Jerzy Borejsza

Z Wikipedii

Jerzy Borejsza, właśc. Beniamin Goldberg (ur. 14 lipca 1905 w Warszawie, zm. 19 stycznia 1952 w Warszawie), polski publicysta, działacz komunistyczny, polityczny i kulturalny, wydawca, pochodzenia żydowskiego; brat Józefa Różańskiego.

[edytuj] Rodzina

Przodkowie posługiwali się nazwiskami Goldberg i Borejsza, starając się w ten sposób chronić synów przed branką do carskiej armii – każdy z dwóch synów nosił inne nazwisko. W XIX w. żył Aron Goldberg ożeniony z Fejgą, z którą miał pięcioro synów: Beniamina, Israela, Abrahama, Lejba i Menachema oraz córkę Sarę (zmarła w dzieciństwie).

Beniamin wyemigrował do USA, Israel i Abraham wyjechali do Warszawy, a Lejb – do Rosji, gdzie związał się z komunistami. Najmłodszy Menachem najpierw zamieszkał u starszych braci w Warszawie, a potem wyjechał do USA, gdzie jako żydowski literat o nazwisku Borejsza zdobył uznanie krytyki.

Żona Abrahama Goldberga – Polka Anna Różańska urodziła troje dzieci: córkę Judytę (Jula) oraz synów: Beniamina (Nioma) i Józefa znanych później jako Jerzy Borejsza i Józef (Jacek) Różański.

W 1909 Goldbergowie rozeszli się – dwoje starszych dzieci zamieszkało z ojcem a Józef z matką (do 1914).

W 1914 r. bracia Goldbergowie rozpoczęli naukę w żydowskim gimnazjum "Chinuch", w którym nauczanie kończyło się maturą hebrajską, a później polską. Naukę kończyli już w niepodległej Polsce, ale maturę zdobył tylko młodszy brat Józef. Beniamin miesiąc przed maturą (1924) uciekł z domu i wyjechał do Niemiec. Został złapany na granicy z walizką pełną nielegalnych gazetek, aresztowany i skazany na pół roku więzienia.

[edytuj] Działalność

Beniamin Goldberg w 1918 roku wstąpił w szeregi Haszomer Hacair ("Młodzi Skauci") – jedynej zarejestrowanej żydowskiej organizacji skautowej. Po dwóch latach wystąpił z organizacji. W 1924 zapisał się do Wolnego Harcerstwa – lewicowego odłamu ZHP. Na III zjeździe Wolnego Harcerstwa był sekretarzem zjazdu, na którym przemianowano organizację w Związek Pionierów. Na obrady wkroczyła policja, a ojciec Beniamina wysłał go do Francji "dla poratowania zdrowia".

We Francji brał udział ruchu anarchosyndykalistycznym. Później przebywał w Madrycie i Katalonii. Echa fascynacji i rozrachunku z anarchizmem znalazły się w książce opublikowanej w 1937 pod nazwiskiem Jerzy Borejsza pt. "Hiszpania 1873-1936".

Po powrocie do kraju w 1927 został powołany do Wojska Polskiego, po półtora roku ukończył służbę w stopniu starszego strzelca i w 1929 wstąpił do Komunistycznej Partii Polski (KPP) zajmując się agitacją i propagandą, za co był z przerwami więziony w latach 1933-1935.

Publikował w legalnie ukazującej się prasie "Sygnałach", "Wiadomościach Literackich", "Czarno na białem". Kiedy w 1938 Prezydium Komitetu Wykonawczego Międzynarodówki Komunistycznej podjęło uchwałę o rozwiązaniu KPP, Borejsza zaangażował się w zakładanie Klubów Demokratycznych.

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 i klęsce wrześniowej przedostał się do Lwowa, wcielonego przez ZSRR, gdzie został dyrektorem Ossolineum oraz redaktorem polskich podręczników szkolnych. 19 września 1940 został uroczyście przyjęty do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy; jak wynika zarówno ze wspomnień Wandy Wasilewskiej, jak i Aleksandra Wata cieszył się on w tym okresie pełnym zaufaniem władz radzieckich, myślących już o wojnie z Niemcami i ewentualnym wykorzystaniu w niej karty polskiej. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej, w latach 1942-1943 walczył jako ochotnik w Armii Czerwonej. W 1943 współorganizował Związek Patriotów Polskich i 1 Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W 1 Armii Wojska Polskiego dosłużył się stopnia majora. Publikował w piśmie ZPP "Nowe Widnokręgi" i redagował tygodnik "Wolna Polska" (1943-44).

Od 1944 należał do Polskiej Partii Robotniczej (PPR), później PZPR, a od 1945 był posłem do Krajowej Rady Narodowej. Zorganizował i redagował naczelny organ PKWN, jakim była gazeta codzienna: "Rzeczpospolita". Założył w 1944 tygodnik "Odrodzenie", wokół którego udało mu się zgromadzić zdolnych debiutantów: Julię Hartwig, Annę Kamieńską, Jacka Bocheńskiego i Zygmunta Kałużyńskiego.

Utworzył Spółdzielnię Wydawniczą "Czytelnik", której był pierwszym prezesem w latach 1945-48; była ona, przy zachowaniu pozorów niezależności od władzy komunistycznej, w pełni kontrolowana przez PPR, a jej charakter ułatwiał wciąganie literatów i inteligencji do współpracy z władzą; w tym okresie współpracę z Borejszą i wydawana przez niego prasą nawiązywali m.in. Jacek Bocheński, Mieczysław Jastrun, Zygmunt Kałużyński, Julian Przyboś, Artur Sandauer, Juliusz Żuławski. Z jego inicjatywy podjęto budowę Domu Słowa Polskiego. Od 1946 był wiceprzewodniczący Towarzystwa Przyjaciół Ossolineum, a w latach 1950-1951 kuratorem tej placówki i pełnomocnikiem rządu do jej spraw.

W styczniu 1949 uległ ciężkiemu wypadkowi samochodowemu, co na dłuższy czas wyłączyło go z aktywności politycznej.

Był inicjatorem i sekretarzem generalnym Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju, który odbył się we Wrocławiu w dniach 25-28 sierpnia 1948. W tym też roku został pozbawiony prezesury "Czytelnika". W latach 1948-1950 był redaktorem naczelnym tygodnika społeczno-literackiego "Odrodzenie", który przestał się ukazywać w 1950. Po połączeniu z "Kuźnicą" dał podstawę dla nowego pisma społeczno-literackiego "Nowa Kultura".

Borejsza pochowany jest w Alei Zasłużonych na warszawskich Powązkach.

[edytuj] Literatura

• Barbara Fijałkowska, Borejsza i Różański. Przyczynek do dziejów stalinizmu w Polsce, Olsztyn 1995, (ISBN 83-85513-49-3)