Maurycy Beniowski

Z Wikipedii

Maurycy August Beniowski, Móric Benyovszky, Maurice Auguste de Benyowsky; (ur. 20 września 1746, zm. 24 maja 1786) - słowacki podróżnik, awanturnik, kosmopolita, żołnierz, autor głośnych pamiętników, w których jednak podaje wiele informacji niezgodnych z ustalonymi później faktami z jego życia (poczynając od daty urodzenia: 1741).

Urodził się w miasteczku Verbó (dzis. słow. Vrbové) koło Trnavy u podnóży Małych Karpat, na terenie obecnej Słowacji, wówczas części Węgier, jako syn Samuela Beniowskiego, wówczas pułkownika 9 pułku huzarów węgierskich i baronówny Anny Róży Révay, 1o voto Pestvarmegyei. Miał 13 rodzeństwa, w tym 3 przyrodnie siostry z pierwszego małżeństwa matki i jedną siostrę z pierwszego małżeństwa ojca. W dzieciństwie (w 1752) prawdopodobnie złamał nogę, na którą utykał już do końca życia. W latach 1759-1760 był uczniem Scholarum Piarum (gimnazjum ojców pijarów) w miejscowości Święty Jur niedaleko Bratysławy. Od śmierci matki w lipcu 1760 r. do 1762 przebywa w rodzinnym majątku w Verbó, opiekując się młodszym rodzeństwem. Od śmierci ojca w 1762 do 1764 nie mamy o Maurycym praktycznie żadnych informacji. Wiadomo, że toczył w tym czasie spory o spadek po swej matce ze swoimi starszymi przyrodnimi siostrami, że zmienił wyznanie (z katolickiego na luterańskie). Nie ma natomiast żadnych dowodów, by w tym czasie służył w armii austriackiej.

20 kwietnia 1768 we wsi Wielkanoc niedaleko Miechowa (gm. Gołcza) w miejscowym zborze luterańskim zawarł związek małżeński z Anną Zuzanną Hönsch ze Spiskiej Soboty na Spiszu.

W 1768 dołączył do polskiej konfederacji barskiej. Schwytany przez Rosjan został zesłany najpierw do Kazania, a potem do Bolszerecka na Kamczatce. Tam zorganizował spisek, w wyniku którego zesłańcy opanowali miasto, a następnie statek "Św. Piotr i Paweł", którym spiskowcy uciekli z Kamczatki.

Po długiej tułaczce wzdłuż Aleutów, północnej Kalifornii i Japonii we wrześniu 1771 dotarł statkiem do Makau. Sprzedawszy skóry, futra i sam statek, opuścił Makau i w lipcu 1772 przybył do Paryża. Swoją historią zadziwił dwór króla Ludwika XV.

Zaciągnął się do wojska francuskiego i służył jako podpułkownik. W 1773 rząd Francji wysłał go z misją zdobycia nowych krain na wschodzie. Dopłynął na Madagaskar, gdzie przyjęto go bardzo ciepło. W 1776 obwołany przez tubylców królem (ampansakebe) wyspy. W tym samym roku powrócił do Francji, by przedstawić rządowi swe plany wykorzystania nowego lądu, ale nie uzyskał poparcia. Przeszedł więc do służby w wojsku austriackim jako pułkownik, ale i tam nie zagrzał miejsca. Według niektórych biografów, w 1779 przybył do Ameryki Północnej i starał się o przyjęcie do wojska amerykańskiego powołując się na rodzinne koneksje z Kazimierzem Pułaskim, który właśnie poległ pod Savannah; proponował też zajęcie Madagaskaru i użycie wyspy jako bazy przeciwko Anglii, a gdy odrzucono jego plany, powrócił na Węgry. Bardziej prawdopodobnym jest, że Maurycy przebywał w tym czasie w swym majątku we wsi Bečkovská Veska, a w Ameryce był jego młodszy brat, Franciszek Serafin.

Pozostawał w bliskich kontaktach z Benjaminem Franklinem, ambasadorem Stanów Zjednoczonych w Paryżu. W 1782 rzeczywiście gościł w Stanach Zjednoczonych, ale odrzucono tam jego śmiałe plany.

W 1785 przypłynał po raz ostatni na Madagaskar. Opanował francuską faktorię handlową w Zatoce Antongilskiej i stolicę kraju, wybudował kilka fortów, ale zginął w potyczce z Francuzami 23 maja 1786.

Autor pamiętników pt.: Historia podróży i osobliwych zdarzeń... (wydanie polskie 1797, 1802). Bohater wielu utworów literackich, m.in. Juliusza Słowackiego (poemat Beniowski, 1841) oraz Wacława Sieroszewskiego (dylogia Beniowski, 1916)

Maurycy Beniowski związany był z trzema narodami: węgierskim, słowackim i polskim. Urodził się na terenie dzisiejszej Słowacji, lecz jego pierwszym językiem był język węgierski. Z racji panowania węgierskiego na terytorium Słowacji, należał również do szlachty (?) węgierskiej. Doraźnie związany z Polską, nieraz deklarował się jako Polak. Potomkowie Beniowskiego żyją podobno w Europie i Stanach Zjednoczonych. Jego imię nosi jedna z głównych ulic Antananarywy, stolicy Madagaskaru.

Nazwisko Maurycego Beniowskiego nosi jeden z najbardziej efektownych motywów matowych w szachach, mat Beniowskiego.

[edytuj] Używane warianty nazwiska

słowacki: Móric Beňovský/Beňowský
polski: Maurycy August Beniowski
węgierski: Benyovszky Móric
francuski: Maurice Auguste de Benyowsky/-ski
angielski: Maurice Benyowsky/Benovsky
niemiecki: Moritz Benjowsky/-wski/Benyowski
łaciński: Mauritius Auguste de Benovensis

[edytuj] Bibliografia

• Janusz Roszko: Awanturnik nieśmiertelny, wyd. "Śląsk", Katowice 1989;
• Edward Kajdański: Tajemnica Beniowskiego: odkrycia, intrygi, fałszerstwa, OW Volumen, Warszawa 1994;