Gustaw von Holstein-Gottorp-Vasa
Z Wikipedii
Gustaw von Holstein-Gottorp-Vasa (ur. 9 listopada 1799 w Sztokholmie, zm. 4 sierpnia 1877 w Pillnitz, Saksonia), zwany na ogół "książę Waza" (szw. Prins av Vasa) – następca tronu Szwecji, Finlandii, Pomorza Szwedzkiego i Rugii w latach 1799-1809, feldmarszałek-lejtnant austriacki od 1836, pretendent do tronu Szwecji 1809-1872.
Gustaw był synem przedostatniego króla Szwecji (ostatniego szwedzkiego wielkiego księcia Finlandii) z dynastii Holstein-Gottorp Gustawa IV Adolfa i Fryderyki Doroty Wilhelminy Badeńskiej. W roku 1809 ojciec Gustawa stracił tron poprzez wojskowy i wolnomularski zamach stanu i udał się na wygnanie do Szwajcarii, zaś jego rodzina osiedliła się najpierw w Badenii i potem w Wiedniu. W roku 1810, po objęciu tronu szwedzkiego przez bezdzietnego Karola XIII, stryja Gustawa IV Adolfa, zwolennicy Holstein-Gottorpów, tzw. stronnictwo gustawiańskie, lansowali kandydaturę Gustawa na następcę tronu, przychylny był temu również sam król, ale rewolucjoniści 1809 roku, bojąc się zemsty gustawianów, doprowadzili do wyboru na kronprinca księcia Chrystiana Augusta von Holstein-Augustenburg. Ten, nieżonaty i blisko spokrewniony z Holstein-Gottorpami, obiecał Karolowi XIII adoptować Gustawa, ale po tylko półrocznym pobycie w Szwecji nagle zmarł. Na koniec zwolennicy Francji przeforsowali innego kandydata, marszałka Jana-Baptystę Bernadotte, który został adoptowany przez Karola XIII. Inny plan dotyczący Gustawa powzięto w tym czasie w Danii: miał zostać zaadoptowany przez króla Danii i Norwegii Fryderyka VI, który nie miał synów, ożeniony z jego jedyną córką Karoliną, stronnictwo gustawiańskie miało obwołać Fryderyka królem Szwecji, po czym Gustaw zjednoczył by po wstąpieniu na tron wszystkie trzy monarchie skandynawskie. Plan pozostał epizodem, m.in. dlatego, że wymagał by pokaźnych rekompensat dla różnych członków bocznych linii dynastii oldenburskiej. Wygnana rodzina królewska pokładała również wielkie nadzieje w kongresie wiedeńskim, który przecież- o ile to odpowiadało głównym mocarstwom – restytuował wszystkich monarchów legitymistycznych. W gazetach francuskich i niemieckich pojawiły się wiadomości, że Bernadotte zamierza zrzec się godności kronprinca i przywrócić Gustawowi jego prawa. Bernadotte nic takiego nie zamierzał i miał poza tym poparcie najważniejszego monarchy kongresu, cara Aleksandra I, tak że nadzieje gustawianów spełzły na niczym.
W roku 1824 Gustaw wstąpił do armii austriackiej, gdyż ze względu na presję Bernadotte'a nie chciano go przyjąć ani do służby rosyjskiej, ani angielskiej. Zdolny, pracowity, uczciwy i porządny, szybko awansował: w 1826 był już podpułkownikiem, w 1830 postąpił na generała-majora, w 1836 otrzymał stopień feldmarszałka-lejtnanta, niższy rangą tylko od pełnego feldmarszałka. W roku 1828 zaręczył się z niezmiernie bogatą księżniczką Marianną Niderlandzką, ale do ślubu nie doszło pod presją dyplomatyczną drżącego o swój tron Bernadotte'a (Marianna wyszła później za Albrechta, najmłodszego brata Wilhelma I Pruskiego, i wzniosła wspaniały zamek Camenz na Dolnym Śląsku). W tym czasie Gustaw musiał, także pod presją Bernadotte'a, zaprzestać używania dotychczasowego tytułu "książę szwedzki" (Prins av Sverige), ale opiekuńczy cesarz Franciszek II nadał mu tytuł "książę Waza" (niem.:Prinz von Wasa), potwierdzając jednocześnie jego tytulaturę "Królewskiej Wysokości" i drugie miejsce po członkach rodziny Habsburg-Lothringen przy wszystkich ceremoniach dworskich.
9 grudnia 1830 Gustaw poślubił bliską krewną, księżniczkę badeńską Luizę (1811-1854) i miał z nią dwoje dzieci: córkę Karolę (1833-1907), od 1873 królową-małżonkę Saksonii (żonę króla Alberta), oraz syna Ludwika, zmarłego w niemowlęctwie. Karola była w wieku lat 17 uważana za najpiękniejszą księżniczkę Europy; książę-prezydent Ludwik Napoleon Bonaparte, daleki kuzyn przez jej babkę Stefanię z Beauharnais'ów, wielką księżną Badenii, kuzynkę Eugeniusza de Beauharnais, usilnie się starał o jej rękę, ale Gustaw stanowczo odmówił, rzecząc do córki: jeśli wyjdziesz za niego, znajdziesz się za 20 lat na bruku, pozbawiona wszystkiego. Były to słowa prorocze. W roku 1870 Gustaw rzekł: wszystko właściwie przepowiedziałem.
Gustaw dwukrotnie protestował przeciwko objęciu tronu szwedzkiego przez kolejnych Bernadottów Oskara I (1844) i Karola XV (1859), zaznaczając jednak, że – podkreślamy przysługujące Nam prawa do tronu, ale nie zamierzamy ich w tej chwili wykorzystywać. Przy objęciu tronu przez Oskara II (1872) protestu nie złożył. Na starość zamieszkał w oddanym mu do dyspozycji przez saskiego zięcia Alberta zamku wodnym w Pillnitz i tam zmarł. Pochowany został najpierw w krypcie Oldenburgów w Eutin. W roku 1884 trumny Gustawa IV Adolfa, księcia Gustawa i jego synka Ludwika przeniesione zostały do Sztokholmu i ustawione w krypcie Gustawa III w kościele Riddarholmskyrkan.
Karola, ostatnia w historii osoba, która nosiła okryte sławą nazwisko Waza, pochowana jest w Dreźnie. Matka Gustawa, królowa Fryderyka, spoczywa w krypcie rodowej badeńskiej dynastii Zähringen w Pforzheimie.
[edytuj] Bibliografia
- Harald Hultman, Prinsen av Vasa, Stockholm 1974
- Svenskt biografiskt lexikon, 1-31, Stockholm 1941
