Ibn Tajmijja

Z Wikipedii

Taki ad-Din Abu al-Abbas Ahmad Ibn Abd al-Halim Ibn Tajmijja (1263-1328), wybitny teolog, prawnik i uczony arabski. Był członkiem szkoły założonej przez Ibn Hanbala; walczył o powrót islamu do pierwotnych źródeł: Koranu i sunny. Jego poglądy uważane są za jedną z intelektualnych podstaw wahhabizmu. Wielu współczesnych fundamentalistów w świecie sunnickim powołuje się na jego dzieła i z nich czerpie inspirację.

Spis treści 1 Życiorys 2 Poglądy 2.1 Literalizm 2.2 Władza 3 Źródła

[edytuj] Życiorys

Ibn Tajmijja urodził się 22 stycznia 1263 r.n.e. w Harranie (ówczesna Syria) w rodzinie cenionych teologów. W roku 1268 w okresie inwazji mongolskiej, chroniąc się przed represjami rodzina Ibn Tajmijji przeniosła się do Damaszku, wówczas będącego pod władza egipskich Mameluków. Jego ojciec, wybitny teologii oraz prawnik, przekazał synowi wiedzę na temat prawa hanbalickiego, uważanego za najbardziej „ortodoksyjne”, surowe prawo islamu. Obok hanbalizmu na Ibn Tajmijję wpłynęła druga surowa szkoła prawna: zahiryzm (literalizm).

Ibn Tajmijja był pilnym studentem, zdobył szeroką wiedzę świecką i religijną. Szczególną uwagę poświęcał literaturze arabskiej, stał się znawcą arabskiej literatury i leksykografii, studiował matematykę oraz kaligrafię. Gdy w roku 1282 zmarł jego ojciec przejął po nim funkcję wykładowcy hanbalizmu i interpretatora Koranu. Posiadł również głęboką znajomość hadisów, teologii dogmatycznej (kalam) i tradycji sufizmu.

W 1291 roku wziął udział w zdobyciu Akki należącej do krzyżowców, a w kolejnym wyruszył w świat. Najpierw pojechał do Mekki, by dopełnić obowiązku pielgrzymki, potem do Kairu, wówczas stolicy państwa mameluckiego. Popadł tam w konflikt z władzami głosząc absolutną wyższość uznanej przez niego szkoły prawa: hanbalizmu. Jako teolog i kaznodzieja brał udział w konfrontacji z Mongołami, a w 1305 roku uczestniczył w wyprawie przeciw szyitom oskarżanym o wspieranie krzyżowców i Mongołów. Swym postępowaniem utrwalił własną pozycję teoretyka państwa mameluckiego.

Z powodu swoich poglądów Ibn Tajmijja kilkakrotnie był więziony; wchodził w konflikty z czołowymi prawnikami i teologami jego czasów. W 1298 został oskarżony o uznawanie antropomorfizmu w odniesieniu do osoby boga oraz kwestionowanie zasadności teologii dogmatycznej. W 1305 roku trafił do więzienia pod zarzutem szerzenia antropomorfizmu. Spędził tam półtora roku, po czym podjął wysoki urząd w madrasie An-Nasira. Ponownie znalazł się w więzieniu w 1308 roku w Damaszku za obrazę tradycji kultu świętych w islamie; walka z kultem świętych stała się jedną z naczelnych zasad jego doktryny.

Ostatnie 15 lat swojego życia spędził w Damaszku otoczony przez grupę uczniów z przeróżnych klas społecznych. W okresie od sierpnia 1320 do lutego 1321 przebywał w więzieniu pod zarzutem wspierania doktryny ograniczającej swobodę z jaką muzułmanin, zgodnie z tradycją, mógł porzucić swoją żonę. W damasceńskim więzieniu powstały jego najważniejsze dzieła.

W lipcu 1326 roku, w Kairze Ibn Tajmijja ponownie został skazany na pozbawienie wolności, odebrano mu możliwość pisania. Zmarł w więzieniu 27 września 1328 roku. Został pochowany na cmentarzu sufickim w Damaszku. Na jego pogrzeb przybyły tysiące ludzi, a jego grobowiec jest czczony również obecnie.

[edytuj] Poglądy

Poglądy Ibn Tajmijji kształtowały się w czasach, gdy islam był zagrożony zarówno z powodu zewnętrznej presji krzyżowców i Mongołów jak i wewnętrznych sporów. Wierzył on, że zakończenie sporów, powrócenie do źródeł wiary oraz oczyszczenie islamu pozwoli na uchronienie go przed wrogami. Idee Ibn Tajmijji zawarte są głównie w jego licznych wypowiedziach na tematy religijne i prawne, zwanych fatwami. Wydanie współczesne jego fatw liczy sobie 38 tomów.

[edytuj] Literalizm

Za punkt wyjścia Ibn Tajmijja obrał poglądy Al-Ghazalego, mistyka islamskiego, który zajmował się m.in. racjonalizmem w islamie i stosunkiem religii do racjonalizmu. Odrzucił on sensowność logicznych rozważań i filozofii w rozstrzyganiu problemów teologicznych. Zgodnie z jego poglądem kwestii wiary nie sposób wyjaśnić za pomocą rozumu, lecz dzięki iluminacji pochodzącej od Boga. Ibn Tajmija uznał ten pogląd za charakterystyczny dla wczesnego islamu. Pierwsi muzułmanie (określani terminem salaf) byli dla niego pierwowzorem i doskonałym przykładem. Dla Ibn Tajmijji salaf stał się naczelną kategorią poznania, zaś szacunek dla pierwszych pokoleń muzułmańskich stał się najważniejszą zasadą umożliwiającą zachowanie czystości islamu. Dlatego też jednym z dążeń Ibn Tamijji było oczyszczenie islamu ze wszelkich naleciałości, a zwłaszcza teorii wprowadzonych przez racjonalistów. Według niego wiara pierwszych muzułmanów nie była naiwna, lecz opierała się na rozumieniu niespekulatywnym. Taka wiara zaś nie potrzebuje rozumu, racjonalności. Wybrana przez Ibn Tajmijję metoda badawcza (zahirycka) pozwalała mu na odrzucenie alegorycznych interpretacji Koranu. Dla niego istniało tylko to, co jawne. Rozum miał służyć tylko jako narzędzie poznania tego, co jawne, objawione, nie wolno mu natomiast tych treści oceniać. Według Ibn Tajmijji Koran i sunna zawierały nie tylko informacje, lecz również wskazania, które należy wypełniać w ich dosłownym sensie, a nie interpretować.

Warunki panujące w świecie islamskim w czasach Ibn Tajmijji sprzyjały rozwojowi mistycznych praktyk. Wiązał się z tym kult wielkich ludzi przeszłości, który z czasem zaczął przypominać chrześcijański kult świętych. Czczono groby: Mahometa w Medynie, Alego i jego potomków w Mezopotamii. Ibn Tajmijja był zagorzałym przeciwnikiem wszelkich tego typu praktyk. Uważał on je tylko za jedną z form herezji, sprzecznych z zasadami islamu.

[edytuj] Władza

Z ograniczeniem swobody interpretacyjnej wiązała się druga zasada wiary ważna dla Ibn Tajmijji – prawa Koranu i tradycji były wystarczające, by zapewnić odpowiednie funkcjonowanie państwa w każdej epoce, a obowiązkiem władcy było ścisłe kierowanie się nimi. Należało oczyścić islam ze wszelkich naleciałości, kompromisów zawartych na przestrzeni lat między władzą a teologami i powrócić do salafu.

Ibn Tajmijja dzielił władców na 3 różne kategorie:

1. władcy nie stosujący się do praw boskich, rozporządzający majątkiem wiernych jak własnym i kierujący się przede wszystkim własnym interesem;
2. władcy ściśle stosujący prawo, nawet w błahych sprawach, w wyniku czego – paradoksalnie – dochodzi do łamania przepisów boskich;
3. władcy, którzy szanują prawo boskie, ale wiedzą, że w sprawach błahych należy prawo omijać, aby osiągnąć najwyższy z celów: bojaźń bożą.

Ostatni typ władców z wymienionych Ibn Tajmijja uważał za najlepszych. Znajduje tu swój wyraz jego pragmatyzmie, z którego wynika pewna sprzeczność: z jednej strony uważa, że szacunek należy się tylko władcy posłusznemu bogu, z drugiej uważa, że nawet zły porządek jest lepszy od chaosu. Małe zło w postaci niedoskonałej władzy było lepsze niż wielkie zło – brak władzy w ogóle. Innymi słowy; władzę, która nie jest posłuszna bogu można obalić, ale gdy nie ma innej, lepszej należy ją pozostawić.

Ibn Tajmijja dzielił władców na proroków i królów. Władcy, którzy spełniali wszystkie warunki wyznaczone przez islam (byli Kurajszytami bądź zostali wybrani na swój urząd, rządzili sprawiedliwie) należeli do pierwszej z wymienionych kategorii. Pozostali byli władcami typu królewskiego. Zgodnie z duchem salafijji (tradycji pierwszych przodków) za najlepszych władców w historii islamu (obok Mahometa) i jedynych prawdziwych przedstawicieli władzy proroczej uznawał pierwszych czterech kalifów (kalifowie prawowierni). Władcy z dynastii Umajjadów jak i Abbasydów zdaniem Ibn Tajmijji bezpodstawnie przyjmowali tytuł kalifa (następcy proroka).

Jednakże nawet najdoskonalszy panujący nie może sam sprawować całej władzy. U Ibn Tajmijji pojawiła się idea delegowania władzy. Władca jest zobowiązany przekazywać część obowiązków osobie najlepiej się do tego nadającej. Ibn Tajmijja był również zwolennikiem rozdzielania władzy na świecką, religijną i cywilną. W historii islamu nie dostrzegał idealnego rozdziału władzy. Zwracał uwagę na negatywny wpływ poglądów racjonalizujących na islam, które pochodziły od złych – jego zdaniem – uczonych. Nie czerpali oni z salafu, lecz pozostawali pod wpływem teologii spekulatywnej i filozofii greckiej.

Ibn Tajmijja walczył o przywrócenie tradycji i wyswobodzenie jej z narzuconego racjonalizmu – widział w tym jedyny ratunek dla zagrożonego islamu. Zdawał sobie sprawę, że ziszczenie takiego snu nie było w pełni możliwe. Realnym obowiązkiem i celem było dążyć do tego, aby na wszystkich stanowiskach byli najbardziej odpowiedni i najprzykładniejsi ludzie.

[edytuj] Źródła

Danecki, J. (2001) Arabowie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s.:338-352