Feminizm w Polsce
Z Wikipedii
Feminizm w Polsce
Spis treści |
[edytuj] Historia
Rozwój historyczny feminizmu w Polsce dzieli się na 7 okresów- tzw. „fal feminizmu”.
[edytuj] Pierwsza fala (1800-1830)
Idee feminizmu dotarły na ziemie polskie znacznie później, niż do Europy Zachodniej – dopiero w XIX wieku[1]. Polska doświadczyła w ciągu tamtego stulecia trzech następujących po sobie „fal” feminizmu (kiedy powstały pierwsze polskie teksty feministyczne): pierwsza (i najsłabsza) „fala” przed wybuchem Powstania listopadowego (przed 1830 r.). Wówczas Klementyna z Tańskich Hoffmanowa napisała pierwszą polską książkę o cechach feministycznych Pamiątka po dobrej matce (1819). Chociaż autorka głosiła, że Polki powinny być przede wszystkim żonami i matkami, to z drugiej strony podkreślała konieczność kształcenia kobiet.
[edytuj] Druga fala (1830-1863)
Druga, silniejsza „fala” miała miejsce między powstaniami: listopadowym i styczniowym. Powstała pod wpływem francuskich idei „proto-feministycznych”: twórczości literackiej George Sand i czasopisma dla kobiet La Gazette des Femmes (Gazeta Kobieca). Pierwsza polska filozof Eleonora Zimięcka napisała Myśli o wychowaniu kobiet (1843), w których twierdziła, że najważniejszym celem kształcenia kobiet jest formowanie ich człowieczeństwa, a dopiero potem- kobiecości. [2]. Wiodącym polskim propagatorem feminizmu było czasopismo Przegląd Naukowy. Publikowała w nim m.in. Narcyza Żmichowska (przywódczyni warszawskiej grupy kobiet zwanych „entuzjastkami”, które domagały się emancypacji i prawa do edukacji dla kobiet. Żmichowska wygłaszała również wiele przemówień, popierających prawa kobiet.
[edytuj] Trzecia fala (1870-1900)
Trzecia i najsilniejsza „fala” feminizmu pojawiła się na ziemiach polskich po 1870 r. pod wpływem zachodnioeuropejskiego feminizmu. Charakterystyczną cechą tego okresu jest zaangażowanie mężczyzn, którzy byli głównymi rzecznikami praw kobiet: Adam Wiślicki opublikował w Przeglądzie Naukowym (1870) artykuł pt. Niezależność kobiety, który zawierał radykalne żądania równouprawnienia płci w edukacji i pracy zawodowej. W tym samym czasopiśmie Aleksander Świętochowski krytykował książki K. z Tańskich-Hoffmanowej, które jego zdaniem „przekształcały kobiety w niewolnice”. Inne czasopismo Niwa żądało umożliwienia kobietom dostępu do edukacji i kariery zawodowej. Najbardziej radykalne poglądy reprezentował Edward Prądzyński w książce O prawach kobiety (1873), która głosiła całkowite zrównanie praw kobiet i mężczyzn w każdej dziedzinie życia.
Kwestia emancypacji kobiet była szczególnie znacząca na Uniwersytecie Lwowskim. Wykładowca tej uczelni Leon Biliński prowadził cykl wykładów O pracy kobiet ze stanowiska ekonomicznego w 1874 r. Uczony domagał się intelektualnej i ekonomicznej emancypacji dla kobiet, jak również umożliwienia im dostępu do wykształcenia wyższego. Jego żądania zostały zrealizowane w 1897, kiedy pierwsze studentki zostały imatrykulowane na lwowskiej uczelni.
Motyw emancypacji kobiet jest szczególnie ważny w twórczości Elizy Orzeszkowej: w książce Kilka słów o kobietach (1871) podkreśliła fundamentalną ludzką naturę kobiety, zdeprawowanej przez społeczeństwo. Czasopismo Prawda opublikowało w 1889 artykuł Ludwika Krzywickiego Sprawa kobieca, który udowadniał, że „wyzwolenie kobiet” jest warunkiem rozwoju ekonomii kapitalistycznej.
[edytuj] Czwarta fala (1900-1918)
Czwarta- modernistyczna- „fala” feminizmu pojawiła się na ziemiach polskich około 1900 r. Podczas gdy pisarze-mężczyźni koncentrowali się na „tajemniczej i mistycznej” naturze kobiety, pisarki (np. Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa) zajmowały się bardziej racjonalnymi aspektami kobiecości. Zofia Nałkowska była szczególnie aktywną działaczką polskiego ruchu kobiecego. Jej przemowa: Uwagi o etycznych zadaniach ruchu kobiecego, wygłoszona podczas Kongresu Kobiet w Warszawie w 1907 potępiła prostytucję jako formę poligamii. Pierwsza powieść Nałkowskiej Kobiety (1906) i inna powieść Narcyza (1910) ukazywały kobiecą pasywność w konfrontacji z męską. Warto dodać,że kobiety uzyskały pełne prawa wyborcze 28 XI 1918 r.na skutek dekretu Tymczasowego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego.
[edytuj] Piąta fala (1920-1940)
Piąta „fala” polskiego feminizmu nastąpiła w okresie międzywojennym (lata 20. i 30. XX w.). Polski feminizm tamtego okresu (podobnie jak feminizm w innych krajach) poszukiwał nowej definicji feminizmu i nowych celów. Pojawiły się wątpliwości, czy należy walczyć o pełne równouprawnienie, czy raczej o prawną ochronę dla kobiet. Prawie wszyscy (nawet radykałowie) wierzyli, że kobiety osiągnęły swoją emancypację przez otrzymanie pełni praw politycznych[3]. Róża Melcerowa wyraziła to przekonanie słowami: Feminizm (...) faktycznie skończył się w tych narodach, w których osiągnął swój cel: społeczne i polityczne równouprawnienie[4].
Tym niemniej w Polsce feminizm był wyjątkowo aktywny. Nałkowska w dalszym ciągu analizowała kwestie kobiece: w powieściach Romans Teresy Hennert (1923) i Renata Słuczańska (1935) rozważała granice wolności kobiety w tradycyjnym społeczeństwie.
W latach 20. XX wieku pojawił się w Polsce radykalny feminizm: jego przedstawicielki- Irena Krzywicka i Maria Morozowicz-Szczepkowska posługiwały się agresywną retoryką tego kierunku i domagały się wyzwolenia kobiet z emocjonalnej zależności od mężczyzn (tzw. "walka z pojęciem miłości") jako jedynym środkiem do osiągnięcia indywidualnej niezależności. Krzywicka i Tadeusz Boy-Żeleński propagowali świadome macierzyństwo, edukację seksualną, prawo do rozwodu, legalizację aborcji i całkowite równouprawnienie płci. Krzywicka od 1926 opublikowała cykl artykułów feministycznych w dodatku do Wiadomości Literackich pt. Życie świadome, Żeleński napisał wiele artykułów (m.in. Brewerie 1926, Dziewice konsystorskie 1929, Piekło kobiet 1930, Zmysły, zmysły 1932, Nasi okupanci 1932), w których protestował przeciwko szkodliwemu „wtrącaniu się” Kościoła rzymskokatolickiego w intymne życie Polaków. Zarówno Krzywicka jak Żeleński byli wyjatkowo aktywnymi mówcami, propagującymi idee feminizmu w całej Polsce.
Inny aspekt polskiego feminizmu prezentowała poezja i dramat (Szofer Archibald 1924 i Egipska pszenica 1932) Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, która propagowała wyzwolenie kobiecej seksualności z konwencji społecznych. Jasnorzewska pisała także artykuły do Życia świadomego. II wojna światowa zakończyła ten okres działalności polskiego feminizmu.
[edytuj] Szósta fala (1948-1989)
Po zakończeniu II wojny sytuacja kobiet polskich znacznie różniła się od sytuacji kobiet w Europie Zachodniej i USA. Utworzona w 1948 Polska Ludowa propagowała emancypację kobiet w rodzinie i pracy zawodowej. Ten okres, zwany „szóstą falą” charakteryzował się pojawieniem masowej propagandy, która głosiła pełne równouprawnienie płci i wzywała kobiety do włączenia się do produkcji przemysłowej i skolektywizowanego rolnictwa (popularny był wówczas slogan: Kobiety na traktory! ).
Szczytem szóstej fali było zalegalizowanie przez Sejm aborcji w 1956, czemu towarzyszyło nowe nasilenie „pro-aborcyjnej” propagandy i polemiki ze środowiskami katolickimi.
Potem feminizm w Polsce niemal przestał istnieć (aż do 1989 r.), ponieważ władze PRL uznały, że spełniły wszystkie postulaty feminizmu. Faktem jest, że legalizacja aborcji nastąpiła w PRL prawie 20 lat wcześniej, niż w USA i Francji (lecz później niż w krajach skandynawskich). Formalnie zagwarantowano równouprawnienie płci, a edukacja seksualna była stopniowo wprowadzana do szkół podstawowych; zalegalizowano też środki antykoncepcyjne. Jednak w praktyce równouprawnienie istniało tylko teoretycznie, a zła jakość środków antykoncepcyjnych spowodowała rozpowszechnienie aborcji jako metody kontroli urodzeń. Wszelka otwarta debata na temat tych problemów oraz kwestii praw kobiet była zabroniona, zakazano jakichkolwiek kontaktów z „zachodnim” feminizmem (w rezultacie idee powojennego feminizmu dotarły do Polski dopiero po 1989 r.). PRL tolerowała tylko „ograniczony” oficjalny feminizm, zajmujący się głównie analizą sytuacji kobiet z punktu widzenia marksizmu i propagujący zdjęcie z kobiet ciężaru obowiązków rodzinnych i domowych, aby aktywniej włączyły się w pracę zawodową.
[edytuj] Siódma fala (od 1989 do dziś)
W PRL praktycznie nieznany był powojenny zachodnioeuropejski i amerykański feminizm. Ta sytuacja zmieniła się nagle po upadku PRL w 1989 r. Nowa demokratyczna Polska nagle została skonfrontowana z „zachodnim” feminizmem „drugiej fali”, przeciwko któremu ostro wystąpił Kościół rzymskokatolicki. „Zachodni” feminizm był często identyfikowany jako komunistyczny (ponieważ część jego postulatów kojarzyła się z polityką społeczną PRL) i z tego powodu uznawany za „podejrzany”.
Na początku lat 90. polski feminizm posługiwał się często agresywną retoryką, bliską feminizmowi okresu międzywojennego. Ta strategia była przydatna w okresie gwałtownych polemik na temat zakazu aborcji. Kiedy 7 stycznia 1993 parlament przyjął ustawę zabraniającą aborcji za wyjatkiem poważnych przyczyn medycznych, eugenicznych bądź prawnych, polski feminizm przyjął inne umiarkowane strategie, zapożyczone głównie z amerykańskiego ruchu Pro-Choice z lat 80. Tego typu strategia okazała się nieefektywna: daleko posunięty aborcji okazał się jak dotąd niepodważalny, edukacja seksualna została w praktyce usunięta ze szkół [5] , a od 1998 wycofano dofinansowanie antykoncepcji z budżetu państwa. Ostatnio strategia polskiego feminizmu wydaje się zmieniać. Nowe feministyczne książki: Świat bez kobiet Agnieszki Graff (2001) wskazuje na współczesne zjawisko dyskryminacji kobiet w Polsce, Milczenie owieczek. Rzecz o aborcji Kazimiery Szczuki (2004), bezkompromisowo broni prawa do aborcji. Ewa Dąbrowska-Szulc[6] wyraziła konieczność zmiany: Wiele straciliśmy dając sobie wciąż lekcje „uładzonego” języka.
[edytuj] Feminizm w polityce
W Polsce istnieje feministyczna Partia Kobiet.
[edytuj] Przypisy
- ↑ W Anglii pierwsze feministyczne postulaty dostępu kobiet do edukacji sformułowała w 1675 Hannah Woolley w książce The Gentlewoman’s Companion.
- ↑ Łoch, Eugenia (red.) 2001. Modernizm i feminizm. Postacie kobiece w literaturze polskiej i obcej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu M.Curie-Skłodowskiej, s.46
- ↑ Polska dała kobietom prawo wyborcze w 1918 r.
- ↑ w: Łoch 2001: 59
- ↑ Parlament Europejski w 2002 r. stwierdził, że w Polsce nie istnieje żadna edukacja seksualna w szkołach
- ↑ w: K. Szczuka Milczenie owieczek. Rzecz o aborcji, 2004: 13
[edytuj] Bibliografia
- Eugenia Łoch (red.) 2001. Modernizm i feminizm. Postacie kobiece w literaturze polskiej i obcej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu M.Curie-Skłodowskiej.
- Kazimiera Szczuka 2004. Milczenie owieczek, Rzecz o aborcji. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
- Kazimierz Śleczka 1997. "Feminizm czy feminizmy" w: Zofia Gorczyńska, Sabina Kruszyńska, Irena Zakidalska (red.). Płeć, kobieta, feminizm. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego: 15-34.
[edytuj] Linki zewnętrzne
Zdigitalizowane czasopisma polskich emancypantek z przełomu XIX i XX wieku:
