Ida Kamińska
Z Wikipedii
| Ida Kamińska | |
| Data i miejsce urodzenia | 4 września 1899 Odessa, Rosja |
| Data i miejsce śmierci | 21 maja 1980 Nowy Jork, USA |
Ida Kamińska (ur. 4 września 1899 w Odessie, zm. 21 maja 1980 w Nowym Jorku) – polska aktorka teatralna i filmowa oraz reżyser żydowskiego pochodzenia, jedna z największych aktorek w historii żydowskiej sceny teatralnej. W latach 1949-1953 dyrektor Teatru Żydowskiego w Łodzi, w latach 1953-1955 Teatru Żydowskiego we Wrocławiu i następnie w latach 1955-1968 Teatru Żydowskiego w Warszawie.
Była pierwszą aktorką z krajów komunistycznych nominowaną do Oscara. Nominację za najlepszą rolę kobiecą otrzymała w 1967 roku za rolę sklepikarki w czechosłowackim filmie "Sklep przy głównej ulicy".
Spis treści |
[edytuj] Biografia
[edytuj] Lata 1899-1939
Ida Kamińska była córką aktorki Ester Rachel Kamińskiej, zwanej matką teatru żydowskiego oraz Abrahama Izaaka Kamińskiego, a także siostrą Reginy Kamińskiej. Urodziła się 4 września 1899 roku w hotelu Teatralnaja Gostinica w Odessie, gdzie wówczas gościnnie występowali jej rodzice. W 1904 roku po raz pierwszy stanęła na deskach teatru Jardin deHiwer w Warszawie, odtwarzając rolę Sionki w sztuce pt. "Matka" Pińskiego.
W 1916 roku ukończyła gimnazjum i po raz pierwszy zadebiutowała na scenie Teatru Żydowskiego w Warszawie, który założyli jej rodzice w 1913 roku w rotundzie na Dynasach przy ulicy Oboźnej 1-3. Przez dwa lata grała głównie w przedstawieniach operetkowych. Po śmierci ojca w 1918 roku wyjechała z matką na występy na Ukrainę, skąd powróciła w 1921 roku. Od tego czasu grała w Teatrze Centralnym na Lesznie kierowanym przez Ester Rachel Kamińską oraz gościnnie w Trupie Wileńskiej.
W latach 1924-1928 roku prowadziła wraz ze swoim pierwszym mężem Zygmuntem Turkowem Warszawski Żydowski Teatr Artystyczny (jid. Warszawe Idiszwer Kunstteater). Od 1926 roku wystawiał on swoje sztuki w gruntownie odnowionym Teatrze Żydowskim im. Abrahama Izaaka Kamińskiego przy ulicy Oboźnej 1-3. W latach 1931-1932 przebywała na występach w Belgii i Francji. Od 1933 roku Kamińska kierowała własnym zespołem teatralnym, który od 1937 roku miał siedzibę w Teatrze Nowości przy ulicy Bielańskiej. W 1937 roku świętowała w Wilnie 20 lat pracy aktorskiej.
[edytuj] II wojna światowa
Po wybuchu II wojny światowej, 6 września 1939 roku jej mieszkanie i teatr zostały zbombardowane, a sama przez trzy tygodnie przebywała w schronie wraz z rodziną i grupką przyjaciół, m.in. Adolfem Rosnerem. Nie zostało jej nic poza dwoma futrami i pierścionkiem.
W drugim tygodniu, w schronie Rosner oświadczył się córce Idy Kamińskiej – Ruth. Matka dała córce w posagu swój pierścionek i dwie puszki sardynek znalezione w ruinach. Po wyjściu z bunkru przez pewien czas wraz z rodziną mieszkała u znajomych. Pewnego wieczoru zjawiła się dziennikarka pani Słapak z ostrzeżeniem, aby wyjechali natychmiast, gdyż Ida Kamińska jest na liście reżyserów sztuk antyhitlerowskich i jest przeznaczona do likwidacji.
Kamińska wkrótce z falą mieszkańców opuściła Warszawę i dotarła do Lwowa, gdzie władze komunistyczne powierzyły jej kierowanie Państwowym Teatrem Żydowskim. Po agresji Niemiec na Związek Radziecki, w czerwcu 1941 wyjechała do Równego, a następnie przez Charków i Baku do Frunze, stolicy Kirgistanu. Tam zorganizowała zespół i przez dwa lata wystawiała sztuki w miejscowej filharmonii oraz innych miastach radzieckich republik. Wówczas urodziła syna Wiktora, którego ojcem był Marian Melman, drugi mąż Idy. W latach 1944-1946 Kamińska pracowała w moskiewskim radiu w audycjach polskich i obcojęzycznych.
[edytuj] Lata 1947-1968
W 1947 roku Ida z Marianem Melmanem i synem wróciła do Polski i zamieszkała w wyzwolonej Warszawie. Przez wiele lat starała się o powrót do kraju córki, która przebywała na zesłaniu w ZSRR (ostatecznie wróciła w 1956 roku). W 1948 roku władze komunistyczne zaproponowały jej zorganizowanie państwowego teatru żydowskiego w Łodzi, którego w latach 1949-1953 była dyrektorem. Następnie w latach 1953-1955 była dyrektorem Teatru Żydowskiego we Wrocławiu, a od 1955 dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Żydowskiego im. Ester Rachel Kamińskiej w Warszawie.
W latach 1956-1960, po kolejnych falach emigracji Żydów polskich, publiczność Idy Kamińskiej malała, dlatego aktorka wyjeżdżała coraz częściej na tournee po Europie, do obu Ameryk, Izraela i Australii. W 1966 roku wyjechała wraz z zespołem do USA na tournee, gdzie odniosła wielki sukces. W 1967 roku nakręcono o niej film dokumentalny pt. "Jej teatr".
Po wydarzeniach marca 1968, na znak protestu przeciwko oficjalnej propagandzie antysemickiej, dobrowolnie udała się do wydziału kultury urzędu miejskiego i podała się do dymisji. 21 sierpnia, kiedy jechała na Dworzec Gdański okazało się, że pociągi do Wiednia zostały wstrzymane, ze względu na napaść wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Po kilku dniach wyjechała z rodziną do Wiednia, skąd następnie udała się do Tel Awiwu, gdzie wystawiła kilka przedstawień.
[edytuj] Emigracja
Przed końcem 1968 roku dotarła do Stanów Zjednoczonych i zamieszkała w Nowym Jorku, gdzie usiłowała założyć Yiddish Theater, ale wysiłki te nie zostały zakończone powodzeniem. Zagrała również główną rolę u boku Harrego Belafonta w filmie "The Angel Levin" i role w dwóch filmach telewizyjnych, które nie przyniosły pożądanego sukcesu.
W 1975 roku Ida Kamińska odwiedziła Warszawę z okazji 50 rocznicy śmierci jej matki. Władze obawiały się tej wizyty i dyskusję o wydaniu Kamińskiej wizy trafiały nawet do Biura Politycznego KC PZPR. Odmowa wywołałaby jednak skandal międzynarodowy, więc pozwolono na jej przyjazd. Odwiedziła wówczas m.in. Teatr Żydowski. W tym samym roku Kamińska emigrowała do Izraela, skąd w 1977 roku wróciła do Nowego Jorku, aby świętować sześćdziesięciolecie swojej drogi teatralnej.
Ida Kamińska zmarła na atak serca 21 maja 1980 w Nowym Jorku, gdzie została pochowana na Mount Hebron Cemetary. Jest autorką autobiografii Moje życie, mój teatr, wydanej w 1973 roku w Nowym Jorku. Polskie wydanie ukazało się w 1995 roku w Warszawie. Jest także autorką "Nie brakuje mi niczego prócz pracy".
[edytuj] Pamięć o Idzie Kamińskiej
W 1993 roku na ścianie budynku przy Alejach Jerozolimskich 101 w Warszawie, w którym mieszkała Kamińska odsłonięto tablicę pamiątkową ku jej pamięci. Podobne tablice znajdują się na ścianach na budynku Teatru Kameralnego (dawniej Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego) przy ulicy Świdnickiej we Wrocławiu (z 2005 roku) oraz Teatru Nowego w Łodzi (z 2004 roku). Od 2005 roku Teatr Żydowski w Warszawie nosi również jej imię.
[edytuj] Działalność artystyczna
Ida Kamińska w swoim życiu zagrała 124 role, wyreżyserowała 65 przedstawień, przetłumaczyła na język jidysz 58 sztuk, dokonała kilku adaptacji dramaturgicznych, napisała dwa dramaty: w 1932 roku "Ongiś był król" i w 1964 roku "Zasypać bunkry".
[edytuj] Filmografia
- 1970: The Angel Levin
- 1967: Czarna suknia
- 1965: Sklep przy głównej ulicy
- 1948: Ulica Graniczna
- 1939: Bezdomni
- 1924: Ślubowanie
- 1916: Małżeństwo na rozdrożu
- 1914: Macocha
- 1913: Kara Boża
- 1913: Bigamistka
- 1912: Mirełe Efros
[edytuj] Reżyser
Teatr Żydowski w Warszawie
- 1968: Dziesięciu nas było braci
- 1966: Mister David
- 1966: Sure Szejndł
- 1965: Meir Ezofowicz
- 1964: Zasypać bunkry!
- 1964: Akt ślubny
- 1963: Bezdomni
- 1963: Rachunek
- 1963: Serkełe
- 1962: Eksperyment
- 1961: Samotny statek
- 1960: Meir Ezofowicz
- 1960: Strach i nędza III Rzeszy
- 1959: Mejłech Frejłech
- 1958: Drzewa umierają stojąc
- 1958: Glikl Hameln
- 1958: Kune-Lemł
- 1956: Człowiek, któremu się powodzi
- 1955: Mirełe Efros
Teatr Żydowski w Łodzi
- 1954: Juliusz i Ethel
- 1954: Pajęczyna
- 1953: Meir Ezofowicz
- 1953: Dom w getcie
- 1952: Tragedia optymistyczna
- 1952: Glik Hameln żąda ...
- 1952: Pan Jowialski
- 1951: Dr A.Leśna
- 1951: Rodzina
- 1950: Ludzie. Jaknehuz. Ojlem habo
- 1949: W noc zimową
- 1948: Bez winy winni
- 1948: Glikl Hameln żąda ...
- 1948: Strzały na ulicy Długiej
- 1948: Pani adwokat
Dolnośląski Teatr Żydowski we Wrocławiu
- 1955: Profesor Mamlock
- 1955: Matka Rywa
- 1954: Dziewczęta w zasłonach
- 1954: Juliusz i Ethel
- 1954: Pajęczyna
- 1953: Meir Ezofowicz
- 1950: Rodzina
- 1950: Jakenhuz. Ojeem habo. Ludzie
- 1947: Dziś nocą
- 1947: Dwaj Kune-Lemł
[edytuj] Bibliografia
- Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska, Historia i kultura Żydów polskich, Warszawa 2000, ISBN 83-02-07813-1
- Ida Kamińska, Moje życie, mój teatr, Warszawa 1995, ISBN 83-85199-41-1
- Adolf Rudnicki, Teatr zawsze grany, Warszawa 1989, ISBN 83-07-01672-X
- Henryk Grynberg, Życie osobiste, Warszawa 1989
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Ida Kamińska w Internet Movie Database (IMDb) (en)
- Ida Kamińska w bazie filmpolski.pl
- Ida Kamińska w bazie filmweb.pl
