Gwoździany

Z Wikipedii

Współrzędne: 50°43'21" N 18°31'49" E50.7225 18.5302778 (Gwoździany)

Gwoździany
Herb
Województwo	śląskie
Powiat	lubliniecki
Gmina	Pawonków
Sołtys	Bernard Bryłka
Powierzchnia	20 km²
Położenie	50° 43' 21'' N 18° 31' 49'' E
Liczba mieszkańców (2006)  • liczba ludności	750
Strefa numeracyjna (do 2005)	34
Kod pocztowy	42-772
Tablice rejestracyjne	SLU
Położenie na mapie Polski Gwoździany

Gwoździany – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie lublinieckim, w zachodniej części gminy Pawonków.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie częstochowskim.

Miejscowość liczy 750 mieszkańców, a cała powierzchnia sołectwa wynosi 1234 hektary. Wieś ma charakter typowo rolniczy. Przebiega przez nią trasa krajowa Lubliniec – Kłodzko.

[edytuj] Historia Gwoździan

Pałac w Gwoździanach (1936)

Pałac w Gwoździanach współcześnie

Miejsce, w którym kiedyś stał młyn gwoździański, jedno z najwcześniej wzmiankowanych zabudowań w Gwoździanach

kościół w Gwoździanach

Budynek OSP w Gwoździanach

Staw hodowlany w okolicach Gwoździan

Nazwa miejscowości po raz pierwszy pojawia się w protokole wizytacji kanonicznej z 1679 r. w któym jest wzmiankowana wieś Gwoździny (villa Gwozdziani).

Protokoły te zostały wydane drukiem w czterech tomach pod tytułem: Visitationsberichte der Diözese Breslau. przez wybitnego historyka diecezji wrocławskiej Josepha Jungnitza na początku XX wieku. Tomy odpowiadają dawnym archiprezbiteratom: wrocławskiemu (Breslau), opolskiemu (Oppeln), legnickiemu (Liegnitz) oraz głogowskiemu (Glogau).

Miejscowość musiała zatem powstać znacznie wcześniej. Nie wiadomo dokładnie kiedy, ale pewne jest, że jeżeli o miejscowości po raz pierwszy wspomniano w dokumentach z 1679 r., to na pewno istniała już w XVII w., czyli w czasach kiedy musiała podlegać Księstwu Opolsko-Raciborskiemu. Gwoździany podlegały w ostatnich stuleciach właścicielom Dobrodzienia. "Później miejscowość stanowiła odrębny kompleks majątkowy będąc dość bogatą wioską z młynem, patażarnią, browarem i gorzelnią. W połowie XIX w. panem Gwoździan, a także Bzinicy, Skrzydłowic i Dzielnej był hrabia von Loebbecke, który gospodarował na 10 tysiącach ha ziemi. Mieszkańcy wioski posiadali wówczas... 300 ha ziemi, hodując 9 koni i 104 krowy"^[1] Jak podaje T. G. Knie w swoim dziele przeglądowym traktującym o miejscowościach prowincji śląskiej królestwa Prus w 1830 r. miejscowość liczyła 268 mieszkańców (w tym 11 ewangelików i 8 Żydów). Znajdowało się tutaj wówczas 41 domów i 1 zamek (prawdopodobnie chodzi o ten znajdujący się w parku).^[2] "W 1855 r. w Gwoździanach mieszkało 469 obywateli, z których 425 było katolikami, a 44 protestantami".^[1] Wynika z tego, że w latach 1830-1855 liczba mieszkańców zwiększyła się aż o 201 osób. "W 1861 r. do miejscowej szkoły wybudowanej w 1809 r. – uczęszczało 106 dzieci, które uczył jeden nauczyciel" ^[1]. Jak podaje książka Ortschaftsverzeichnis. Alphabetisches Verzeichnis sämtlicher Städte, Flecken, Dörfer und sonstiger Ortschaften und Wohnplätze der Provinz Schlesien z 1908 r. mieszkało tutaj właśnie w tym roku 408 osób (61 mniej niż w 1855 r.).^[3] Po zaborze Śląska przez Prusy Gwoździany pozostawały pod administracją niemiecką (pruską). W wyniku plebiscytów na Górnym Śląsku po I wojnie światowej Gwoździany znalazły się po stronie niemieckiej, tuż przy granicy polsko-niemieckiej. Po II wojnie światowej Gwoździany przypadły znowu polskiej stronie.

[edytuj] Etymologia nazwy miejscowej "Gwoździany"

Gdy się pyta mieszkańców o pochodzenie nazwy miejscowości, to niektórzy starsi mieszkańcy twierdzą, że istniała tutaj kiedyś fabryka gwoździ, która została w niewyjaśniony sposób "pochłonięta przez ziemię". Potwierdzeniem tej tezy miała być niemiecka nazwa miejscowości "Nagelschmieden", która w języku niemieckim znaczy tyle co "kuźnia gwoździ". Inni ludzie z kolei mówią, że istniały tu przed kilkoma wiekami chaty, w których produkowano gwoździe. Tyle mówi nam miejscowa legenda. Obie tezy okazują się jednak fałszywe, a etymologia tej nazwy miejscowej ma inne źródła. Są na to dwa niezbite dowody:

1. Niemiecka nazwa miejscowości "Nagelschmieden" została przez Niemców na krótko przed, albo krótko po wybuchu II wojny światowej dosłownie przetłumaczona z języka polskiego (nie da się ukryć, że polska nazwa miejscowości bardzo przypomina polskie słowo "gwóźdź"). Ks. Andrzej Hanich podaje w swoim "Skorowidzu nazw miejscowości diecezji opolskiej" rok 1936 jako datę przetłumaczenia polskiej nazwy na język niemiecki.^[4] Ta wersja staje się tym bardziej prawdopodobna, bowiem niemiecka nazwa "Nagelschmieden" pojawia się dopiero w 1939 r. w Spisie miejscowości Śląska Opolskiego.^[5] Z historii wiadomo, że reżim hitlerowski zgermanizował w Polsce wiele nazw miejscowych, które brzmiały obco. To samo stało się z nazwą "Gwoździany", którą wskutek jej podobieństwa do staropolskiego słowa "gwozdz" i polskiego "gwóźdź" błędnie (ale świadomie) przetłumaczono na język niemiecki jako "Nagel" ("gwóźdź").

2. Niemieckie źródło z 1830 r. (Alphabetisch-Statistisch-Topographische Übersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der königlichen Preußischen Provinz Schlesien podaje nazwę "Gwosdzian", ale nie wzmieniając nic o niemieckiej nazwie "Nagelschmieden".^[2]

Polski Słownik etymologiczny j. Polskiego podaje, że słowo "gwozd" znaczyło jeszcze w XV w. "las".^[6] Jak podaje Kazimierz Rymut słowo "gwozd" znaczyło tyle co "gęsty las", a "gwozdany" oznaczały pierwotnie "ludzi mieszkających w lesie". To słowo wymarło w języku polskim już kilka stuleci temu, i przetrwało tylko u Słoweńców.^[7] W łacińskim dokumencie z 1415 r. możemy znaleźć następujące zdanie: "cum opacis silvis vulgariter gozdy dictis" ("z ciemnymi lasami, które nazywają się w języku [polskim] 'gozdy'). To słowo "gwozd" albo "gozd" wymarło już dawno temu, ale przetrwało w wielu nazwach miejscowych takich jak np. "Gozdów" lub "Gwoździany". O tym, że nazwa miejscowości ma coś wspólnego z lasem świadczy chociażby herb Gwoździan. Nazwa miejscowa Gwoździan ulegała jeszcze przez wieki wielokrotnym zmianom do momentu ukształtowania się jej współczesnej formy. Według książki Visitationsberichte der Diözese Breslau. Archidiakonat Breslau, Oppeln, Liegnitz, Glogau nazwa "villa Gwozdziani" pojawiła się po raz pierwszy w 1679 r., w bliżej nie znanym dokumencie (prawdopodobnie chodzi o protokół kanoniczny wrocławskiej Kurii z tego roku).^[8] Słowo "villa" oznacza po łacinie wieś i nie ma nic wspólnego z willą, która do dziś znajduje się w parku. Mieli tam mieszkać przed stuleciami właściciele okolicznych pól (najprawdopodobniej Niemcy). Nazwa miejscowości musiała powstać zatem znacznie wcześniej. W książce Nachrichten von Ober und Nieder Schlesien Breslauischen Departements aus den Jahren 1743- 1746 pada nazwa "Gwosdzian".^[9] Natomiast w 1783 r. w dziele Beyträge zur Beschreibung von Schlesien mamy do czynienia z nazwą "Gwosczyan".^[10] Tą samą nazwę możemy znaleźć także w dwóch innych książkach: Pierwotne słowiańskie nazwiska miejscowości na Śląsku Pruskim ^[11] oraz Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung.^[12] Nazwę miejscowości "Gwoździany" i niemiecki odpowiednik "Nagelschmieden", który jest w rzeczywistości wolnym tłumaczeniem (i w dodatku błędnym) z nazwy polskiej możemy znaleźć w wyżej już wymienionej książce "Spis miejscowości Śląska Opolskiego"^[5] lub w dziele Schlesischer Flurnamensammler^[13] Nazwy geograficzne Śląska Opolskiego podają ponadto, że określenie "Gwoździany Mühle" ("młyn gwoździański") odnosiło się do starego młynu, którego zwano też Malinie-, Buczekmühle (od nazwiska ludzi, którzy tam do dzisiaj mieszkają).^[14]

[edytuj] Historia gwoździańskiego kościoła pw. NMP

Gwoździany do 1976 r. nie posiadały własnego kościoła. Przez całe stulecia mieszkańcy tej osady uczęszczali do odległego o 7 km kościoła w Dobrodzieniu. Zamysł zbudowania w tej miejscowości kościoła i utworzenia tam własnej parafii zrodził się już we wczesnych latach powojennych, jednak względy polityczne nie pozwoliły go zrealizować. Postanowiono więc przechytrzyć władze. W latach 70., ówczesny proboszcz dobrodzieński ks. Stanisław Kras postanowił przenieść do Gwoździan niszczejący i nieczynny od 1946 r. drewniany kościółek pw. Nawiedzenia NMP z Kościelisk k. Olesna. Pomysł ten miał także na celu ocalenie od zniszczenia tego pięknego zabytku drewnianej architektury sakralnej.

Po uzyskaniu zgody władz, przystąpiono w 1976r. do rozbiórki świątyni. Wszystkie elementy drewnianej konstrukcji zinwentaryzowane i ponumerowane przewieziono na nowe miejsce w Gwoździanach. Nie są znane nazwiska budowniczych kościoła z 1576 r., wiemy jednak kto go dokładnie, po 400 latach, wiernie odtworzył. Całością robót pod nadzorem konserwatora zabytków kierował mistrz ciesielski Paweł Lorenc, zaś budową zajęli się miejscowi fachowcy m.in. Roman Zajonc, Teodor Bodora, Piotr Pawołka, Karol Szczygieł i Karol Polok przy aktywnym udziale wszystkich mieszkańców wioski. Kościółek stojący kiedyś na wzgórzu zbudowano również na wzniesieniu. Pod kościołem znajdują się bowiem sale katechetyczne zamaskowane od zewnątrz piękną zielenią. Świątynię odtworzono w sposób prawie doskonały tak, że stanowi ona w dalszym ciągu wysokiej klasy obiekt zabytkowy. Za ten mistrzowski czyn minister Kultury i Sztuki nagrodził w 1982 r. budowniczych i użytkowników, zaś w przesłanym liście gratulacyjnym czytamy: "Miło mi powiadomić, że w konkursie na najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego 1981 r. – Parafia Rzymskokatolicka w Dobrodzieniu otrzymała nagrodę II stopnia – za wzorowe użytkowanie kościoła NMP w Gwoździanach. Składam wyrazy uznania za aktywną opiekę nad zabytkami oraz głębokie zaangażowanie w ochronę dóbr kultury".

Oryginalnymi częściami z dawnego kościoła są belka nad drzwiami wejściowymi z datą 1576, oraz dwa krzyże znajdujące się na wieżach kościoła. O starej świątyni wiemy, że była ona kościołem orientowanym, konstrukcji zrębowej na pomurowaniu z kamienia. Wieża stanowiąca samodzielny element konstrukcyjny, została zbudowana w XVII bądź XVIII w. Protokół kanoniczny wrocławskiej kurii z 1679 r. stwierdza m.in., że kościół w Kościeliskach był pod opieką ojców Augustynów z Olesna, posiadał sześć okien, dwoje drzwi, ołtarz z pomalowanych desek, "chorus", małe organy i małą drewnianą zakrytię. Kościółek jest także wymieniony w protokole kanonicznym z 1687 r., w którym miejscowość nosi nazwę Kosteletz vulgo Kościeliska. W protokole czytamy m.in. "... kościół nie konserwowany, ołtarz nakryty obrusem, organy sprawne, w drewnianej zakrytii komoda, ambona ozdobiona...".

Dzisiejszy kościółek, stojący w Gwoździanach od 1978 r., jest konstrukcyjnie wiernym obrazem dawnej świątyni. Użytkownicy dbają o to, aby detale wyposażenia świątyni nie tworzyły dysharmonii z drewnianym, chociaż nieco innym od dawnego wnętrzem kościoła. Świadczą o tym rzeźbione w drewnie przez nie żyjącego już twórcę z Rybnika p. Masorza stacje drogi krzyżowej, drewniany posoborowy ołtarz poświęcony Matce Bożej i figury świętych. Kościół pw. Narodzenia NMP w Gwoździanach poświęcony został 26 maja 1979 przez orydnariusza diecezji opolskiej ks. biskupa Alfonsa Nossola. Do 1985 r. wyżej wymieniony kościół był kościołem filialnym parafii św. Marii Magdaleny w Dobrodzieniu, zaś od 1986 r. utworzono w Gwoździanach samodzielną parafię, w której od początku proboszczem jest ks. Henryk Kensy."^[1] W 2003 r. miejscowa parafia obchodziła 25-lecie swego istnienia.

[edytuj] Patrz także

• Kościół Nawiedzenia NMP w Gwoździanach

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi

• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi

p • d • e

Gmina Pawonków

Wsie: Draliny • Gwoździany • Koszwice • Kośmidry • Lisowice • Lipie Śląskie • Łagiewniki Małe • Łagiewniki Wielkie • Skrzydłowice • Solarnia

Siedziba gminy: Pawonków