Hugo Steinhaus
Z Wikipedii
Hugo Dyonizy Steinhaus (ur. 14 stycznia 1887, zm. 25 lutego 1972) – polski matematyk należący do tak zwanej lwowskiej szkoły matematycznej. Znany także jako aforysta.
Spis treści |
[edytuj] Dzieciństwo i młodość
Urodzony 14 stycznia 1887 w Jaśle w rodzinie Bogusława, dyrektora spółdzielni kredytowej, i Eweliny z Lipschitzów. W 1905 uzyskał maturę w gimnazjum klasycznym w Jaśle. Następnie rozpoczął studia matematyczne i filozoficzne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego.
Po roku zmienił uczelnię; w latach 1906-1911 kontynuował studia w Getyndze pod kierunkiem Davida Hilberta i Feliksa Kleina. W 1911 uzyskał tam stopień doktora filozofii summa cum laude na podstawie pracy Neue Anwendungen des Dirichlet'schen Prinzips. W latach 1911-1914 przebywał w Jaśle, w tym okresie opublikował osiem prac. W 1915 uczestniczył w I wojnie światowej. W następnym roku podjął pracę w Centrali Odbudowy Kraju w Krakowie. W 1917 habilitował się we Lwowie na podstawie rozprawy o pewnych własnościach szeregów Fouriera. Przez rok był asystentem matematyki na Uniwersytecie Lwowskim.
[edytuj] Kariera naukowa przed wojną
W 1918 opublikował pracę Additive und stetige Funktionaloperationen ("Mathematische Zeitschrift", 5/1919), uważaną za pierwszą polską pracę o operacjach funkcyjnych. Po zakończeniu I wojny światowej przebywał w Jaśle, gdzie pracował jako matematyk w biurze rozdziału gazu.
W 1920 został profesorem nadzwyczajnym matematyki Uniwersytetu Lwowskiego i kierownikiem I Katedry Matematyki (1920-1939), a w 1923 profesorem zwyczajnym. Kilkakrotnie wyjeżdżał do Paryża, Getyngi i Bolonii.
Skupione wokół Steinhausa i Stefana Banacha (o którym sam Steinhaus mówił, że jest jego największym matematycznym odkryciem) grono lwowskich matematyków, wśród których byli między innymi Stanisław Mazur, Władysław Orlicz, Juliusz Paweł Schauder, Stefan Kaczmarz, Stanisław Ulam, Władysław Nikliborc tworzyło tak zwaną lwowską szkołę matematyczną, silny ośrodek matematyczny, którego tematyka badań była odmienna od tematyki ośrodka warszawskiego, choć z nią powiązana. Domeną szkoły lwowskiej stała się analiza funkcjonalna. W 1929 Steinhaus wspólnie ze Stefanem Banachem założył czasopismo "Studia Mathematica" o zasięgu międzynarodowym, poświęcone wyłącznie analizie funkcjonalnej.
[edytuj] Losy wojenne
W 1939 po zajęciu Lwowa przez ZSRR otrzymał nominację na profesora Katedry Analizy Wyższej w Państwowym Uniwersytecie Ukraińskim im. I. Franki (przemianowany przez sowietów dotychczasowy Uniwersytet Jana Kazimierza) oraz pracownika naukowego Akademii Nauk w Kijowie. Po wkroczeniu do Lwowa wojsk niemieckich (29 czerwca 1941), wobec represji hitlerowców wobec Żydów, Steinhaus wraz z rodziną kilka miesięcy ukrywał się w mieszkaniach znajomych we Lwowie, po czym w końcu listopada 1941 uciekł do Osiczyna pod Lwowem i stamtąd w lipcu 1942 do Berdechowa koło Gorlic. Tam pod zmienionym nazwiskiem (Grzegorz Krochmalny) uczestniczył w tajnym nauczaniu.
[edytuj] Po wojnie - Wrocław
W 1945 współorganizował wrocławskie środowisko naukowe. Został powołany na katedrę zastosowań matematyki Wydziału Matematyczno-Fizyczno-Chemicznego, wspólnego dla uniwersytetu i politechniki. Pełnił funkcję kierownika działu zastosowań przyrodniczych i gospodarczych Instytutu Matematycznego PAN, której był członkiem rzeczywistym (od 1952). Opublikował około 250 prac. Głównymi dziedzinami jego badań były szeregi trygonometryczne i ortogonalne, zagadnienia sumowalności. Zasadnicze wyniki zawarł w Theorie der Ortogonalreihen ("Monografie Matematyczne", 6/1935 z Kaczmarzem).
Wiele jego prac ma zasadnicze znaczenie w ścisłych sformułowaniach podstaw rachunku prawdopodobieństwa opartym na teorii miary i teorii mnogości. Wśród prac wiele miejsca zajmowały zastosowania matematyki do różnych dyscyplin, m.in. biologii, medycyny, statystyki.
[edytuj] Popularyzator nauki
Był autorem unikatowego, popularyzującego matematykę Kalejdoskopu matematycznego (wyd. 1938 po polsku i angielsku, przetłumaczony na 10 języków) i kilku innych książek popularnonaukowych. Pozostawił też, wydane pośmiertnie, Wspomnienia i zapiski (Wrocław, 2002).
Obdarzony wielkim poczuciem humoru, znany był z dowcipnych i ciętych wypowiedzi (wydany w 1980 Słownik racjonalny H. Steinhausa). Zmarł 25 lutego 1972 we Wrocławiu.
[edytuj] Źródła
- Opracowanie Stanisława Kolankowskiego i Zofii Pawlikowskiej-Brożek dla Słownika matematyków polskich, Prószyński i S-ka (w przygotowaniu)
[edytuj] Zobacz też
- aforyzm
- bon mot
- Nagroda im. Hugona Steinhausa
- notacja Steinhausa-Mosera
- Twierdzenie Banacha-Steinhausa
[edytuj] Linki zewnętrzne
- (en) John J O'Connor; Edmund F. Robertson Hugo Steinhaus w MacTutor History of Mathematics archive
