w latach 50. XX wieku) był Marceli Ranicki, późniejszy "papież krytyki literackiej" w Niemczech.
- Kisch stał się wzorem dla wielu polskich dziennikarzy, rozpoczynających swą pracę zawodową po II wojnie światowej, skupionych np. wokół tygodnika "Świat". Na wpływ jego pisarstwa powołują się m.in. Stanisław Brodzki, Edmund Osmańczyk, czy Lucjan Wolanowski.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Egon Erwin Kisch (1885-1948) - Biographie (de)
- Szymon Kutyba Majewski, Każdy WSTĘP WZBRONIONY zachęca mnie do wejścia [o Egonie Erwinie Kischu]
- Das Jüdische Museum Wien präsentiert: Leben und Werk von Egon Erwin Kisch (de)
[edytuj] Zobacz także
- dziennikarstwo
- Nagroda im. Egona Erwina Kischa
- reportaż
