Leon Petrażycki
Z Wikipedii
Leon Petrażycki (ur. 13 kwietnia 1867 w Kołłątajowie, zm. 15 maja 1931), polski prawnik, filozof, socjolog prawa, etyk i logik.
Spis treści |
[edytuj] Życiorys
Urodził się w Kołłątajowie na Witebszczyźnie (zabór rosyjski). Pochodził z rodziny kultywującej polskość (ojciec m.in. brał udział w powstaniu styczniowym). Gimnazjum ukończył w Witebsku, a studia prawnicze w Kijowie, uzyskując dyplom w 1890 roku na tamtejszym Uniwersytecie. Jeszcze w czasie studiów (1888) przełożył z niemieckiego na rosyjski System prawa rzymskiego Juliusa Barona. Znakomity przekład został doceniony i przez długie lata był podstawowym źródłem wiedzy dla studentów.
Stypendium rządu rosyjskiego pozwoliło Petrażyckiemu na wyjazd za granicę, i mając 23 lata kontynuował naukę w Berlinie, a następnie w Heidelbergu, Paryżu i Londynie. Studiując tam zapoznawał się z prawem innych kręgów kulturowych. Zasłynął też swoją znajomością prawnych źródeł greckich i rzymskich.
Po powrocie do Rosji w 1896 związał się z Uniwersytetem w Sankt Petersburgu, przechodząc kolejno stopnie kariery naukowej od docenta (1897), przez profesora nadzwyczajnego (1898), do profesora zwyczajnego (1901). Okres petersburski był najbardziej twórczym w działalności naukowej Petrażyckiego. W okresie tym zajmował się także czynnie polityką. W 1906 wybrany do pierwszej rosyjskiej Dumy. W 1917 zostaje członkiem Sądu Najwyższego Rosji.
W 1918 roku, po rewolucji październikowej, przyjął propozycję objęcia katedry na Uniwersytecie Warszawskim (o Petrażyckiego ubiegało się wtedy wiele uczelni, m.in. słynny Uniwersytet Oksfordzki). W Warszawie utworzono w 1919 roku, specjalnie dla niego, pierwszą w Polsce katedrę socjologii. Tu kontynuował działalność naukową, wycofawszy się z polityki.
Zginął śmiercią samobójczą 15 maja 1931 r. Są przypuszczenia, że był to wyraz niezgody Petrażyckiego, przeciwnika totalitaryzmu posiadającego doskonałą intuicję polityczną, na zmiany zachodzące w ówczesnym świecie i nadchodzące widmo wojny w Europie.
Leon Petrażycki był także:
- doktorem Honoris Causa Uniwersytetu Wileńskiego,
- członkiem Międzynarodowej Akademii Prawa Porównawczego w Hadze,
- członkiem Polskiej Akademii Umiejętności,
- wiceprezesem (jeden z pierwszych) Międzynarodowego Instytutu Socjologicznego (IIS).
[edytuj] Teoria prawa i moralności
Według Petrażyckiego prawo i moralność nie są czymś obiektywnym: jeśli nie zaistnieje pewne przeżycie (emocja), to nie możemy mówić ani o prawie, ani o moralności.
Prawo ma charakter przeżycia dwustronnego normującego sytuację dwu osób, w sposób imperatywno-atrybutywny (inaczej: obowiązująco-przyznający). Jedna ze stron przeżywa poczucie uprawnienia, przywileju, druga poczucie powinności, obowiązku. Np. jedna osoba dając komuś pracę przeżywa emocję związaną z obowiązkiem zapłacenia za owoc pracy; osoba uzyskująca i wykonująca pracę odczuwa, że po zakończeniu należy się jej pewne wynagrodzenie. Dla Petrażyckiego prawo pozytywne, czyli prawo stanowione, nie jest prawem, gdyż na ogół nie istnieje w świadomości ludzi - nie jest świadomie przeżywane.
Według Petrażyckiego prawo zwyczajowe nie potrzebuje, żadnych dodatkowych wyjaśnień dotyczących tego, dlaczego obowiązuje - wystarcza fakt, że "zawsze tak było". Po wielu lub wieluset latach utrwalania się zwyczaju staje się on bezrefleksyjnie powielanym schematem i najczęściej traci swoje pierwotne znaczenie i oczywistość. Prawo zwyczajowe cieszy się taką pewnością, oczywistością (już oderwaną od pierwotnego znaczenia), że nawet nie ma potrzeby go zapisywać.
Pozbawione przeżyć związanych z prawem są także sytuacje, w których jedna ze stron stosuje przymus do wyegzekwowania swoich "praw", a druga strona odczuwa np. tylko strach. Zgodnie z powyżej opisanym modelem, np. system totalitarny na ogół nie opiera się na prawie.
Według Petrażyckiego każdy dojrzały człowiek ma rozwinięte poczucie prawa, a w przypadku braku takiego poczucia, należy mówić o idiotyzmie prawnym.
Zgodnie z myślą Petrażyckiego, nie wystarczy wprowadzenie pewnego prawa stanowionego np. w kolonizowanym, czy na wyzwalanym terenie, choćby to było czynione w dobrej wierze, a nie szłyby za tym odpowiadające przeżycia prawne.
Moralność jest z kolei przeżyciem jednostronnym, o którym decydują normy wyłącznie imperatywne bezroszczeniowe. Np. osobie żebrzącej nikt/nic nie przyznaje "prawa" do otrzymania pieniędzy. Natomiast osoba dająca jałmużnę może odczuwać np. emocję związaną z wyznawaną religią myśląc "dobrze jest pomagać biednym".
Dzięki swoim zainteresowaniom socjologicznymi i psychologicznymi aspektami prawa Petrażycki zapoczątkował kierunek zwany socjologią prawa oraz psychologiczne, oparte na introspekcji, podejście do prawa. Wśród opublikowanych przez niego prac można znaleźć także takie, które dotyczą emocji w sensie ogólnym, jako sił napędowych życia.
[edytuj] Poparcie dla feminizmu
Petrażycki był jednym z najważniejszych propagatorów praw kobiet w okresie tzw. trzeciej i czwartej fali polskiego feminizmu. Domagał się pełnego równouprawnienia kobiet na podstawie prawa naturalnego, opartego na rozumie człowieka. Wg Petrażyckiego kobiety są w społeczeństwie "niewolnikami", ponieważ pozbawione są wolności jako podstawowego warunku swobodnego wykonywania wyborów moralnych. Jego zdaniem całkowite równouprawnienie kobiet należy do tzw. "wyższych wartości", które społeczeństwo musi zrealizować. Jest autorem znanej opinii "Równość ludzi i poczucie sprawiedliwości wymagają równouprawnienia kobiet. Ci, co tego nie rozumieją, potrzebują wychowania, a nie dowodów" (1906 r.). Głównym feministycznym dziełem Petrażyckiego jest książka O prawa kobiet (wydana w 1909 r. we Lwowie).
[edytuj] Publikacje
Najważniejsze publikacje o charakterze książkowym:
- Die Fruchtverteilung beim Wechsel der Nutzungsberechtigten. Berlin 1892.
- Die Lehre vom Einkommen. Berlin, T. 1, 1893, T. 2, 1895.
- Zarys filozofii prawa.
- O pobudkach postępowania i o istocie moralności i prawa. Wyd. I, 1904.
- O pobudkach postępowania i o istocie moralności i prawa. Wyd. II, Oficyna Naukowa, Warszawa 2002. ISBN 83-88164-51-1
- Wstęp do nauki prawa i moralności. Podstawy psychologii emocjonalnej. PWN, Warszawa 1959. (Wydanie w języku rosyjskim, 1908)
- O prawa kobiet. Lwów 1909.
- Methodologie Der Theorien Des Rechts Und Der Moral.
- Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności. T. 1. PWN, Warszawa 1959.
- Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności. T. 2. PWN, Warszawa 1960.
- O nauce, prawie i moralności. Pisma wybrane. PWN, Warszawa 1985. ISBN 83-01-05257-0
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Leszczyna H., Petrażycki. WP, Warszawa 1974, ss. 188. Seria: Myśli i Ludzie. 2. Filozofia Nowożytna i Współczesna
