Franciszek Jach
Z Wikipedii
Franciszek Jach (ur. 18 stycznia 1894 w Januszkowie, zm. 13 maja[1] w 1944 w Lublinie) – polski lotnik wojskowy i szybownik, kapitan pilot.
Spis treści |
[edytuj] Młodość i służba w Niemczech
Syn Antoniego i Franciszki, urodził się w byłym zaborze pruskim. Po wybuchu I wojny światowej, 15 listopada 1915, został powołany do niemieckiego wojska. Początkowo służył w artylerii, od 1916 na froncie wschodnim. W 1917 ukończył kurs pilotażu na lotnisku Ławica w Poznaniu. Pod koniec 1918 roku, wkrótce przed wybuchem powstania wielkopolskiego, dostarczając z niemieckim pilotem Paulem Pohlem samolot do Berlina, nakłonił go do lotu do swojej rodzinnej wsi Wapno, gdzie samolot przejęli powstańcy[2].
[edytuj] Służba bojowa w Polsce
29 września 1918 wstąpił do wojska wielkopolskiego w stopniu sierżanta, a na początku 1919 został instruktorem w utworzonej 12 lutego 1919 w Ławicy I Wielkopolskiej Eskadrze Lotniczej, zostając podporucznikiem lotnictwa. Walczył następnie w składzie eskadry przemianowanej na 12 Eskadrę Wywiadowczą w starciach wokół Lwowa podczas wojny polsko-ukraińskiej. 8 maja pod Samborem zniszczył ukraiński balon obserwacyjny, został jednak ranny i zestrzelony i miesiąc przebywał w niewoli.
Po powrocie do jednostki, od września 1919 walczył na froncie litewsko-białoruskim podczas wojny polsko-radzieckiej, stacjonując w Kisielewiczach pod Bobrujskiem. W maju 1920 Jach, na samolocie Albatros D.III (Oef) wypożyczonym z 13 Eskadry Myśliwskiej, zestrzelił radziecki myśliwiec Nieuport w rejonie lotniska Sołtanowka. Bazował następnie z drugą załogą w Mińsku, jako oddział wydzielony, działając na rzecz 4. Armii w rejonie Borysowa[3]. Awansował w tym okresie do stopnia porucznika.
[edytuj] Okres międzywojenny i szybownictwo
Po zakończeniu wojny nadal służył w lotnictwie polskim w stopniu kapitana jako dowódca eskadry w Toruniu, następnie na innych stanowiskach. Zajmował się amatorsko szybownictwem: w 1923 zbudował w warsztatach szkoły pilotów w Bydgoszczy szybowiec (bez usterzenia pionowego) własnej konstrukcji nazwany Żabuś. Wystartował nim w I Konkursie Ślizgowców w Białce, lecz rozbił się podczas pierwszego lotu 29 sierpnia 1923 z powodu skomplikowanego sterowania. W 1924 Jach naprawił i zmodyfikował swój szybowiec, dodając mu klasyczny ster kierunku i w czerwcu 1925 wziął na nim udział w II Konkursie Szybowców na Oksywiu, odbywając kilkanaście udanych lotów na odległość do 560 m. Szybowiec został później przekazany do Muzeum Wojskowego w Poznaniu, gdzie uległ zniszczeniu w 1939. Na konkurs w 1925 Jach zbudował także drugi szybowiec, nazwany Bimbuś (pilot W. Szulczewski)[4].
Pod koniec lat 20. dowodził 132 (dawną 112) Eskadrą Myśliwską[5]. Na początku lat 30. służył w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie w charakterze oficera nadzoru technicznego. 7 października 1931 ustanowił w Bezmiechowej szybowcowy rekord Polski, utrzymując się w powietrzu 3 godziny, 12 minut i 16 sekund[2]. 27 października 1931 oblatał w Dęblinie pierwszy polski szybowiec wyczynowy NN-1 konstrukcji Adama Nowotnego i Jarosława Naleszkiewicza, a następnie 23 lipca 1932 oblatał w Dęblinie szybowiec bezogonowy JN-1 Jarosława Naleszkiewicza, w układzie latającego skrzydła, który nazwał Żabuś II[4].
[edytuj] Dalsza służba i II wojna światowa
W 1933 odszedł z wojska w stan spoczynku. Zmobilizowany w 1939, brał udział w kampanii wrześniowej, organizując obronę przeciwlotniczą na szlakach ewakuacji w Dęblinie, Zamościu i Lwowie. Pozostał w kraju pod okupacją, zajmując się działalnością konspiracyjną związaną z lotnictwem na Zamojszczyźnie pod nazwiskiem Aleksander Krajewski.
Zmarł 13 maja 1944[1] w szpitalu w Lublinie, na skutek ran doznanych podczas radzieckiego nalotu na Lublin 9 maja 1944. Pochowany w Lublinie.
Był odznaczony m.in. orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych i Polową Odznaką Pilota.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Zmarł 13 maja 1944 według karty zgonu, na grobie widnieje data 11 maja 1944 – Chwałczyk, T.
- ↑ 2,0 2,1 Chwałczyk, T.
- ↑ Krzysztof Tarkowski: Lotnictwo polskie w wojnie z Rosją Sowiecką 1919-1920. Warszawa: 1991, s. 70. ISBN 83-206-0985-2.
- ↑ 4,0 4,1 Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: WKiŁ, 1977.
- ↑ Wojciech Sankowski: Ławica lat dwudziestych, w: Lotnictwo z szachownicą nr 3, s.14
