Historia kolei w Polsce (po 1918 r.)
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Wydarzenia
Działania wojenne 1914-18 przyniosły, oprócz zniszczeń, także budowę ad hoc kilku ważnych połączeń kolejowych prowadzących w głąb dawnych ziem rosyjskich (np. linia Skarżysko - Sandomierz, Rozwadów - Lublin). Powstawały też liczne wąskotorowe kolejki polowe: późniejszy wojewódzki Nowogródek był skomunikowany z podstawową siecią kolejową za pomocą linii na torze o rozstempie między torami: 600 mm, powstałej w l. 1916-17. Po utworzeniu państwa polskiego i odbudowie ze zniszczeń I wojny światowej, dokonano unifikacji trzech systemów kolejowych: ujednolicenia taboru, przepisów kolejowych, przekucia toru "rosyjskiego" na normalny, budowy brakujących połączeń między dawnymi zaborami oraz najbardziej niezbędnych linii lokalnych na dawnych zachodnich rubieżach Rosji. Nigdy jednak nie doprowadzono do równomiernego pokrycia terytorium kraju liniami kolejowymi: w sieci kolejowej dawna granica zaboru rosyjskiego była widoczna do masowych kasacji linii kolejowych na przełomie XX i XXI w.
- 1921 - zamknięcie tramwaju w Cieszynie po podziale miasta między Polskę i Czechosłowację;
- 1921 - otwarcie linii Kutno - Strzałkowo, najkrótszego połączenia między Warszawą i Poznaniem;
- 1925 - otwarcie obejścia obszaru Bytomia, należącego do Niemiec, na trasie wywozowej węgla ze Śląska na północ (linia Chorzów - Brzeziny Śl. - Szarlej); 1926 otwarcie innej linii obchodzącej terytorium Niemiec: Kalety - Herby - Wieluń - Wieruszów;
- 1926 - otwarcie linii Kutno - Zgierz; 1931 przedłużenie do Widzewa;
- 1927 - otwarcie prywatnej Elektrycznej Kolei Dojazdowej (EKD) między Warszawą i Grodziskiem Mazowieckim;
- 1928 - otwarcie pierwszej linii tramwajów zagłębiowskich (Sosnowiec - Będzin - Dąbrowa); tor normalny; w polskiej i niemieckiej części Górnego Śląska początek przekuwania sieci tramwajów z toru 785 mm na normalny (konwersji ostatniej linii dokonano w 1951);
- 1933 - ukończenie Magistrali Węglowej Herby - Karsznice - Inowrocław - Bydgoszcz - Kościerzyna - Gdynia; Polsko-Francuskie Towarzystwo Kolejowe;
- 1933 - konsolidacja węzła warszawskiego: otwarcie linii średnicowej, częściowo podziemnej;
- 1934 - otwarcie linii Kraków - Tunel i Warszawa - Radom tworzy bezpośrednie połączenie Warszawy i Krakowa;
- 1934-38 - budowa linii kolejowych na zachodnim Mazowszu (węzeł w Sierpcu, przeprawa przez Wisłę w Płocku);
- 1935 - wpowadzenie szybkich wagonów spalinowych; na linii Warszawa - Katowice osiągały one maksymalną prędkość handlową między zatrzymaniami 111 km/h;
- 1936 - Warszawa: elektryfikacja linii średnicowej i dwóch linii podmiejskich (pierwsza - do Otwocka); pierwsze pociągi elektryczne na sieci krajowej w Polsce;
Druga wojna światowa przyniosła sieci kolejowej liczne zniszczenia (bombardowania, wysadzenia mostów, itp.). Najczarniejszą kartę w historii kolej zapisała, umożliwiając masowe deportacje do obozów zagłady, koncentracyjnych i na zsyłkę. Linie kolejowe nieraz kilkakrotnie przekuwano na tor "rosyjski" ze względu na zmiany granic państwowych albo potrzeby logistyczne frontów. Logistyka wojenna spowodowała też inwestycje powiększające przepustowość sieci na kierunku W-Z, w tym rozbudowy węzłów kolejowych (np. w Krakowie, Poznaniu, Łodzi). Po ustaniu działań wojennych na terenach przyłączonych do Polski stopniowe przejęcie sieci DR przez PKP.
- 1945 - zajęcie Polski przez Armię Czerwoną; w ramach reparacji wojennych wojska okupacyjne dokonały rozbiórki wielu bocznych linii kolejowych na terenach zdobytych na Rzeszy; wywieziono również do ZSRR całą infrastrukturę elektryfikacji linii sudeckich;
- 1948-49 - otwarcie linii Tomaszów Maz. - Radom;
- 1951-54 - budowa elektrycznej SKM między Gdańskiem i Gdynią z odgałęzieniem do Nowego Portu; tabor berlińskiej S-Bahn z reparacji wojennych (=800 V), przerobiony na zasilanie górne; budowa linii obejmowała nowe przystanki i dodatkową parę torów między Sopotem i Gdynią; 1976 - przejście na system ogólnopolski =3000 V i tabor regionalny;
- 1953 - otwarcie linii Kielce - Busko Zdrój; ponieważ stację w Busku, wzorem rosyjskim, ulokowano 2½ km od centrum miasteczka, linia stanowi typowy przykład kolei niezdolnej do konkurowania z rozwijającym się transportem drogowym;
- 1954 - pierwsza elektryfikacja linii dalekobieżnej Warszawa - Koluszki - Łódź; 1957 przedłużenie do Katowic i Gliwic;
- 1958 - otwarcie linii Tychy - Tychy Miasto, zamierzonej jako oś nowego miasta Tychy; linia zamknięta w l. 90., a dworzec Miasto nigdy nie został zbudowany;
- 1958 - otwarcie tramwaju w Częstochowie;
- 1959 - elektryfikacja linii Katowice - Kraków;
- 1961 - rozpoczęcie produkcji EZT EN57, najpopularniejszego pociągu lokalnego sieci polskiej na przełomie XX i XXI w.;
- 1964 - ukończenie elektryfikacji linii Warszawa - Kutno - Poznań;
- 1967 - budowa drugiej pary torów na linii średnicowej w Warszawie, przeznaczonej dla ruchu podmiejskiego;
- ...
- 1975 - otwarcie dworca Warszawa Centralna, z podziemną halą peronową;
- 1978 - wprowadzenie pierwszych pociągów pasażerskich na nowo otwartej Centralnej Magistrali Kolejowej, ukończonej 1974 i 1977; intensywny ruch pociągów pasażerskich od 1984 r.;
- 1979 - otwarcie Linii Hutniczo-Siarkowej Huta Katowice - Hrubieszów; tor "rosyjski";
Elektryfikacja kolei była podstawową formą modernizacji sieci w całym okresie powojennym. W 1965 r. długość sieci zelektryfikowanej osiągnęła 2000 km; w 1983 – 7828 km. Powstrzymanie elektryfikacji kolei nastąpiło na początku l. 90., realizowano odtąd tylko inwestycje wcześniej rozpoczęte. W 1995 zelektryfikowanych było 11627 km linii.
- 1991 - wprowadzenie pierwszych pociągów InterCity (relacje związane z Warszawą);
- 1995 - otwarcie pierwszego odcinka metra w Warszawie (budowa od 1982);
- 1997 - Poznań: otwarcie bezkolizyjnej linii PST (Poznański Szybki Tramwaj), stanowiącej zintegrowany element ogólnomiejskiej sieci tramwajowej; w Poznaniu też pojawiły się pierwsze w Polsce wagony niskopodłogowe.
Od początku III Rzeczypospolitej występuje stały regres kolei pasażerskiej, wyrażający się zarówno spadkiem udziału kolei w strukturze modalnej, jak również redukcją długości sieci, liczby pociągów i liczby pasażerów. Ta ostatnia w 2005 wyniosła 18,1 mld pkm, co stanowi tylko 36% liczby z 1990 r. Polska wydaje na transport kolejowy najmniej w UE. Dokonywana modernizacja linii i pociągów ogranicza się głównie do połączeń Warszawy z większymi miastami (równoodstępowe rozkłady "InterCity"), jest natomiast zbyt ograniczona, by zatrzymać trend spadkowy przewozów pasażerskich w skali kraju. Regres kolei nie znajduje odpowiedników w powojennych dziejach kolei tych krajów europejskich, które szybciej weszły w epokę powszechnej motoryzacji i rozwoju lotnictwa. Z upadkiem kolei państwowych kontrastuje modernizacja znacznej części sieci tramwajowych (będących w gestii gmin), na których poprawiono stan utrzymania torowisk i taboru, regularność i częstotliwość połączeń, jakość informacji, a nawet dokonano niewielkich zakupów nowoczesnych wagonów i wydłużenia sieci.
- 1992? - likwidacja tranzytowego połączenia Przemyśl - Zagórz przez terytorium nowoutworzonej Ukrainy;
- 1996 - zamówienie przez PKP, a następnie odstąpienie od zakupu dwusystemowych elektrowozów EU43; maszyny te eksploatują obecnie koleje we Włoszech;
- 2001 - "komercjalizacja" PKP, podział na wiele spółek, w tym osobną od zarządzania infrastrukturą (PKP Polskie Linie Kolejowe) i dwóch głównych przewoźników: PKP Przewozy Regionalne i PKP InterCity; dezintegracja taryf i rozkładów jazdy; odtąd coroczne redukcje liczby połączeń obsługiwanych przez PKP PR; z "reformą" kolei polskich zbiegło się wycofanie niemieckich połączeń transgranicznych pociągami międzyregionalnymi (Wrocław - Drezno), wprowadzonych w końcu poprzedniej dekady;
- 2004 - ostateczne zamknięcie połączenia transgranicznego Meziměstí - Wałbrzych, przywróconego w l. 90. XX w.; ilustracja likwidacji połączeń regionalnych w ruchu transgranicznym: w zamknięcie trasy Busko-Zdrój - Kielce, Busko-Zdrój - Katowice, Busko-Zdrój - Warszawa, Busko-Zdrój - Sitkówka Nowiny2007 na całej granicy z Czechami czynne są cztery przejścia kolejowe z niewielkim ruchem pociągów pasażerskich;
- 2007 - w Głuchołazach ustanowienie publicznie dostępnego przystanku pociągów tranzytowych ČD (gdzie od wojny pociągi te, niedostępne z Polski, odwracały czoło) – 62 lata po zakończeniu wojny i 3 lata po wejściu do UE.
Zamknięcie i rozebranie trasy Busko-Zdrój - Gacki (pociągi towarowe) Wykonanie nasypu pod nową stację Busko Centrum, remont starej stacji i wykonanie nasypu pod budowę trasy Busko-Zdrój - Tarnów, rozpoczęcie prac budowy mostu kolejowego na Wiśle. Ponowne uruchomienie pociągów na trasie Busko-Zdrój - Sitkówka Nowiny - Kielce
[edytuj] Ważniejsi producenci taboru
- Lilpop, Rau i Loewenstein (Warszawa) - istniała do 1944; wagony i tramwaje;
- L. Zieleniewski (Sanok) - wagony, tramwaje, do 1945; 1921-27 nowa fabryka w Ostrowie Wlkp.;
- HCP (Poznań) - wagony, parowozy, spalinowozy;
- Fablok (Chrzanów), zał. 1921 - parowozy, spalinowozy
- Pafawag (Wrocław), d. fabryka Linke-Hofmann - elektrowozy, wagony;
- Konstal (Chorzów) - po 1945 tramwaje;
- PESA (Bydgoszcz) - współczesny producent wagonów motorowych i tramwajów;
Przypisy
[edytuj] Zobacz też
- Historia kolei
- Parowóz - zawiera informacje o parowozach używanych w Polsce
- Elektryczny zespół trakcyjny - zawiera informacje o EZT stosowanych w Polsce
- PKP
[edytuj] Linki zewnętrzne
- A. Maron | strona historyczna o kolei w Polsce
- Historia kolei na ziemiach polskich na witrynie PKP
